The Project Gutenberg eBook of Parizina, by George Gordon Byron (translated by Venancio Silva).

mi dediĉas ĉi tiun verketon, kiel malgrandan pruvon de amikeco: ĝi ne prezentas ian valoron, krom la deziron vulgarigi, kvankam malprecize kaj neperfekte, la historian pecon, tiel bele kaj majstre versigitan de la genio de la senmorta angla poeto Lord Byron!

PARIZINA

«Dum la regado de Nikolao III, Ferrara estis makulita de hejma tragedio. Per la atesto de unu servisto kaj persona observado, Markizo de Este [1] malkovris la sangadultajn amojn de sia edzino Parizina kaj sia bastarda filo Hugo, bela kaj kuraĝa junulo. Ili estis senkapigitaj en la kastelo, post la sentenco de la patro kaj edzo, kiu publikigis sian honton, postvivinte al iliaj ekzekutigoj. Li estis malfeliĉa, se ili estis krimaj; se ili estis senkulpaj, li estis tiam plej malfeliĉa: nek estas tie ĉi ia ebla situacio, ĉe kiu mi povas sincere aprobi la lastan faron de justeco el ia patro.»

[1] En la angla poezio, «Markizo de Este» estas anstataŭigita per la nomo Azo, pro postulo de la verso.

Estas la horo, kiam oni aŭdas el arbaroj la akran pepadon de la najtingalo; estas la horo, kiam la promesoj de la geamantoj ŝajnas dolĉaj je ĉia mallaŭta vorto, kaj malforta venteto, proksimaj riveretoj muzikas al la dezerta orelo; kiam la roso delikate surverŝas la florojn; la steloj brilas sur la 6 ĉielo, la lazuro de l’ondoj estas pli densa, la koloro de la foliaro pli bruna; kaj en la spaco vastiĝas la malhela lumo, dolĉa, pura, kiu sekvas la falon de l’tago, kiam la krepusko fluidiĝas sub la leviĝo de la luno.

II.

Sed ne por aŭdi la bruadon de l’akvofalo Parizina forlasas sian ĉambron, ne por rigardadi la ĉielan lumon ŝi promenas en ombro de la nokto; ŝi sidiĝas en la arbareto de Este, ne pro amo al ĝiaj floroj tute ekfloritaj; ŝi atentas ne al najtingalo, sed al alia kanto tiel amema. Tie glitas paŝoj sur la dika foliaro; ŝia vizaĝo paliĝas, ŝia koro batas rapide; unu voĉo paroletas tra la bruantaj folioj, la ruĝeco revenas al ŝia vizaĝo, ŝia brusto spiras. Unu momenton plu, ili sin renkontos. Ĝi pasis... La amanto staras apud ŝiaj piedoj....

III.

Kio estas por ili la ĉirkaŭanta mondo, kun ĝia ŝanĝo de tempo kaj sezono? La estaĵoj, la tero, la ĉielo estas nenio por iliaj spirito kaj okuloj. Kiel la mortintoj, ili estas indiferentaj pri ĉio envolvanta ilin. Kvazaŭ ĉio estis mortinta, ili sole vivas unu por la alia; iliaj ekĝemoj mem estas plenaj de ĝojo tiel profunda, ke se ĝi ne malfortiĝus, tiu feliĉa frenezeco detruus la korojn suferintajn ĝian varmegan jugon. Ĉu en tiel tumulta kaj amema revo ili pensas pri krimo aŭ danĝero? Kiu, 7 sub la jugo de tiu pasio, haltis aŭ timiĝis en tia horo, aŭ pensis kiel mallongaj estas tiaj momentoj? Sed tamen, ili jam pasis... Ho ve! ni devas vekiĝi, antaŭ ol scii, ke tiu revo ne revenos plu....

IV.

Kun amemaj rigardoj ili forlasas la lokon de la estinta kulpa ĝojo; kvankam ili havas esperon kaj faras promesojn, ili malĝojiĝas, kvazaŭ tiu disiĝo estus la lasta. La oftaj ekĝemoj, la longa ĉirkaŭpremo, la kisoj sur la vizaĝo de Parizina antaŭ la ĉielo, sub la lumo de la kvietaj steloj, kiuj el malproksime atestis iliajn malfortecojn, ne pardonante ilin, ĉio tio retenas ilin en la loko de l’krimo. Tio devas okazi, ili devas disiĝi kun malespera ĉagreno en la koro, kun la profunda kaj trema senkuraĝo, kiu rapide sekvas la malbonajn farojn.

Kaj Hugo reiras la solulan liton, dezirante fervore aliulan edzinon; sed ŝi devas remeti kun konsciencoriproĉo sian kapon apud la kredema koro de la edzo. Kredeble febra en la dormado, kun la vizaĝo ruĝa pro malkvietaj sonĝoj, ŝi elparolas unu nomon, kiun vekita ŝi ne kuraĝus diri; ŝi premas la edzon kontraŭ sian bruston, kiu batas por alia forestanta: li vekiĝas je tiu ĉirkaŭpremo, kaj kredante sin feliĉa, li konfuzas la sonĝajn ekĝemojn kaj la varmajn karesojn kun tiuj, kiujn li kutimis glori, kaj kortuŝiĝis ĝis la larmoj pro ŝi, kiu, eĉ dormante, amegis lin.

VI.

Li ĉirkaŭtenas ŝin dormantan kontraŭ sia koro, por aŭdi ĉian interrompitan vorton; li aŭdas ... kial Princo Azo ektremas, kvazaŭ li estus aŭdinta la voĉon de la ĉefanĝelo? Prave li ektremas ... plej grava sentenco tondros super lia tombo, kiam li vekiĝos por ne plu dormi, kaj aperi antaŭ la Eternula trono. Prave li ektremas, lia tera paco mortis post la aŭdado de tiu nomo, kiu, elparolita dum la dormado elmontris ŝian kulpon kaj la honton de Azo. Kies nomo estas tiu, kiu sur ŝia kapkuseno sonas timinda? Kiel la rompanta ondo, rulante la tabulon al la marbordo, ĵetas al la pintaj ŝtonegoj la malfeliĉulon, kiu falas por ne plu leviĝi, tiel la frapo vundis lian animon. Kies nomo estas tiu? de Hugo, ĝi estas la lia; vere li neniam suspektis tion! Estas la nomo de Hugo, filo de la virino, kiun li amis, lia tuta malfeliĉo, produkto de lia erarigita juneco, kiam li perfidis la honestecon de Bianka, fraŭlino kies malprudenteco konfidigis ŝin je li, kiu ne edziniĝigis ŝin.

VII.

Li tiris la ponardon el la ingo, sed reingigis ĝin antaŭ ol la pinto estos libera; kvankam nun malinda vivi, li ne kuraĝis mortigi tiel belan ekzistaĵon, ne vidante, dormante tie ne plu; tiam li ne vekis ŝin, sed fiksis al ŝi tian rigardon ke, se ŝi estus vekiĝinta el sia ravo, ĝi glaciumus la senton 9 ree dormi: sur lia frunto, sub la lumo de la brulanta lampo, brilis grandaj gutoj. Ŝi ne plu parolis, sed ankoraŭ dormadis, dum ĉe lia juĝo ŝiaj tagoj estis kalkulitaj.

VIII.

Je la mateno, li serĉis kaj trovis, en multe da rakontoj de la ĉirkaŭvivantoj, la pruvon de ĉio, kion li timis koni: iliajn nunajn kulpojn, sian estontan malfeliĉon. La fraŭlinoj, longatempe kunkulpaj, serĉas savi sin transportante la krimon, la honton, la sentencon al ŝi. Sekreto ne estas plu; ili rakontas ĉian detalon, kiu povis alporti plenan kredaĵon al la diskonigita okazo; la vundita koro kaj la orelo de Azo havas nenion plu por aŭdi aŭ suferi.

IX.

Li ne estis homo, kiu amus prokraston; en la parlamento de la ŝtato, la estro de la antikva regno Este sidiĝis sur la juĝa trono; liaj nobeloj kaj gvardioj estas tie; antaŭ li staras la kulpaj geamantoj, ambaŭ junaj kaj unu en la plej granda beleco! La alia, kun zono sen glavo, la manoj katenataj, ho Kristo! Kiel povas filo stari tiel antaŭ la patro! Hugo tamen tiel devas renkonti lin kaj aŭdi la koleran sentencon, la rakonton de sia malfeliĉo! Kvankam silenta, li ne ŝajnas konsternita.

Kvieta, pala, senvorta, Parizina atendis sian juĝon; kiel ŝi ŝanĝiĝis de post lasta fojo, kiam ŝiaj vivaj okuloj dissemis ĝojon ĉirkaŭ la hela salono, kie nobeloj fieriĝis atendi, kie Beleco aspiregis imiti ŝian ĝentilan voĉon kaj amindan mienon, kaj kolekti el ŝia aero kaj paŝado la ĉarmojn de ilia reĝino. Ke ŝiaj okuloj tiam ploru pro malgajeco, tuj mil militistoj antaŭenirus, mil elingitaj glavoj brilus proprigante al si ŝian malpacon. Kio estas nun ŝi? Kio estas ili? ĉu ŝi povas ordoni; ĉu ili povas obei? Silente kaj indiferente, kun la okuloj mallevitaj, la brovo sulkigita, la brakoj krucigitaj, la mieno glaciumita, la lipoj malfacile kaŝantaj la sarkasmon, tie staras la kavaliroj, la sinjorinoj, la tuta kortego fine. Ke li, la elektita, kies lanco kuŝanta antaŭ lia rigardo, havu la brakojn malligitajn unu momenton, li mortus aŭ gajnus la liberecon... La amanto de sia duonpatrino estas tie katenita apud ŝi; li ne vidas ŝiajn ŝveliĝintajn okulojn, plenigitajn de larmoj malpli pro ŝia malespero, ol pro tiu de li; la palpebroj, sur kiuj la violkoloraj vejnoj desegnis maldikajn liniojn plialtigitajn per la tre dolĉa blankaĵo, kiu invitis la plej ameman kison, nun ŝajnis kunpremi la okulojn kun varma kaj dubeblua flamo: ili brilis tiel malĝoje, kiam la larmoj silente verŝitaj amasiĝis kaj plenigis ilin.

XI.

Li ankaŭ estis plorinta pro ŝi; sed pro la ĉeestantoj rigardantaj lin, lia malĝojo, se li havus ĝin, ne aperis. Li altigis fieran kaj severan frunton, se ian ĉagrenon lia animo sentus, li ne tremis antaŭ la amaso; tamen li ne kuraĝis rigardi ŝin. La memoro al la pasintaj horoj, lia krimo, lia amo, lia nuna stato, la patra kolero, la malamo de la honestaj homoj, lia tera kaj eterna fatalo, ŝia fatalo, ho! la ŝia, tio malpermesis al li rigardi ŝian malĝojegan frunton! Alie, lia ravita koro malkaŝus konsciencan riproĉon pro la tuta malbono, kiun ĝi faris.

XII.

Kaj Azo parolis: «Hieraŭ ankoraŭ mi fieriĝis pri mia edzino kaj pri mia filo; la revo en tiu mateno forflugis; antaŭ la ekfiniĝo de l’tago mi havos neniun el ili! Mia vivo devas solece treniĝi. Nu! tio pasu; tie ĉi ne vivas iu, kiu ne agus kiel mi; tiuj ligiloj estos rompitaj ne de mi; tio pasu ankaŭ, la sentenco estas pretigita! Hugo, la pastro atendas vin, kaj poste la rebato al via krimo! Iru, direktu viajn preĝojn al la ĉielo; antaŭ la leviĝo de l’vesperaj steloj, vi scios ĉu tie vi povos meriti pardonon, ĉu ĝia kompato povos ankoraŭ pardoni vin; sed tie ĉi, sur la tero, estas neniu loko, kie vi kaj mi povas vivi kune almenaŭ dum unu horo. Adiaŭ! mi ne volas vidi vian morton; sed vi, malsaĝa estaĵo, vidos lian kapon!... Iru, 12 mi ne povas diri plu... Iru, virino je voluptema brusto! Ne mi, sed vi verŝis lian sangon! Iru, se vi povos vivi post tiu spektaklo, kaj ĝojiĝu pri la vivo, kiun mi donas al vi.»

XIII.

Tiam sovaĝa Azo kaŝis al si la vizaĝon, ĉar ĉe lia frunto la ŝvelaj arterioj batis, kvazaŭ varma sango alfluis kaj refluis lian cerbon; li kurbiĝis iom da tempo, metis la tremantan manon antaŭ la okuloj, vualante ilin kontraŭ la amaso; dum Hugo, altiĝante la katenitajn manojn, petis la atenton de la patro dum mallonga tempo; la silenta sinjoro ne malpermesis, kion li petis. «Ne estas ĉar mi timas la morton; vi vidis min flanken je vi rajdi tute ruĝa de sango tra la batalo, nek foje viaj sklavoj tiregis el mia mano senutilan glavon, kiu disverŝis pli da sango por vi, ol iam mia hakilo faris por mi. Vi donis al mi la vivon, vi povas repreni ĝin: donacon pro kiu mi ne dankas vin; la ofendoj al mia patrino ne estas forgesitaj, ŝia malŝatita amo, ŝia nomo ruinigita, la honta heredo de ŝia idaro; sed ŝi kuŝas en la tombo, kie ŝia filo, via konkuranto, baldaŭ ripozos; ŝia krevita koro, mia kapo eltranĉita atestos anstataŭ vi, inter la mortintoj, kiom sincera kaj karesa estis via juna amo kaj via patra zorgo! Estas vere, ke mi senhonorigis vin, sed domaĝo pro domaĝo; vi sciis, ke tiu ĉi juĝata via fianĉino, alia viktimo de via malhumileco, antaŭ longatempe estis difinita por mi; vi vidis ŝin kaj 13 vi avidis ŝiajn ĉarmojn; kun via vera krimo, el kiu mi devenis, vi malestimis min kiel malindaĵon, kiel malnoblan paron por ŝiaj brakoj, ĉar vere mi ne povis sopiri al la leĝa heredo de via nomo, nek sidiĝi sur la hereda trono de Este. Tamen, se mi vivus kelke da someroj plu, mia nomo brilos pli, ol tiu Este kun honoroj tute miaj. Mi havis glavon, mi havas bruston, kiu almilitus tiel altan plumfaskon, kiel neniam balanciĝis laŭlonge de la rango de ĉiuj viaj reĝaj moŝtoj; nek ĉiam la kavaliraj spronoj estas plej brile portataj de tiuj plej alte devenintaj: la miaj pikis la flankojn de mia kurĉevalo antaŭ la malhumilaj ĉefoj el princa rango dum la batalo, sub la ekscitanta krio: “Este kaj Venko!” Mi ne volas defendi la kaŭzon de la krimo, nek petegi vin por reaĉeti el tempo kelke da mallongaj horoj aŭ tagoj, kiuj devas pasi super mia sensenta kadavro. Tiaj momentoj de frenezeco, kiaj la pasintaj, ne povis nek devis daŭri. Kvankam mia deveno kaj mia nomo estas humilaj, kaj la nobleco de via raso malŝatas ornami tian objekton kian mi, tamen miaj trajtoj malkaŝas ian similecon al la vizaĝo de mia patro, mia spirito montras ĉion de vi. El vi devenis mia kuraĝeco, el vi ankaŭ... Kial vi ektremas? El vi, kun tuta ĝia forto, devenis mia valora brako, mia flama animo; vi donis al mi ne nur la vivon, sed ĉion, kio igis min plej simila al vi mem. Vidu, kion faris via krima amo! ĝi rekompencis al vi per tre simila filo! Mi ne estas bastardo ĉe mia animo; ĉar tiu ĉi, kiel la via, malamas kontrolon; pri mia 14 vivo, tro frua donaco, kiun vi donis al mi por repreni ĝin tiel rapide, mi ne taksis ĝin pli ol vi, kiam vi plialtigis la kaskon sur la frunto kaj ni ambaŭ batalis unu apud la alia, puŝante niajn kurĉevalojn sur la mortintoj. La estinteco valoras nenion, fine la estonteco estos ankaŭ samvalora. Mi dezirus esti mortinta tiam, ĉar kvankam vi kaŭzis la malfeliĉon al mia patrino, kaj forprenis la fianĉinon difinitan por mi, tamen mi sentas, ke vi estas mia patro. Kvankam estas severa via kruela dekreto, ĝi estas justa eĉ elveninte el vi. Naskita en la peko por morti hontoplena, mia vivo komenciĝis kaj finiĝos same. Kiel eraris la patro, tiel eraris la filo; vi devas puni ambaŭ ĉe unu sola. Laŭ la homa vidpunkto, mia krimo ŝajnas la plej malbona, sed Dio juĝos inter ni ankaŭ.»

XIV.

Li silentis kaj staris kun la krucigitaj brakoj, sur kiuj resonis la ĉirkaŭantaj katenoj; neniu estro inter ĉiuj tie ĉeestantaj sentis sian orelon vunditan, kiam tintis tiuj pezaj ĉenoj. Tiam la mortaj ĉarmoj de Parizina ree altiris ĉiujn rigardojn. Ĉu ŝi povus aŭdi tiel lian kondamnon al la morto?! Pala kaj silenta ŝi staris, la viva kaŭzo de la malfeliĉo de Hugo: ŝiaj grandaj okuloj nemoveblaj, nek foje turniĝis ien flanken, nek foje la palpebroj fermiĝis kaŝante la helon, kiun ili ŝirmis; sed ĉirkaŭ ĝiaj globoj je la plej densa lazuro, la blanka rondo plivastiĝis, kaj tie ŝi montris sin kun tiel vitreca rigardo, 15 kvazaŭ ŝia malmoligita sango estus glaciigita: iafoje dikaj larmoj amasiĝis malrapide kaj glitis el la longa kaj nigra franĝo de la belaj palpebroj. Estas vidinda ne aŭdinda afero; kaj ĉiuj ĉeestantoj surpriziĝis, ke tiaj larmoj povas elflui el homaj okuloj. Ŝi provis paroli, la nefinita vorto sufokiĝis en la ŝvelita gorĝo; ŝajnis, ke ŝia tuta kuraĝo ŝprucis en la tono de tiu mallaŭta ĝemo. Tio ĉesis, ŝi provis ree paroli, sed ŝia voĉo eksplodis kiel akra krio, kaj ŝi falis teren, kvazaŭ ŝtono deĵetita el sia fundamento; pli simila al senviva objekto, restanta formo de la edzino de Azo, ol al ŝi, kulpa ekzistaĵo, kies ĉia pasio estis pikilo instiganta al kulpo, sed kiu ne povis suferi sian malkovron kaj malesperon. Tamen ŝi vivis, ŝi restariĝis tre rapide el tiu sveno kvazaŭ morto, sed apenaŭ akirinte la konscion, la sentoj estis superstreĉitaj de akraj doloroj, ĉiu malforta fibro de ŝia cerbo (kiel pafarkaj ŝnuroj moligitaj de la pluvo ĵetas flanken la erarintan sagon) sendis antaŭen malraciajn kaj senenhavajn pensojn! La estinteco estis malplenaĵo, la estonteco estis nigra kun briloj de funebraj strekoj, kiel la fulmoheligita dezerta vojo, kiam la noktomeza ventego pleniĝas je kolero. Ŝi timis, ŝi sentis, ke ia malbono kuŝas sur sia animo, tiel profunde kaj malvarme, ke ŝi konsciis nur, ke estas kulpo kaj honto, kaj ke iu estas mortonta; sed kiu? ŝi forgesis. Ĉu ŝi estas vivanta? ĉu tio estas ankoraŭ la tero sube, la ĉielo supre, la homoj ĉirkaŭe?! aŭ ĉu estis demonoj, kiuj nun tiel minacas ŝin, antaŭ kies okuloj ĝis tiam ili estis ridintaj kun simpatio? ĉio estis 16 konfuza kaj nedifinita al ŝia erarinta kaj ekmovita spirito, ĥaoso da malsaĝaj esperoj kaj timoj!... Jen en ridoj, jen en ploroj, freneze silenta je ĉia ekstremo, ŝi bataladis kontraŭ tiu konvulsia sonĝo, kiu tiel ŝajnis agi sur ŝin. Ho! vane ŝi penados por vekiĝi!

XV.

La sonoriloj de la monaĥejoj malĝoje kaj malrapide sonoras, balanciĝante en la malhela kvarangula turo, kun profundaj sonoj, kiuj funebre vundas la koron! Atentu! Oni ekkantas la himnon, la kanton por la mortintoj, aŭ por la vivantoj, kiuj estas baldaŭ mortontaj! Por la animo de ia foriganta ekzistaĵo, la morta himno resonas, la konkavaj sonoriloj sonoras. Li proksimiĝas al la templimo de la vivo, genufleksante antaŭ la genuoj de monaĥo. Malĝoja aŭdado, kompatinda spektaklo estis vidi lin genufleksitan antaŭ la ŝtipo, sur la nuda, malvarma tero, ĉirkaŭitan de la gvardioj, kies estro, kun la brako nuda, ekzamenas ĉu la tranĉrando estas akra kaj firma, por ke la bato estu rapida kaj certa. Dume, la popolamaso kunvenas en silenta rondo, por vidi la ekzekutigon de la filo kondamnita de la patro.

XVI.

Estas proksimume la ĉarma horo antaŭ la subiro de la somera suno. Lumigante tiun malĝojan tagon kaj mokante je ĝi kun la plej firmaj radioj, 17 la suno brilis sur la kondamnita kapo de Hugo, kiam lastafoje li, konfesante sin al monaĥo, plorante sian fatalon, pentofarante, kurbiĝis por aŭdi la vortojn de pardono, kiu estingas la mortajn pekojn. La alta suno brilis sur la bukloj de liaj kaŝtanaj haroj, frizitaj laŭlonge de la nuda kolo; sed pli brila ankoraŭ estis la radio ĵetita sur la hakilon rebrilantan apud li kun klara kaj funebra relumo. Ho! maldolĉa horo de l’foriro! Eĉ la sensentaj restis glaciigitaj pro timo. Kvankam la krimo estis grandega, kaj la leĝo justa, tamen ili tremis antaŭ la spektaklo.

XVII.

La bastarda filo kaj kuraĝa amanto estis farinta la lastajn preĝojn: la eroj de lia rozario, kaj liaj kulpoj, estis renombritaj; la horoj de lia vivo atingis la lastan minuton. Li estis senigita je sia mantelo, la blondaj haraj tufoj estis tonditaj. La vestoj, kiujn li portis ĝis tiam, la skarpo, kiun Parizina donacis al li, ne devas ornami lin ĉe la tombo: ĉio devas resti flanke; nur sur liajn okulojn oni devas meti bandaĝon; sed ne, tiu lasta malindaĵo neniam vualos liajn fierajn okulojn. Liaj sentoj, ŝajne submetitaj, reviviĝis iom kun profunda malŝato, kiam la ekzekutisto preparis sin por vuali ilin, kvazaŭ li ne kuraĝus rigardi la morton. «Ne, mia sango kaj mia vivo apartenas al vi, miaj manoj estas katenitaj, sed lasu min morti almenaŭ kun la vido libera. Frapu!» Rapide la glavo 18 falis, la kapo ruliĝis, la peza trunko makulita, sangverŝante, falis sur la teron, kies profundaj fendoj sorbiĝis de sanga fluo, la konvulsiaj okuloj kaj lipoj tremis rapide, poste, ili fiksiĝis je eterne.... Kiel la krimuloj, li mortis sen fanfaronado, sen parado; kiel konfesanto, li kurbiĝis kaj preĝis ne malŝatinte la pastran helpon, nek perdinte la esperon en la ĉielo. Dum genufleksita antaŭ la pastro, lia koro foriĝis el teraj sentoj ... lia kolerema patro, lia amantino, kio estis ili en tiu horo? Ne plu riproĉo, ne plu malespero; neniu penso krom la ĉielo, neniu vorto krom la preĝo, escepte tiujn vortojn elparolitajn kiam, nuda por suferi la baton de la ekzekutisto, li petis morti kun la okuloj malkovritaj, kaj lian solan adiaŭon al tiuj ĉirkaŭantaj lin.

XVIII.

Silentaj kiel la lipoj fermitaj de la morto, la ĉeestantoj restis mutaj; sed kiam la mortiga bato frapis lin, kies vivo kaj amo tiel finiĝis, elektra tremfrosto trairis de homo al homo, kiuj kun mallaŭta murmuro haltigis ekĝemon, kiu ree revenis ĉiun bruston. Krom la frapo, kiu kun fortika kaj funebra bato penetris ĝis la ŝtipo, neniu akuta bruo estis aŭdita, krom unu freneze akra, troe sovaĝa, fendinta la silentan ĉirkaŭaĵon. Simila al la krio de patrino, kies filo estas mortigita de subita frapo, tiu plendo supreniris ĉielon, kiel senmorta malfeliĉo de unu animo. Elpuŝita tra la kradoj de la palaco de Azo, kien direktiĝis ĉiuj rigardoj, 19 la terura sono kun la aperaĵo samtempe ĉesis! Estis la terura krio de unu virino; neniam la malespero sin montris en plej freneza esprimo! ĉiuj, kiuj aŭdis ĝin, kompateme faris religian promeson, por ke ĝi estu la lasta.

XIX.

Hugo mortis; de tiu horo Parizina ne estis plu aŭdita nek vidita en la palaco, en la salono, en la ĝardeno. Ŝia nomo, kiel malnobla aŭ timinda vorto, estis ekzilita el ĉiuj lipoj kaj oreloj, kvazaŭ ŝi neniam estus vivinta; el Princo Azo, neniu aŭdis ian raporton pri edzino aŭ filo. Ili ne havis monumenton nek memoron, estis entombigitaj en nesankta tero, almenaŭ la kavaliro, kiu mortis je tiu tago. La fatalo de Parizina restis kaŝita, kiel la polvo sub tomba ŝtono. Ĉu ŝi loĝadis en ia monaĥejo kaj gajnis la ĉielan vojon per malkvietaj kaj riproĉindaj jaroj de turmento, fastoj kaj senĉesaj ploroj; aŭ ĉu ŝi falis per la bulo aŭ glavo, pro la funebra amo, kiu submetis sin; aŭ ĉu frapita je tiu momento, ŝi mortis de tujaj suferoj, kiam tiun ŝi vidis morti sur la ŝtipo; aŭ ĉu la frapo de l’ekzekutisto, ekmovinte ŝian kompateman koron, neniigis ŝian organismon; neniu sciis, neniu iam scios: sed io estis ŝia fatalo tie ĉi, ŝia vivo komenciĝis kaj finiĝis malfeliĉe.

XX.

Kaj Azo trovis alian edzinon; belaj filoj kreskis apud li, sed neniu estis tiel aminda, tiel brava kiel tiu velkinta en la tombo; aŭ se ili estis tiaj, ilia kreskado pasis neatentinda por lia rigardo aŭ rimarkita kun sufokita ekĝemo. La ploro neniam malsupreniris lian vangon, la rido neniam malstreĉis lian frunton, sur kiu estis gravuritaj la kruciĝintaj linioj de la pripensoj, sulkoj, kiujn la varmega parto de Malĝojo tie fendis antaŭtempe, cikatroj de la ŝirinta spirito, kiujn la batalo de l’ Animo lasis malantaŭe! Li estis sentinta tutan ĝojon kaj malfeliĉon; apenaŭ restis al li sendormaj noktoj, pezaj tagoj; animo tute mortinta por la malestimo aŭ laŭdo, konscienco kiu evitante sin mem, tamen ne cedis nek forgesis; kiam li ŝajnis malpli kvieta li pensis kaj sentis forte; nur la densa glacia tavolo povas kovri la supraĵon, la viva fluo loĝas aktiva malsupre, tial ke ĝi kuras senĉese. Ĉe lia fermita brusto loĝis sentoj enradikigitaj de la Naturo tre profunde por esti eltiritaj el tie. Kiam ni bataladas por deteni la larmojn farante ilin forflui koron, ili ne sekiĝas, iras returnen al la primitiva fonto, tie ili fariĝas pli puraj, restante en ĝia profundeco, neverŝitaj, ne glaciitaj, sed pli amataj tie, ili estas malpli videblaj. Forlasita al la intimaj ekstremoj de ĉagreno por kompati tiujn formetitajn el la vivo, kaj sen la potenco plenigi la mankon, kiun kaŭzis lia suferado, kaj plene konscia, ke li estis parolinta justan sentencon; ke ili estis preparintaj 21 siajn kondamnojn, tamen, la vivo de Azo defluis mizeroplena! La malbonigitaj branĉoj de l’arbo zorge ĉirkaŭhakitaj alportas al la resto forton, floradon, vivon, freŝan verdaĵon, liberan ŝtonĵetilon; sed se la kolerema fulmo furioze ruinigas la balanciĝantajn branĉetojn, la dika ŝtipo sentas la malbonon, kaj neniam plu produktos unu folion.

*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK PARIZINA ***

Updated editions will replace the previous one—the old editions will be renamed.

Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright law means that no one owns a United States copyright in these works, so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United States without permission and without paying copyright royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part of this license, apply to copying and distributing Project Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™ concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark, and may not be used if you charge for an eBook, except by following the terms of the trademark license, including paying royalties for use of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for copies of this eBook, complying with the trademark license is very easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation of derivative works, reports, performances and research. Project Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark license, especially commercial redistribution.

START: FULL LICENSE

PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free distribution of electronic works, by using or distributing this work (or any other work associated in any way with the phrase “Project Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full Project Gutenberg™ License available with this file or online at www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™ electronic works

1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™ electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to and accept all the terms of this license and intellectual property (trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all the terms of this agreement, you must cease using and return or destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be used on or associated in any way with an electronic work by people who agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works even without complying with the full terms of this agreement. See paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™ electronic works. See paragraph 1.E below.

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual works in the collection are in the public domain in the United States. If an individual work is unprotected by copyright law in the United States and you are located in the United States, we do not claim a right to prevent you from copying, distributing, performing, displaying or creating derivative works based on the work as long as all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™ works in compliance with the terms of this agreement for keeping the Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily comply with the terms of this agreement by keeping this work in the same format with its attached full Project Gutenberg™ License when you share it without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern what you can do with this work. Copyright laws in most countries are in a constant state of change. If you are outside the United States, check the laws of your country in addition to the terms of this agreement before downloading, copying, displaying, performing, distributing or creating derivative works based on this work or any other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no representations concerning the copyright status of any work in any country other than the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed, performed, viewed, copied or distributed:

This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms of the Project Gutenberg License included with this eBook or online at www.gutenberg.org . If you are not located in the United States, you will have to check the laws of the country where you are located before using this eBook.

1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not contain a notice indicating that it is posted with permission of the copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in the United States without paying any fees or charges. If you are redistributing or providing access to a work with the phrase “Project Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™ trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted with the permission of the copyright holder, your use and distribution must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works posted with the permission of the copyright holder found at the beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™ License terms from this work, or any files containing a part of this work or any other work associated with Project Gutenberg™.

1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this electronic work, or any part of this electronic work, without prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with active links or immediate access to the full terms of the Project Gutenberg™ License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary, compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including any word processing or hypertext form. However, if you provide access to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official version posted on the official Project Gutenberg™ website (www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying, performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works provided that:

• You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has agreed to donate royalties under this paragraph to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid within 60 days following each date on which you prepare (or are legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty payments should be clearly marked as such and sent to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation.”
• You provide a full refund of any money paid by a user who notifies you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™ License. You must require such a user to return or destroy all copies of the works possessed in a physical medium and discontinue all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™ works.
• You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the electronic work is discovered and reported to you within 90 days of receipt of the work.
• You comply with all other terms of this agreement for free distribution of Project Gutenberg™ works.

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread works not protected by U.S. copyright law in creating the Project Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™ electronic works, and the medium on which they may be stored, may contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate or corrupt data, transcription errors, a copyright or other intellectual property infringement, a defective or damaged disk or other medium, a computer virus, or computer codes that damage or cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all liability to you for damages, costs and expenses, including legal fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a written explanation to the person you received the work from. If you received the work on a physical medium, you must return the medium with your written explanation. The person or entity that provided you with the defective work may elect to provide a replacement copy in lieu of a refund. If you received the work electronically, the person or entity providing it to you may choose to give you a second opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If the second copy is also defective, you may demand a refund in writing without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied warranties or the exclusion or limitation of certain types of damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement violates the law of the state applicable to this agreement, the agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or unenforceability of any provision of this agreement shall not void the remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in accordance with this agreement, and any volunteers associated with the production, promotion and distribution of Project Gutenberg™ electronic works, harmless from all liability, costs and expenses, including legal fees, that arise directly or indirectly from any of the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any Defect you cause.

Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™

Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of electronic works in formats readable by the widest variety of computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will remain freely available for generations to come. In 2001, the Project Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure and permanent future for Project Gutenberg™ and future generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org.

Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit 501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by U.S. federal laws and your state’s laws.

The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West, Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up to date contact information can be found at the Foundation’s website and official page at www.gutenberg.org/contact

Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation

Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread public support and donations to carry out its mission of increasing the number of public domain and licensed works that can be freely distributed in machine-readable form accessible by the widest array of equipment including outdated equipment. Many small donations ($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating charities and charitable donations in all 50 states of the United States. Compliance requirements are not uniform and it takes a considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up with these requirements. We do not solicit donations in locations where we have not received written confirmation of compliance. To SEND DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state visit www.gutenberg.org/donate .

While we cannot and do not solicit contributions from states where we have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition against accepting unsolicited donations from donors in such states who approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make any statements concerning tax treatment of donations received from outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg web pages for current donation methods and addresses. Donations are accepted in a number of other ways including checks, online payments and credit card donations. To donate, please visit: www.gutenberg.org/donate.

Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be freely shared with anyone. For forty years, he produced and distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of volunteer support.

Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper edition.

Most people start at our website which has the main PG search facility: www.gutenberg.org .

This website includes information about Project Gutenberg™, including how to make donations to the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.