The Project Gutenberg eBook of ¡Caiñgat Cayo! This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this ebook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook. Title: ¡Caiñgat Cayo! Author: Fr. José Rodriguez Release date: April 10, 2006 [eBook #18141] Language: Tagalog Credits: Produced by Tamiko I. Camacho, Pilar Somoza, Jeroen Hellingman and the Online Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net *** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK ¡CAIÑGAT CAYO! *** Produced by Tamiko I. Camacho, Pilar Somoza, Jeroen Hellingman and the Online Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net [Transcriber's note: Tilde g in old Tagalog which is no longer used is marked as ~g. The following collector's foreword is being included in this edition although it does not form part of the original publication. "This pamphlet was distributed almost for free in 1888 to malign Dr. Rizal and his writings. The author is a spanish priest of the Augustinian order. On August 3 of the same year, Marcelo H. Del Pilar writing under the name "Dolores Manapat" wrote a pamphlet in answer to Fr. Rodriguez's work which he entitled "KAIIGAT KAYO" (Be slippery as an eel). It could be said that the malicious work of Fr. Rodriguez became the spark that ignited and destroyed the power of Spain over the Philippines. J.C. Balmaseda-J.C.B."] [Paalala ng nagsalin: May kilay ang mga salitang "ng, mga," at iba pa upang ipakita ang dating estilo sa pag-sulat ng Tagalog na sa ngayon ay hindi na ginagamit. Ang sumusunod na pasimula ng taga pag-ingat ng libro ay isinasama sa edisyong ito bagaman hindi kasama sa orihinal na pagkakalimbag. "Ang polyetong ito'y ipinangalat nang walang bayad halos noong taong 1888 bilang paghamak kay Dr. Rizal at sa mga akda nito. Ang may katha ay isang paring kastila sa pangkat ng mga agustino. Noong ika-3 ng Agosto ng taon ding yaon, ang polyetong ito ay tinugon ni Marcelo H. del Pilar sa isang polyeto ring pinamagatan namang "KAIIGAT KAYO" na may lagdang "Dolores Manapat". Masasabing ang 'kalikutang' ito ni Fr. Rodriguez ay siyang naging titis na nagsiklab at siyang pumugnaw sa Kapangyarihan ng Espanya sa Pilipinas. J.C. Balmaseda-J.C.B."] =¡CAIÑGAT CAYO!= =I= =Sa mañga masasamang libro,t, casulatan.= May lubos na pahintulot ang mañga Puno Ang librong ito,i malilimus sa halagang =isang cuarta= ang isa; sa halagang =sangsalapi= ang sangdaan, at sa halagang =apat na piso= ang sanglibo, doon sa Asilo de Huérfanos sa Guadalupe, sa bayan nang san Pedro Macati, provincia nang Mainila. Ang sulat na hin~gi ay ipadala sa P. Director cun sa Hermano Inspector nang Asilo, at bahala sila magpadala sa ituturong padadalhan sa Mainila. Pequeña Imp. del Asilo del Huérfanos 1888. Caiñgat ñga cayo sa man~ga masasamang libro,t, casulatan, sapagca,t, dapat ninyong tantoin na may isang cautusan ang santa Iglesiang Ina natin na _ipinagbabaual ang pagbasa nang man~ga masasamang libro,t, casulatan, pati nang pag-iin~gat at pagcacalat noon; at ipinag-uutos pa na ang sino mang magcamayroon nang gayong libro,i, ibigay agad sa man~ga Puno nang santa Iglesia, sa Confesor cun sa Amang Cura caya; at cun sacali,t, di maibibigay ay sunuguin man lamang tambing._ At ang utos na ito,i, mahigpit na di sapala, na cun di ninyo ganapin ay icapagcacasala ninyo nang casalanang daquila, at cun magcaminsa,i, maguiguing _excomulgado_ pa cayo dahil sa pagbasa noon. Caya cun cusain ninyong basahin ang isang librong natatalastas ninyong =baual= nang santa Iglesia ay magcacamit cayo nang casalanang daquila, at cun sa saui ninyong palad ay abutin cayo nang camatayan sa gayong calagayang ay mapapacasama cayong magpasaualang hangan. Ang man~ga Puno nang santa Iglesia, sa macatouid, ang santo Papa at ang man~ga Poong Cardenal na pinatungculan niya, sampon nang man~ga Guinoong Obispo, ay mayroon silang capangyarihan macapagbabaual nang balang mamasam-in nilang librong icasasama nang man~ga calolouang quinacalin~ga nila; at caya n~ga catungculan naman nang baua,t, sino mang cristianong sundi,t, ganaping lubos ang canilang man~ga utos tungcol dito. Ang balang minamasama,t, ibinabaual nila,i, tinatandaan nama,t, isinasacay sa isang _librong pinacalistahan_ nang man~ga librong baual at masasama. N~guni,t, palibhasa,i, hindi mangyayaring mabalitaan nila,t, maquita ang lahat na man~ga masasamang librong ipinagcacalat sa sangcacristianohan; na caya,t, di naman mangyayaring matan~ging maipagbaual na lahat; at sa cabila nama,i, cun itulot na basahin hangan di tan~ging ipagbaual ang man~ga gayong libro,i, macasasamang lubha sa man~ga caloloua; dahil dito,i, ang santa Iglesia, ang man~ga nasabing Puno baga nang santa Iglesia, upang mahadlan~gan hangan macacayanan din lamang, ang gayong man~ga calaguim-laguim na capahamacan, ay mayroong ibinigay sa atin nang man~ga _utos na paraang pagcacaquilanlan_ nang man~ga libro, na, cun di pa tan~ging ipinagbaual, ay dapat nating parahing _baual_; at cun sacali,t, basahin ay ipagcacasala natin nang casalanang daquila, na para rin cun basahin ang tan~gi nang ipinagbaual. Isusunod co n~gang sasaysayin dito ang man~ga pan~gulong _utos na paraang_ aquing sinabi, at nang mapagquilala mo, guiniguilio cong bumabasa nito, ang dapat mong asalin tungcol dito sa lubhang mahalagang bagay na icaliligtas nang caloloua mo sa capahamacang ualang hangan. =II.= Ang caunaunaha,i, _baual ang lahat na man~ga libro sa Santong Casulatan na inihulog nang man~ga ereje sa uicang castila, cun sa uicang tagalog, cun sa alin mang uica; cun sacali,t, cristiano man ang maghulog ay cun ualang pahintulot ang man~ga Puno_.--Caya n~ga ang lahat na man~ga libritong han~go sa santong Sulat sa bagong Testamento, na ipinagcacalat na limbag sa Oxfort at sa Hong-kong sa uicang castila at cung magcabihira,i, sa tagalog, ay pauang =baual=; sampon niyang man~ga Evangeliong uicang castila cun tagalog caya, na iniin~gatan nang marami, cun isinasabit sa liig na parang anting-anting, ay =baual= din naman. Ang icalaua,i, _baual din ang man~ga librong sadyang nagtutucoy, nagsasalita, cun nagtuturo caya nang calibugan, cahit doo,i, ualang nahahalong maling aral cun erejía caya_.--Alinsunod dito,i, baual iyang lahat na man~ga palasintaha,t, auit at _corridong_ paraparang mahahalay, na totoong quinauiuilihang basahing nang caramihang man~ga tagalog, lalaqui man at babayi man. ¡Daming ba pa nang man~ga nan~gapapan~ganyayang caloloua dahil dito sa man~ga tampalasang auit at palasintahan! Cun touirin ninyong mabuti ay agad matatalastas na ang pagcapan~ganyaya nang di mabilang na man~ga bagong-tauo,t, dalaga,i, nagmula sa pagbasa nitong man~ga =baual= na auit at palasintahan. Ang icatlo,i, _baual naman ang man~ga_ =devociones= _cun tauaguin, ang man~ga panalan~gin, at man~ga casulatang quinapapalamnan nang man~ga pan~gacong sinun~galing, na di umano,i, ang man~ga gayo,t, gayon ay ualang di pangyayari_.--Caya n~ga,t, alinsunod dito,i, iyang man~ga =panalan~gin=, at iyang man~ga =casulatan= na di umano,i, nalaglag sa Lan~git, at nasumpun~gang nacababao sa _santo Sepulcro, sa altar cayang pinagmimisahan nang santo Papa_, at iba,t, iba pang ganito na ipinalimbag sa man~ga panahong ito sa uicang castila ma,t, sa uicang tagalog, at ipinagcacalat na mainam nang man~ga alagad nang demonio, ay pauang =baual=, at ipagcacasala nang sino man ang pagdarasal at ang pagbasa noon, pati nang pagcacalat at pagiin~gat niyon. Ang icapat _ay baual din naman ang lahat na man~ga libro, man~ga munting fojas, at munti man man~ga casulatang nagtuturo nang panghuhula, panggagayuma, pangculam, at iba,t, iba pa_.--Ayon dito,i, ipinagcacasala ang pagbasa,t, pag-iin~gat ang man~ga =lunario=, cun tauaguin nang iba; at iyang lahat na man~ga casulatang iniin~gatan nang man~ga han~gal na ualang namumuan~gan; na marahil cun caya iniin~gata,t, pinaniniualaan ay di umano,i, sulat yaon nang man~ga _matatanda_, na man~ga han~gal pa sa canila. Ang icalima,i, _baual na lahat ang man~ga libro na hangan sa taon 1584 at hangan n~gayo,i, nilimbag ó lilimbaguing ualang itinuturong pan~galan nang sumulat ó cumatha, nang nagpalimbag, nang pinaglilimbagan, pati nang panahong ipinagpalimbag; at cun sacali ma,t, may itinuro ang lahat nang ito,i, man~ga hindi totoo ang itinuturo, at paconouari lamang; sapagca,t, ito,i, nagpapaquilalang dapat pan~ganibang may taglay na lico,t masasamang aral na di dapat basahin nang isang cristiano_.--Alinsunod dito,i, ang lahat na man~ga auit at corrido, na arao-arao,i, ipinalilimbag na ualang pahintulot, at ualang itinuturong may catha, (na palibhasa,i, iquinahihiya ang sinulat ay di ibig na maquilala) ay paraparang =baual= na lahat; lalong lalo na,t, ang caramihan niyang man~ga auit ay man~ga punong puno nang man~ga camaliang di naayon sa man~ga aral nang santa Iglesia. Gayon din naman iyang man~ga libro,t casulatang ipinagcacalat n~gayon sa uicang castila at sa uicang tagalog na uala ring itinuturong may gaua,t, may palimbag; at ang laman niyon ay pauang _cabulaanang_ laban sa señor Arzobispo at sa man~ga Pareng religioso, na pati nang man~ga cagalang-galang na man~ga Madre religiosa, ay di rin quinaalang-alan~ganan nang tampalasan nilang pluma, ay ang lahat na ganiyang man~ga libro,t, casulatan ay =baual= na basahin, at ipagcacasala nang daquila ang pagbasa,t, pag-iin~gat noon, at lalong lalo na ang pagcacalat. Pauang cabulaanan, uica co; sapagca,t, cun mapatotohanan nila sana ang canilang man~ga sinasabi ay hindi nilang ipagmamacahiyang maalaman ang canilang man~ga pan~galan; at cun totoo sana ang laman niyang man~ga carimarimaring sulat ay ualang sucat icatacot ang may catha man, ang lumimbag man, ó ang nagpapalimbag, at nagpapacalat caya, cahit sila,i, ipaghabla,t, isacdal sa Justicia nang man~ga pinararatan~gan nila nang gayong man~ga casamaan. ¡Tunay n~ga pala na ang man~ga nagcacalat nang man~ga gayong sulat na anónimo (ualang pan~galan) ay sucat ipaquibilang sila sa man~ga tauong ualang hiya! Ang icaanim _ay baual ang lahat na man~ga librong sulatin cun ipan~galat, na ang taglay na laman ay man~ga maling caisipa,t, man~ga aral na laban sa pinasasampalatayanan sa atin nang santa Iglesia_.--Gaya nan~ga baga nang librong catha nang =Dr. Rizal=, na ang pan~gala,i, =Noli me tangere=, na pinupuri,t, binabasang ualang agam-agam nang maraming natuturang cristiano, baga ma,t, sa pagbasang ito,i, nagcacamit sila nang casalanang daquila; sapagca,t, ang nasabing libro,i, punong puno nang man~ga =erejía,t,= man~ga aral na laban sa ating santa Religión. Halos sa baua,t, fojas at sa baua,t, talata ay may mababasa roong man~ga _sabing sinun~galing, man~ga udyoc na capangahasan, man~ga nacamumuhi,t, mahalay na iparin~gig sa man~ga tunay na cristiano, man~ga paglalapastan~gan sa man~ga cagalang-galang na Puno nang santa Iglesia at sa caramihang cristiano, man~ga pagsisiphayo sa Dios, man~ga camangman~ga,t, cahunghan~gang humihicayat sa pagcampi sa tacsil at sucab na si_ =Lutero= _at sa iba pang man~ga ereje, man~ga aral na lubhang lihis at man~ga_ =erejíang= _tunay; ano pa,t, hangan sa umuudyoc upang houag sampalatayanang may Dios_. Ang lahat nang ito,i, pauang mababasa diyan sa tampalasang libro, at caya =baual= na basahin, at ang pagbasa noo,i, isang lubhang mabigat na casalanan. At ang may catha noon, ang =Dr. Rizal= baga, cun taimtim sa caniyang loob ang man~ga sinulat niya sa nasabing libro at hindi pa niya pinagsisisiha,t, tinatalicdan, ay dapat na ariin siyang =tacsil= at =tampalasan sa Dios, ereje= at =excomulgado=. Tingni, man~ga guiniguilio cong tagalog, tingni,t, masdan itong caauaaua capoua ninyong tagalog, na pinupuri nang marami sa inyo na parang ualang capara sa carunun~gan; ualang dao ga sino si Rizal; di umano,i, _capurihan_ dao nang lahi ninyong tagalog, na sucat ninyong ipagparan~galan. ¡Ay sa aba co! At lalong catampatang sabihin, na sucat inyong ipagmamacahiya ang gayong cahabag-habag na bulag na loob; sapagca,t, siyang caunaunahang tagalog na cusang gumamit nang caniyang camay sa pagsulat nang man~ga catacot-tacot na catampalasanan sa Dios, sa ating santa Religión cristiana, at sa man~ga sinasampalatayanan natin. Bucod pa sa siya,i, tampalasan, ay hañgal pa naman sa madlang bagay; sapagca,t, cun siyasatin ang pagcagaua nang nasabing libro,i, isip ninyong hindi ang camay nang may bait na tauo, cundi ang paa nang isang mangmang ang isinulat noon; at halos sa lahat nang fojas ay mapagmamalas na ang gumaua,i, _han~gal na han~gal_ sa paghahanay nang masanghayang pananalita, lalong lalo na sa uicang castila; ang totoong tan~ging matatanghal doon ang sino man ay ang isang sucab at tacsil na pagcapoot niya sa ating santa Religión at sa España. Ang icapito,t, catapusa,i, _baual ang lahat na man~ga librong malaqui ma,t, maliliit, ang man~ga munting calat na casulatan, ang man~ga diario, at balang nang sulat na ang laman ay lumalaban sa man~ga aral nang santa Iglesia; ang tanang casulatang nagpupuri sa man~ga camaliang hinati,t, sinala nang santo Papa, gaya nang man~ga sinala ni Pio IX sa caniyang casulatang padala sa sangcacristianohan, nang 8 de Diciembre de 1864; ang balang nang sulat na cumucut-ya sa man~ga Santong guinagalang nating sa man~ga altar, cun nagsasalita caya nang man~ga cabulaana,t, ipinataratang sa canila nang man~ga gaua, man~ga uica,t, man~ga acalang di ucol sa cabanalan; ang lahat nang man~ga librong nanunuya sa man~ga Sacramento,t, sa man~ga ugaling paraang na ipinag-uutos nang santa Iglesia sa pagmimisa, pagdarasal, at sa iba,t, ibang man~ga gauang magaling; at sa cauacasa,i, ang dilang casulatang sa conouari ma,t, di conouari ay cumacampi sa man~ga camaliang aral na laban sa pananampalataya at sa man~ga mabanal na asal_.--Laban dito sa cautusang itong bigay nang santo Papang si Pio IX, upang masaula ang man~ga cristiano sa pagbasa nang m~ga masasamang =diario,= ay hindi lamang nagcasala ang man~ga bumabasa nang balang na sa man~ga nasabing casulatan, cundi pa naman ang nan~gacacatulong sa pagpalimbag at sa pagcacalat, gaya baga cun _limbaguin, ipagbili, bilhin, pasulat,_ at iba pa. Ang pitong utos na ito,i han~gong lahat sa libro nang indice sa naturang casulatan ni Pio IX na dapat nating talimahi,t, ganapin, cun tunay nating ibig na mapacagaling. =III.= Bucod pa sa rito,i, cun caya gayon ang ipinag-uutos nang santa Iglesia sapagca,t, ito,i, _utos din naman nang Dios, na turo sa atin nang catutubo nating bait;_ na cahit di ipagbaual nang santa Iglesia, at mauala man ang =listahan= nang man~ga librong baual na, at cahit di nagcaroon nang man~ga _utos na paraang pagcacaquilanlan_ nang man~ga masasamang libro, ay nagtuturo sa atin ang catutubo nating bait _na di dapat basahin ang man~ga gayong librong masasama_. At sa catunaya,i, magsabi ca sa aquin: ¿di caya baga mabigat na casalanang laban sa icalimang utos nang Dios ang cumain cun uminum caya nang lasong icatatapus nang sariling buhay, at icamamatay nang ating catauan? Ay ano ¿di caya baga lalong mabigat na casalanan ang cumain nang lasong icatatapus nang buhay nang atin caloloua, na icamamatay baga niya dahil sa pagcauala sa caniya nang pananampalataya? Diyata,i, pinatotohanan co sa iyo na ualang mabisang lasong icamamatay nang ating catauan na sucat mapara sa lasong taglay nang masasamang libro; lasong sacdal nang bisa sa icasisira nang pananampalataya,t, icamamatay tuloy nang ating caloloua; lason n~gang camatay-matay na capag nahahalata nating nasisilid sa ano mang casulatan ay catungculan nating pan~gilagan, at cun dili,i, magcacamit tayo nang mabigat na casalanan cun ituloy nating basahin. Caya n~ga ualang maimatouid ang maraming bumabasa nang man~ga librong limbag ma,t, sulat camay, gaya nang man~ga cay =Rizal=, na ang itinututol nila,i, di pa =ipinagbaual=; sapagca,t, cun di pa tan~ging ipinagbaual, ay =baual= na talaga, ayon sa man~ga cautusang sinasaysay na; at bucod pa sa rito,i, capag naquiquitang may lason nang man~ga _erejía_ at man~ga lisiyang aral ay ipinagbabaual nang catutubo nating bait, na nagpapaquilala sa ating yao,i, utos nang Dios. Sucat na lamang na sabihin sa iyo nang Confesor ó nang ibang mabait na Sacerdote, cun nang iba pa mang tauo na nacacaalam, at cahit icao man ang macamasid na ang gayong libro,i, masama, at pagdaca,i, dapat mong bitiua,t, ibigay sa iyong Confesor cun sa iyong Amang Cura, at cun dili caya ipagatong mo sa apoy; sapagca,t, cun pabayaan mo muna sa bahay may pan~ganib na mabasa; at _ang cusang lumalagay sa pan~ganib ay diyan siya mapapan~ganyaya_, uica nang Dios Espíritu Santo. Caya n~ga, cristianong bumabasa nito, ay houag cang paraya sa iyong sarili, na gaya nang ibang marami na ang acala,i, hindi totoong nacacapahamac ang pagbasa nang man~ga masasamang libro; sapagca,t, hindi masama lamang, cundi casamasamaan ang quinasasapitan nang sumusuay sa man~ga utos na ito. ¡Ay capatid co! Sinong macapagsasalaysay nang man~ga casiraang nangyayari sa man~ga caloloua dahil sa pagbasa nang man~ga masasamang libro? Ang uica nang P. Doctor Sardá: «na ang isang masamang librong may taglay na man~ga tacsil na udyoc, cun man~ga mahahalay ang halimbaua ay higuit ang casamaan sa mapagcanulong caibigan, higuit ang cahunghan~gan sa mahunghang na maestro, at lalong dapat capootan sa magdaraya,t, mapaghibong tauo. Ualang imic-imic, at di nan~gadaramdaman ay unti-unting binabagbag ang puso, inililigao ang lalong matalinong isip, sinisira ang lalong maayos na cabaitan, hinihila ang calooban sa man~ga lisiyang asal, pinupucao ang man~ga mahahalay na pita, pinapaniniig sa maruruming gaua at malibughaang casalanan». ¿Ano caya ang dahil na yaong binatang dating mabait at masunurin sa magulang ay n~gayo,i, naguíng mapagyabang at ualang cahihiyan? Cun ano,t, yaong dalagang dating masayang loob at mahinhing asal ay n~gayo,i, laguing namamanglao at caguitla-guitlang ugali? Cun sino ang nagnacao sa canila nang cabaitan, nang cahinhinan, nang casayahan nang loob, sampon nang casiglahan nang canilang catauan? ¡Ay sa aba co! Yaon palang tampalasang libro, yaong mahalay na auit, yaong carumal-dumal na palasintahan, yaong maruruming tula, na paraparang pinatutuloy sa bahay nang ualang pag-iin~gat na magulang! ¡Ay sa aba ninyo, man~ga magulang! at cayo n~ga ang hihin~gang sulit nitong man~ga casiraang iquinapapahamac nang di mabilang na man~ga masasama na di ninyo pinalalayo sa inyong bahay at sa camay at mata nang inyong man~ga anac! Sapagca,t, maniuala cayo,t, dili, ay uuliting cong sabihin ang sinabi co nang madalas: _Ay nagcacasala nang daquilang casalanan ang sino mang cristiano, na baga ma,t, natatalastas niyang_ =baual=, _ó dapat man lamang ipagbaual, ay bumabasa nang man~ga tampalasang libro. At di lamang nagcacasala ang bumabasa nang man~ga librong yaon, cundi pa naman ang nag-iin~gat, sapagca,t, utos nang santa Iglesia na ibigay sa man~ga Puno, cun dili caya,i, sunuguin. At nagcacasala rin nang daquila ang magpahiram sa ibang ualang pahintulot sa pagbasa nang masasamang libro._ =IV.= Alinsunod dito sa man~ga sinabi co magpahan~gan n~gayo,i, marahil nasain mo, cristianong bumabasa, ang ilang malinao,t, tapat na hatol, na parang pinacareglang aalinsunurin; na cun sundin mo naman ay macapan~gin~gilag ca sampon nang iyong man~ga casambahay, man~ga caibigan nama,t, caquilala, sa man~ga daquilang pan~ganib na laguing nasusumpun~gan sa pagbasa nang man~ga masasamang libro. Isasaysay co n~ga sa iyo ang man~ga inaacala cong lalong quinacailan~gan at lalong bagay sa pagtatamo nang ninanasa nating paquinabang. Una-una. _Capag banta mong bumili cun bumasa nang anomang libro, munti ma,t, malaqui man, nang diariong may man~ga lamina,t, uala, nang auit man, tula man, maguing limbag maguing sulat camay, ay bago mong bilhin ó basahin ay dapat mong usisain muna cun baual, cun dili caya; ó cun dapat maguing baual sapagca,t, masama_.--Ang pag-uusisa nito,i, nacacailan~gang siyasatin mo cun ang librong bibilhin ó babasahin ay natatamaan nang alin man sa man~ga _pitong utos na paraang pagcacaquilanlan_ nang man~ga librong dapat na ipagbaual, na =baual= na talaga; at ang lalong maigui sa lahat ay magtanong ca sa Confesor, cun sa Cura caya, cun sa canino mang banal na sacerdote; at ang paraan na ito,i, lalong magaling, sapagca,t, malalayo ca sa pan~ganib nang pagcacamali. Icalaua. _Dapat mong tandaang pinacalandas di dapat sinsayan ang houag bumili, at houag bumasa nang ano mang libro, auit, at casulatang uala sa unang fojas na_ may lubos na pahintulot ang mañga =PUNO=. Sapagca,t, ang ayao humin~gi nang pahintulot sa man~ga Puno ay marahil hindi cristiano, at cun ganoon sucat nang ipaquibilang sa man~ga =baual= ang quinathang libro; at cun cristiano naman, at ayao humin~gi nang pahintulot ay hayag siyang souail na cristiano, at masasapantahang magtuturo nang camalian. Tanto cong magaling na yaong ibang libro,i, di nagcacailan~gan nang pahintulot, at nang mailimbag; at mababasa n~ga cahit uala ang gayong pahintulot; datapoua,t, sang-ano man ang pag-iin~gat tungcol dito,i, alan~gan pa; sapagca,t, sa casamaang nang man~ga panahong quinalalag-yan natin ay pati sa man~ga librong di nagcacailan~gan nang pahintulot, cun magcabihira,i, iguiniguiit din ang man~ga erejía at man~ga lisiyang aral: caya n~ga cailan~gan din sumigao na ualang tugot: _¡Cain~gat cayo sa man~ga masasamang libro,t, casulatan!_ Napagunaua mo na marahil, na sa toui cong sinasabing cailan~gan ang _pahintulot nang man~ga Puno_, ang tinutucoy cong man~ga Puno ay ang sa santa Iglesia, ang Santo Papa baga at ang man~ga Poong Obispo, palibhasa,i, sila na lamang ang macahahatol nang cagalin~gan at casamaan nang ano mang libro. Icatlo. _Cun totoong totoo,t, ninanasa mong houag magcamali dito sa daquilang bagay na ito, ang lalong mabisang paraan, na nasasaclauan nang lahat na man~ga ibang paraang iyong mapipili, ay ito n~ga:_ Na houag cang bumili, at houag bumasa nang ano mang libro, diario, auit at ano mang casulatan na di ca =maquipagsanguni= muna sa iyong Confesor, sa iyong Amang Cura, cun sa ibang banal na Sacerdote. _At ito rin ang dapat mong ipasunod sa iyong man~ga nasasacupan_. Sapagca,t, doon pa sa man~ga librong hindi masama, at may pahintulot ang man~ga Puno sa paglimbag, ay marami rin ang di mo nararapat basahin, sapagca,t, marahil macasasama sa iyo; at caya ualang macapaghahatol sa iyo nang tapat gaya nang man~ga may catungculang magsaquit sa icagagaling nang iyong caloloua. Sundin mo n~ga, guilio cong cristiano, itong man~ga bilin co sa iyo, at ipasunod mo naman sa iyong man~ga nasasacupan, at hindi ninyong icapapan~ganyaya ang man~ga masasamang casulatan. At cun sacali,t, dala nang di ninyo carunun~gan nang dacong arao ay may pinatuloy cayo sa inyong bahay na man~ga librong masasama ay inyong pagsicapang hanapin, ay dalhin ninyo agad sa Amang Cura cun sa Confesor, na ito n~ga ang lalong magaling; n~guni,t, cun di ninyo magagaua ito,i, sunuguin ninyong tambing. Sunuguin, sunuguing ualang aua,t, hinayang sa salaping ibinili niyong man~ga libro, at nang houag cayo,i, masunog sa infierno dahilan sa canila. ¡Ay capatid co! cun tularan mo sana ang magandang halimbauang ipinaquita niyaong isang babaying _nan~gan~galacal nang libro_, ayon sa sinasalita ni P. Mach sa caniyang librong «Tesoro del Catequista»: Nang malapit nang mangyari yaong balitaa,t, malaquing pagcagulo doon sa caharian nang Francía, ay may isang babaying _nan~gan~galacal nang libro_ na dinatnan nang balita, na si P. Borgar (Beauregard) ay lubhang mariquit na magsermon, na caya n~ga hinahan~gaan siya nang lahat na taga Paris. Dala nang balitang ito,i napasa simbahan nang Nuestra Señora de Paris ang nasabing babayi, at gayac siyang maquiquinyig nang pan~gan~garal nang Pareng yaon; at nagcataon naman na ang man~ga sinasabi nang Pare noong gabing yaon ay pauang nauucol sa man~ga masasamang libro. Ang naturang babayi, baga ma,t, timtima,t, may puri, ay nagbibili nang man~ga librong laban sa ating santa Religión at laban din sa magagaling na asal. Anaqui nabulagan siya nang casaquiman sa salapi, gaya nang pagcabulag nang maraming naglalaco,t, nan~gan~galacal nang man~ga _mahahalay na palasintahan, auit, corrido at iba,t, iba pang man~ga masasamang casulatan_, at di nila inaanumana ang man~ga casalanang di mabilang na quinacamtan nila, at ang man~ga quinacamtan nang iba dahilan sa canila. N~guni,t, ang babaying yao,i, dahil sa pan~gan~garal nang Pare ay iminulat niya ang mata nang caniyang isip, caya,t, napagquilala, na ang man~ga tampalasang librong lumalaban sa santa Religión, at umaaquit sa maruruming hilig nang catauan, ay parang bucal nang camatay-matay na lasong sumisira sa caloloua,t, puso nang tauo; at ang man~ga nagpapalimbag, nagbibili, cun tumutulong sa papaano mang paraan nang pagcacalat sa man~ga gayong libro ay catulad nang man~ga manglalason; at darating ang arao, at sila,i, hihin~gan nang Pan~ginoong-Dios nang mahigpit na pagsusulit sa man~ga caguluha,t, casalanang nangyari dahil sa canila. Halos di n~ga magcasiya sa loob nang babaying yaon ang sisi sa sarili, at napag-unaua na ang pan~gan~galacal niya,i, lubhang di carapat-dapat sa isang calolouang may iniin~gatan pang cahihiyan at pagquilala sa Dios; caya n~ga,t, minabuti niyang lisanin magpacailan man ang paghahanap buhay na yaon. Nang matapus ang sermon ay tinun~go niya ang bahay nang Pare, at nagsabi sa caniya nang ganito: _Aquin napagquiquilala, Ama co, ang cadaquilaan nang aquing pagcacasala sa pagbibili co nang man~ga masasamang libro; n~guni,t, yayang minulan na ninyo ang paggamot sa aquing caloloua,i, lubusin ninyong pagcagalin~gin: pumaroon po cayo sa aquing tindahan, tignan ninyo ang man~ga librong naroroon, at sunuguin po ninyo ang lahat na mamasamain ninyo. Sang-ano man ang maguing capan~galuguihan co, at mauala man sa aquin ang lahat cong man~ga tinubo, ay mamagaanin cong lahat, houag lamang mapacasama ang aquing caloloua_. Pinuri ni P. Borgar ang gayong magandang banta, at nan~gacong tutulon~gan siya sa pagganap nang caniyang ninanasa. Quinabucasa,i, naparoon siya, ibinucod ang man~ga masasamang libro,t, itinuro sa babayi, na quinuha nito,t, isinugbang lahat sa isang malaquing siga na caniyang inihanda. Ang halaga nang man~ga sinunog na libro,i, mahiguit dao sa sanglibo,t, dalauang daang piso; at magmula noo,i, pinagtiticahan niyang mahigpit na hindi na magbibili nang man~ga ibang libro, cundi yaon lamang macapagpapagaling sa man~ga caloloua. ¡Tularan naua itong magandang halimbaua nang man~ga =sederang= naglalaco nang man~ga bagay bagay na auit at masasamang libro! Tularan mo rin n~ga, guiniguilio cong bumabasa, cun sacali,t, sa man~ga nacaraang arao,i, di ca nagpacain~gat capara nitong babayi; at tungcol sa haharaping arao ay houag cang lumihis munti man sa man~ga itinuro sa iyo dito sa libritong ito. At isinasamo co pa sa iyo na ipaquilala mo ang libritong ito sa iyong man~ga hinlog, man~ga catoto,t, man~ga caquilala, at nang sila nama,i, gumanap nang man~ga bilin dito: at cun magcaganoon ay mahahadlan~gan ang marami sa man~ga capahamacang dala nang masasamang libro,t, casulatan. ¡Loobin naua nang catamis-tamisang Puso ni Jesús at nang calinis-linisang Puso ni Maria, sampon nang maloualhating Poon san José, na pagpalain nila,t, gauaran nang mahal nilang bendición itong munti cong pagod, upang mapaquinaban~gan nang man~ga caloloua, at mapatungcol na lahat sa lalong capurihan nang Dios. Siya naua. _Fr. José Rodriguez_ Religioso sa Orden ni san Agustin. *** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK ¡CAIÑGAT CAYO! *** Updated editions will replace the previous one—the old editions will be renamed. Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright law means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™ concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for an eBook, except by following the terms of the trademark license, including paying royalties for use of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the trademark license is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. Project Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution. START: FULL LICENSE THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase “Project Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg™ License available with this file or online at www.gutenberg.org/license. Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™ electronic works 1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™ electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8. 1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™ electronic works. See paragraph 1.E below. 1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is unprotected by copyright law in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™ works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg™ License when you share it without charge with others. 1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country other than the United States. 1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg: 1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed: This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook. 1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase “Project Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™ trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work. 1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™ License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg™. 1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg™ License. 1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg™ website (www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1. 1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9. 1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works provided that: • You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation.” • You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™ License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™ works. • You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work. • You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg™ works. 1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below. 1.F. 1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread works not protected by U.S. copyright law in creating the Project Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™ electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment. 1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE. 1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem. 1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE. 1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions. 1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg™ electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any Defect you cause. Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™ Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life. Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg™ and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org. Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state’s laws. The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation’s website and official page at www.gutenberg.org/contact Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine-readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS. The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit www.gutenberg.org/donate. While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate. International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff. Please check the Project Gutenberg web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate. Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For forty years, he produced and distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of volunteer support. Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition. Most people start at our website which has the main PG search facility: www.gutenberg.org. This website includes information about Project Gutenberg™, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.