The Project Gutenberg eBook of De Bonte Wei
    
This ebook is for the use of anyone anywhere in the United States and
most other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
of the Project Gutenberg License included with this ebook or online
at www.gutenberg.org. If you are not located in the United States,
you will have to check the laws of the country where you are located
before using this eBook.

Title: De Bonte Wei

Author: Jac. P. Thijsse

Illustrator: Jan van Oort
        Jan Voerman

Release date: February 11, 2020 [eBook #61381]
                Most recently updated: September 22, 2024

Language: Dutch

Credits: Produced by Jeroen Hellingman and the Online Distributed Proofreading Team at http://www.pgdp.net/ for Project Gutenberg.


*** START OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK DE BONTE WEI ***





                              DE BONTE WEI

                                  DOOR

                            JAC. P. THIJSSE

                 TE ILLUSTREEREN MET VERKADE’S PLAATJES
                  NAAR TEEKENINGEN VAN JAN VOERMAN Jr
                            EN JAN VAN OORT.


                                  1911

                         BAKKERIJ „DE RUIJTER”
                       DER FIRMA VERKADE &amp; COMP.
                                ZAANDAM








VOORWOORD.


„DE BONTE WEI”, wat een heerlijk frissche klank! Wie, die zijn land
liefheeft, wordt niet bekoord door dezen titel van ons nieuwe album
voor 1911/12.

Tooveren deze woorden u niet voor den geest een beeld van welvaart, van
typisch Hollandsch schoon, van zomerweelde?

En als ge nu houdt van de wei als geheel, verlangt ge dan niet vanzelf
meer te weten van alles wat er leeft en bloeit?

Nu reikt de heer Jac. P. Thijsse, met de heeren Jan Voerman Jr. en Jan
van Oort, u daartoe de helpende hand in „DE BONTE WEI”, en grijpt ge
die, dan zult ge u wéér met een gedeelte van ons mooie Nederland
vertrouwd voelen worden, genietend van de vrije uren buiten, uw
gezondheid en opgewektheid ten heil!

Moge „DE BONTE WEI” hiertoe in ruime mate vrienden vinden bij oud en
jong!


Zaandam, Juni 1911.                                     VERKADE &amp; COMP.








I. DE JACHT OP DEN SPRIET.


Toen ik een jongetje was van een jaar of vier, waren de dieren buiten
nooit bang voor mij en ik ook niet voor hen. Wel lag ik ’s avonds in
mijn bed vaak te droomen van duivels en gedrochten, maar dat kwam door
de prenteboeken en door de verhalen van welmeenende ouders en vrienden.
Ook was ik er vrij zeker van, dat al die verschrikkelijkheden alleen
voorvielen in ver verwijderde landen of in ’t middernachtelijk uur en
zoo kuierde ik dan altijd welgemoed rond in onzen tuin, over de
fortwallen, of door de weiden. Wij woonden namelijk heel eenzaam in een
fort, dat ergens stond tusschen weiden en heiden.

Soms ging ik met mijn broers, maar ook dikwijls alleen en dan had ik
natuurlijk de mooiste ontmoetingen. Ik kan mij niet herinneren, dat ik
expres uitging, om naar dieren en planten te zien (dat doe ik
tegenwoordig wel) maar het liep er toch altijd op uit, dat ik ging
zitten op een plekje, waar veel mooie bloemen stonden en dan kwamen
vanzelf allerlei leuke dieren tusschen het gras of op de bloemen te
voorschijn.

Ik zie ze nog loopen, de groote gouden loopkevers, blinkend zwart van
onderen en met lange roode beenen, violette loopkevers (7), bronzen
loopkevers (8). Onzelievenheersbeestjes bij dozijnen liepen over de
wikken met de mooie blauwe bloemen. Een andermaal zag ik een groote
geel met zwarte wesp vechten met een groote groene bromvlieg en daar
stelde ik heel veel belang in, want ik had juist in een ouden „Mentor”
(een tijdschrift uit die dagen) een verhaal gelezen van een wesp, die
vocht met een vlieg. In dat verhaal heette die vlieg Esmeralda en ze
kwam er nog al goed af, want ze kon ontvluchten, nadat de wesp haar een
paar gaten in ’t lichaam gebeten had. Mijn vlieg evenwel was minder
gelukkig, want de wesp stak haar dood en droeg haar weg tusschen de
achterpooten.

Er kwamen soms kleine koddige muisjes zonder ooren en ook wel groote
groene glinsterende hagedissen. Maar ’t mooist van alles was een groote
bruinachtige vogel. Die stak zijn kop uit ’t gras, trok hem weer terug,
stak hem weer uit, een eindje verder en kwam zoo schoksgewijze te
voorschijn. Toen stond hij daar op twee lange beenen en begon te
kraken: krèk-krèk—krèk-krèk. Ik zat maar stil te kijken en toen de
vogel zijn redevoering uit had, verdween hij weer tusschen de
grashalmen. Dat was de spriet of kwartelkoning (56), maar dat wist ik
toen nog niet.

Tegenwoordig ken ik wel de namen van de meeste planten en dieren, die
je in ons land zoo gewoon zonder microscoop te zien kunt krijgen, maar
’t lijkt wel, of ik er lang zoo veel niet van zie, als in de dagen,
voor dat ik naar school ging. Zou er tegenwoordig minder wild gedierte
zijn dan vroeger, of ligt het soms aan mij? De album-vriendjes op het
platte land moesten mij daar eens iets van vertellen: Menno voor de
Achterhoek, Tjeert uit Zevenwoude, Guurtje van Heilo of Dirk van
Aarlanderveen. Voor de aardigheid zal ik dien eens vertellen, hoeveel
moeite het mij gekost heeft, om een spriet te zien te krijgen, toen ik
niet meer vier, maar veertig jaar oud was.

Ik hoorde dat dier altijd op zomernachten, als ik met een laten trein
uit Amsterdam was gekomen en dan uit Haarlem wandelde naar mijn huis in
’t Bloemendaalsche park. Eerst hoor je dan nog ’t gerij en gerangeer
van treinen, want dat duurt dag en nacht, maar gaandeweg wordt dat
minder merkbaar en krijgen de nachtgeluiden van de natuur de overhand.
In de verte ruischt de zee, van den duinkant schalt het lied der
nachtegalen, in de wei roept af en toe klagend of droomerig de kieviet
en onophoudelijk kraakt en knarst daar onze spriet.

’t Is niet makkelijk, dat geluid te beschrijven; ’t meest lijkt het nog
op den geleerden naam van ’t dier. Hij heet in de geleerde boeken
tegenwoordig „Crex crex” en als je dat eenmaal weet, dan lijkt het ook
werkelijk, alsof hij den heelen nacht en den heelen dag maar steeds
zijn eigen naam roept. „Crex, crex”, allebei de woordjes even luid en
even lang van duur (zoowat een halve seconde), dan een seconde rust,
dan weer „crex, crex” en zoo voort, soms een half uur achtereen.

Er zijn wel menschen, die dat vervelend vinden, maar als je den vogel
van nabij kent en ook de omgeving, waarin hij zich ophoudt, dan denk je
daar wel anders over.

Nu dan, ik wou en zou dien Bloemendaalschen spriet in levenden lijve
aanschouwen en liefst nog zijn nest vinden ook. Ik wist ’t echter bij
ervaring, dat het niet gemakkelijk is, in Mei of Juni de Hollandsche
weiden te betreden. Niet om de slooten of hekken, daar is altijd wel
raad op, maar de boer of zijn knechts zijn den heelen dag ter plaatse,
om je er af te jagen, en daar hebben ze groot gelijk aan.

Nog onlangs had ik daar een gesprek over met een ouden landbouwer, nog
al een grappenmaker. „Weet je wat, mijnheer,” zei hij, „de dokters, die
moesten eigenlijk de kast in, wegens opruiing. Zoo gauw er iemand iets
mankeert en hij kan nog loopen, zeggen ze tegenwoordig: de patiënt moet
maar eens de wei in. En zoo krijgen wij troepen menschen in ons land,
die ’t vee verschrikken en den boel vertrappen, dat er geen maaien aan
is. Dat ze een bloemetje plukken, hindert niet, maar ’t vertreden van
’t gras geeft ons voor honderden guldens schade. Soms komt er een
meester met een heele school kinderen, dan weer een troep dames en ze
doen maar net of de wereld hun eigen is. Laat ze op de wegen en paden
blijven, daar groeit nog altijd meer, dan waar ze verstand van hebben.”

Ik kon evenwel mijn spriet niet vinden, zonder de paden te verlaten en
moest dus met de betrokken pachters en eigenaars aan ’t onderhandelen.
Dat liep nog al mee, ik kreeg voor bepaalde dagen verlof, om tijdens de
morgenuren de velden af te loopen en zoo stond ik dan op een mooien
Juni-morgen met een gerust geweten tusschen gras en bloemen.

Ik kon al dadelijk merken, dat ’t land nogal afgesloten lag en goed
bewaakt werd, want er nestelden heel wat vogels. Eerst was daar niet
veel van te zien; toen ik den hekdam over ging, hingen er alleen een
paar leeuweriken in de lucht te zingen. Maar ’t duurde niet lang of een
waakzame kievit (53) bespeurde onraad, hij vloog omhoog nu eens over
links, dan weer over rechts; zoo’n kievit schommelt haast altijd onder
’t vliegen. Hoe zenuwachtiger hij werd, hoe meer hij wiebelde en
eindelijk ging hij duikelen, of schermen, zooals het heet.

Dan bedacht hij zich, vloog wat rustiger rond en toen opeens, „joech,
joech, joech” gingen zijn vleugels, kwam hij vlak op me af en snorde
rakelings voorbij. Intusschen waren er ook een paar tureluurs (55)
opgevlogen, de mooie steltloopertjes met de roode pooten en die vlogen
langzaam mee, een meter of tien hoog in de lucht, terwijl ze kort en
onrustig hun „tuut, tuut” lieten hooren. Ook was er een groote grutto
(59), die jammerde voortdurend: „grie-ta, o, grie-ta”. Je kon zijn
langen snavel zien trillen en onder het vliegen hield hij zijn
zwart-met-witten staart wijd uitgespreid.

Dat was nu mijn eerewacht bij den tocht door ’t sprietenland: een
kievit, twee tureluurs en een grutto, en ik was er zeker van, dat aan
den overkant van de grenssloot een dergelijk gezelschap gereed stond,
om mij te begeleiden, wanneer ik zoover mocht komen.

Als de beesten mijn bedoeling hadden gekend, dan waren ze rustig op hun
nesten gebleven. Nu schrikten ze de heele buurt op en er kwam ook al
een boerenknecht aanstappen, maar toen hij mijn verrekijker zag, ging
hij er weer van door. Die verrekijker is zoo een soort van vrijbrief.

Zooveel als ik anders van grutto’s, kieviten en tureluurs houd, begon
ik ze nu reeds stilletjes een beetje te verwenschen, toen ik eindelijk
mijn spriet hoorde, nog al dichtbij en stellig wel in ’t zelfde stuk,
waar ik rondliep.

Maar ’t is niet makkelijk, om enkel op ’t geluid af de plaats te
bepalen, waar een dier zich ophoudt. Als ’t een heel vreemd geluid is,
dan weet je echt niet, of ’t van recht, links, voor, achter, onder of
boven komt. Hier met de spriet wist ik, dat ik bij den grond moest
zoeken, want hij komt zelden of nooit boven ’t gras, maar dat hielp nog
niet veel. Ik luisterde eerst met ’t linkeroor, toen met ’t rechter
oor, toen met beide, daarna maakte ik een halve draai, luisterde nog
eens op dezelfde manier, hield ook rekening met den wind (die er
gelukkig niet was) en toen ik zeker meende te weten, waar mijn
schreeuwer zat, ging ik daar stilletjes op af, voetje voor voetje,
zonder den grond te schokken of in trilling te brengen. Op zulke
oogenblikken voel je verwantschap met Padvinder, Lederkous, den
Spoorzoeker, Chingangook en Winnetou.

„Snars, snars”, zong mijn schriek, „grieta”, jammerde de marel, de
kievit zwoegde langs mijn ooren en de tuten schokten voort langs de
blauwe lucht. Een leeuwerik vloog op en die ging dadelijk zwieren en
tierelieren, alsof de heele zaak hem niet aanging, maar de waarheid
was, dat hij in doodsangst zat over zijn nest, dat ik op anderhalven
meter links van mijn linkervoet vermoedde.

Ik kon mij daar echter niet mee bezighouden, maar schoof voetje voor
voetje voorwaarts. De slimmerd zat goed verborgen, want gras en kruiden
stonden op hun weligst en dit was opperbest hooiland. Ik kon nog
doorzien tusschen de hooge pluimen van de glanshaver, maar de roode
klaverbloesems stonden vlak tegen elkander en waar ze nog een plaatsje
overlieten, daar sloten de groene klaverblaadjes dicht ineen of
vlochten de smalle bladeren van gras en orchis een ondoordringbaar
gordijn. Alleen waar veel ruige weegbree (88) groeide, kon de blik wat
dieper doordringen, want die plant legt zijn bladeren vlak tegen den
bodem en heeft ijle, onbebladerde bloemstengels. Daar kon je dan schuin
tusschen de grashalmen door een stukje van den donkeren weidegrond
zien. Menigeen, die de bonte wei ziet stralen en pralen in de zomerzon,
beseft niet, hoe donker het op den grond zelve onder al die bloemen en
bladeren wezen moet.

Prettig, dat ’t niet woei. Want nu meende ik, dat ik aan de grastoppen
zou kunnen zien, of mijn spriet zich verplaatste. Ik gaf dan ook goed
acht, of de fijne bloempakjes van het beemdgras zich ook soms bewogen,
of er trilling kwam in een zuringtop, maar er was niets te bespeuren.
En juist toen ik meende, dat ik ’t fijne kopje van den vogel tusschen
gras en kruiden zou kunnen onderscheiden, hoorde ik hem roepen, stellig
wel vijftig meter vlak achter mij. Hij was in een grooten kring om mij
heen geloopen, zonder dat ik er iets van bespeurd had en dat in minder
dan een minuut, want langer had hij niet gezwegen.

Nu wist ik wel, dat zulke dingen mij te wachten stonden, want ik had
vroeger een spriet zoogenaamd in gevangenschap gehad. Dat wil zeggen,
ik stopte hem in een kooi, maar een kwartier later was hij al weer
weggeloopen, hoe nauw de tralies ook aan elkander stonden.

Ik heb eens een verhaal gelezen van een ridder, die ergens in een kerk
begraven ligt. ’s Nachts om twaalf uur gaat hij spoken, eigenlijk niet
hij zelf, maar zijn steenen beeld, dat boven op zijn graftombe ligt en
dat zich bij die gelegenheid zoo dun maakt als een velletje postpapier
om tusschen de tralieën van het koorhek door te komen.

Zoo iets doet de spriet ook. Hij heeft maar een heel smal borstbeen en
nu kan hij zijn ribbekast zoo inhalen dat zijn lichaam smaller wordt
dan zijn kop en als die dan ergens door is, dan volgt de rest van zelf.
Maar al weet je dit nu precies, dan moet je er je nog over verwonderen,
dat hij door ’t dichte gras kan hollen zonder merkbare beweging. Ik
begon maar weer van voren af aan en altijd was hij mij te gauw. Toen
herinnerde ik mij mijn kinderjaren en ik besloot, midden in de wei een
half uurtje stil te gaan zitten tusschen de klaver en de orchideeën;
meteen kon ik dan uitkijken naar insecten op de bloemen. Dat viel ook
al weer niet mee, ik kreeg niets te zien, dan een paar honigbijen op de
witte klaver (74), de orchideeën stonden te vergeefs te pralen, de
roode klaver (73) verspreidde zijn geuren zonder een enkelen hommel te
lokken. De schriek riep nu eens van links, dan weer van rechts, hij was
nog heel druk, al liep het ook tegen den middag. Eigenlijk roept hij ’t
meest in den voornacht en den nanacht (dus weinig om middernacht), maar
ik heb hem wel gehoord op alle uren van den dag en van den nacht.

Toen ’t stil zitten mij begon te vervelen, ging ik ’t nog wat fijner
aanleggen. Je ziet ook veel in de velden, als je rustig de een of
andere bezigheid verricht. Indien de veldarbeiders eens alles konden
vertellen, wat er al zoo tijdens hun werk te zien en te beleven valt,
dan zou onze kennis van de levende natuur een heel eind opschieten.

Wat voor werk zou ik ter hand nemen? Wel, daar stond op een plek een
heel partijtje van den grooten gelen ratelaar (85) en ook hooger op wat
roode oogentroost (87). Die planten zijn halve woekerplanten, ze hebben
heel fijne zijworteltjes die met zuigplakjes vastzitten op de wortels
van ’t gras en daaraan dan het voedsel ontstelen. Dat is bijzonder
aardig om te zien, maar ’t lukt niet gauw, want die zijworteltjes zijn
zoo fijn, dat ze bij ’t hanteeren van de ratelaar- of
oogentroostplantjes dadelijk losgescheurd worden en dan zijn ze
tusschen de aarde niet gemakkelijk meer te vinden. Ik stak nu een paar
polletjes uit van ratelaar + gras en oogentroost + gras en ging die aan
den slootkant geduldig zitten uitspoelen. Dat was een heel goede inval.

Al dadelijk had ik het genoegen, dat de kieviet, de grutto en de
tureluurs tot rust kwamen. De leeuwerik bleef nog zingen, maar nu
werkelijk voor zijn plezier: een keer drie minuten, een keer zeven
minuten en een keer één minuut. Sommige menschen meenen, dat zoo’n
leeuwerik wel een half uur achtereen in de hoogte staat te zingen, maar
als je dat eens nagaat met ’t horloge in de hand, dan krijg je heel
andere uitkomsten.

Er ging nog een ander vogeltje zingend de lucht in, dat hield het niet
langer uit dan een halve minuut. Dat was de graspieper (50), een
diertje, dat wel op een leeuwerik lijkt, maar hij is meer groenachtig,
heeft een slanker lichaam en ook een fijn snaveltje. Hij klimt als ’t
ware langs een rechte lijn schuin omhoog, steeds fluitend en als hij
een meter of twintig gestegen is, dan daalt hij langzaam neer met
uitgespreide vleugels en staart „en vol plané”, aldoor allerliefst
fluitend.

Nergens komen leeuwerikken en graspiepers in zoo groot aantal voor als
op onze Noordzee-eilanden. Op Texel heb ik daar eens iets bijzonder
aardigs mee beleefd. Daar was in een polder een zilt grasveld en daar
groeiden natuurlijk weer heel andere planten dan in de gewone weiden.
Het zag er niet wit van de madeliefjes, maar op sommige plekken wel
rood van het Engelsch gras of strandkruid (16) en op kale slikkige
plekken groeide veel zeespurrie (28) met mooie rose sterrebloempjes.

Men had er ’t gras gemaaid en ingezameld, maar er waren kleine prakjes
blijven liggen, dat waren nu bruinachtige hooimassa’s op het
donkergroene kleed. En onder die hooipruikjes hadden nu de graspiepers
hun nestjes gemaakt, daar ze op het vlakke veld geen beter bescherming
tegen den guren Noordooster konden vinden. In minder dan geen tijd
hadden we een half dozijn nesten gevonden, elk nisje had zijn heilige.
En buitengewoon aardig was het, toen op een afstand te gaan liggen met
den kijker. De vogeltjes keerden terug op hun nest en je zag de zwarte
kraaloogjes vlak over de onderdeur kijken. Het was, om zoo te zeggen,
een heel kampement van graspiepers.

Als zich in de Wadden of de Zeeuwsche stroomen een nieuw eilandje vormt
en een slibbank achter een zandwal met gras begroeid raakt, dan is de
graspieper de eerste zangvogel, die de nieuwe weide koloniseert. Daarom
houd ik zooveel van hem.

Ik zat nu al een kwartier te spoelen en er was ook al heel wat gebeurd.
Behalve de leeuwerikken en de graspiepers had ik nog een klein zwart
monstertje gezien, dat de sloot overzwom: een waterspitsmuis, nog al
een rakkerd, want als hij geen insecten genoeg kan vinden, om zijn
eeuwig durenden honger eenigszins te bevredigen, dan doet hij zich te
goed aan eieren en jonge vogels.

De spriet riep nog van tijd tot tijd. Ik had nog lang niet al de aarde
uit de wortels weggespoeld. Die grassen maken onder den grond zooveel
stengels en zijtakken, dat ze door elkander heen groeien tot een waar
vlechtwerk. Uit die stengels ontspringen ontelbare worteltjes, die
buitengewoon stevig de aardkorreltjes vasthouden en zoo vormt dan de
heele grasmassa van de wei een samenhangend geheel, dat men de graszode
noemt. De andere planten moeten nu maar zien, dat ze met hun wortels in
of onder die zode ook nog een plaatsje vinden, en wie daar niet in
slaagt, kan in de wei niet aarden.

De ratelaar, de oogentroost (86) en het kartelblad (85) hebben het
makkelijk genoeg, want hun zitten de graswortels niet in den weg,
integendeel. Hoe meer wortels, hoe liever, des te vlugger kunnen ze een
voldoenden voedselvoorraad bijeenstelen en dan behoeven hun
zuigworteltjes niet zoo bijzonder dik te zijn. En juist door die
dunheid breken ze zoo spoedig af en is het zoo moeilijk, er iets van te
zien te krijgen.

Ik weet niet of er onder de duizenden albumlezers wel veel zijn, die
zich de moeite willen getroosten, om eens de een of andere van die
„half-parasieten” uit te spoelen. Je moest het heusch eens probeeren.
Vroeg of laat echter ga je ongeduldig worden en trekken aan den
ratelaar zelf en dan is ’t meteen mis, want al de zuigworteltjes breken
af en je staat dan nog al onnoozel te kijken naar het kale karige
wortelstelletje, dat onder aan die plant zit. Wie het goed ten einde
brengt, moet gras met woekerplant voorzichtig drogen en bewaren, ’t is
iets waar je grootsch op kunt zijn, ik geloof niet, dat er op ’t
oogenblik tien jongens of meisjes in ons land zijn, die zoo iets in hun
plantenverzameling hebben.

Wel, met mijn spoelerij liep het ditmaal ook weer mis. Ik gooide den
heelen boel in de sloot en stapte op, om naar huis te gaan. De spriet
zat sarrend te roepen ergens, naar ik oordeelde, in een plekje vol
bloeiende orchideeën.

Juist toen ik de wei ging verlaten, kwam daar een spoorwegarbeider aan,
die ook belang in den spriet stelde, doch niet vriendschappelijk. Hij
had zich nu eenmaal in het hoofd gezet, dat hij een hekel aan het dier
had, omdat zijn geroep hem niet beviel en mij wel te kennen gegeven,
dat hij loerde op een gelegenheid, om dien vervelenden schreeuwleelijk
een stuk steenkoolslak naar zijn kop te gooien.

Hij had juist vrij en toen hij hoorde, dat ik er op uit was, om den
spriet te zien te krijgen, bood hij aan, om mij te helpen en toen
gingen wij er samen op los: liefde en haat. Ik hoopte stilletjes, dat
juist door die jacht de haat van den spoorwegman in liefde zou
verkeeren en dat is mooi uitgekomen ook. We jaagden den vogel ruim een
half uur, nu eens voorzichtig sluipend, dan weer hollend en dravend.
Wij raakten aardig opgewonden en de spriet ook, want die liep eenmaal
pardoes uit ’t gras tegen den baggerwal langs den slootkant op en stond
daar toen uit alle macht te kraken.

„Wat een klein mormel”, zei de spoorwegman, maar ik hoorde al
liefkoozing in zijn ruwe uitdrukking. We hadden ons doel bereikt en
gingen tevreden heen. Of de spriet tevreden was, dat zou ik niet durven
zeggen, in ieder geval had hij een goede oefening gehad. En geschaad
heeft ’t hem niet, want hij heeft er een vriend door gewonnen. De
spoorwegman wist mij zelfs te vertellen, dat hij later een troepje van
kleine zwarte vogeltjes langs den slootkant heeft zien hollen en dat
kunnen niet anders geweest zijn dan de jonge sprietjes. Hij had er echt
schik in.

Het vinden van een sprietennest is altijd een meevallertje. Het ligt
diep onder ’t gras, de grashalmen zijn er over heen gebogen. Zoo als ’t
bekende versje zegt: „In Mei leggen alle vogeltjes een ei, behalve de
kwartel en de spriet, die leggen in de Meimaand niet” wacht onze vogel
met broeden, totdat hij in de hooge Junigrassen een veilige nestplaats
vindt.








II. PALMPASCHEN.


Als in Februari de kievieten van hun korte winterreis terugkeeren in ’t
weiland, dan ziet het er veel minder frisch uit, dan toen zij het in
den voorwinter verlieten. De oude grasblaadjes zijn allemaal wit
geworden en liggen geplakt tegen den natten grond. Hier en daar groent
wat mos, doch meestal is dat zelf weer overdekt met duizenden
roodbruine draadfijne stengeltjes met sporendoosjes er bovenop. Enkele
verwaaide madeliefjes met bleekgele hartjes en waterige witte
lintbloempjes vertoonen zich langs den greppelkant, maar zij lijken eer
te behooren tot den ouden herfst dan tot de nieuwe lente.

Sneeuwklokjes bloeien in onze weiden niet, dat zijn eigenlijk niet
anders dan gekweekte tuinplantjes en als je ze vindt langs dijken en
wegen, dan zijn ze weggeloopen uit de boerentuintjes, met rommel op den
dijk gebracht, misschien ook uit aardigheid door een kind daar geplant.

De kievit kent den tijd van ’t jaar echter aan nog andere dingen dan
aan de kleur van ’t gras. Hij ziet de spreeuwen (52) in hun donker
voorjaarskleed, dat, even als ’t zijne, schittert in alle kleuren van
den regenboog; hij hoort de leeuwerik zingen hoog in de lucht en toen
hij onder de grasstengels rondpikte naar kleine grauwe slakjes, heeft
hij gezien, dat onder het grauwe gras de wei al heelemaal groen is, de
jonge spruiten behoeven nog maar een halven centimeter hooger te komen,
dan is de lente in het land. Het eene jaar gebeurt het wat vroeger dan
’t andere, maar midden Maart is de zaak toch meestal in orde.

Het eerst komen aan de beurt de zonnige plekjes en de greppelkanten, de
zuidhelling van den dijk, de noordoevers van de slooten. Wij hadden
vroeger een hekdam, die liep precies oost-west en had dus een
zuidhelling en een noordhelling. Welnu, de plantengroei aan beide
kanten van dien dam verschilde zoo, dat we de eene helling Nizza en de
andere Sewerowotstotsnoj noemden. Op den laatsten naam waren we niet
weinig grootsch en nieuwe vrienden moesten gemiddeld een half jaar in
hun Atlas snuffelen, eer ze recht wisten, wat er mee bedoeld werd.

Wat hebben we daar op Nizza heerlijke uren doorgebracht. De sloot
leverde een onuitputtelijken voorraad waterdieren. Het oeverrandje, dat
vol lag met kleine brokjes riet en rommel, was al warm en droog, nog
voordat het ijs uit ’t water was verdwenen en dan kwamen daar
goudbronzen oeverkevertjes rondloopen, pas uitgebroken uit hun
winterverblijf.

Zoo’n kever-overwinteringshol vonden we eens tegen den hekpaal, twee
decimeter diep onder den grond. We waren te weten gekomen—ik weet
waarlijk niet hoe—dat je in den winter aan zuidkanten van boomen en
palen onder den grond heele regimenten kevers kon vinden, die daar
gezellig overwinteren. Nu leken ons de hekpalen van Nizza al zeer
bijzonder voor dat doel geschikt. Wij aan ’t graven en jawel hoor, we
vonden een heele kluit van kevers, allemaal loopkevers, van die lange,
slanke torren met ranke pooten: een veertigtal van vier verschillende
soorten.

Daar had je de groote groene gouden loopkever, de vriend mijner jeugd,
dan nog een heel donkergroene met zes rijen koperen knoopen op zijn
rug, waar ik later nog wel eens van hoop te vertellen, dan nog een iets
kleinere groenbronzen (8) met allerlei strepen en kettinkjes over zijn
rug en eindelijk nog een heel donker violette (7). Van de beide laatste
waren er ’t meest, die komen dan ook trouwens ’t meest algemeen voor.

Ik mag hier wel even tusschen twee haakjes zeggen, dat de keverkundigen
bij de woorden „goud” en „brons” aan andere kleuren denken dan aan
gouden tientjes of bronzen centen. In de gauwigheid kan ik dat niet zoo
precies beschrijven, ’t best is maar, dat je probeert die kevers zelf
te pakken te krijgen, dan snap je meteen de bedoeling.

De buit, die wij in Nizza behaalden, werd behoorlijk verdeeld en ik
stopte mijn portie in de brandspiritus. Nog al met een gerust geweten
ook, want ik meende, en ik geloof wel, dat ik gelijk had—dat in hun
winterverdooving die dieren niet zoo’n ergen doodstrijd zouden hebben.

Voor iemand, die juist in ’t drukst van ’t aanleggen van verzamelingen
was, had zoo’n vondst natuurlijk heel wat te beteekenen. Alles ging in
een groote stopflesch, die bij ons thuis om de kleur van de spiritus en
om ’t donkere rommeltje op den bodem schertsend de trekpot werd
genoemd. ’s Avonds, of als ’t slecht weer was, vischte ik uit die
trekpot al mijn dieren weer op en dan werden ze netjes opgezet met de
pooten mooi in de loophouding en de sprieten recht vooruit. Een aardig
geduldwerkje, vol verrassingen. Soms had je met negen spelden alles
kant en klaar, een andermaal waren de pooten zoo weerbarstig, dat er
zes spelden noodig waren, om er één behoorlijk op zijn plaats te
krijgen.

Wat heb ik een pleizier gehad van dat verzamelen. Ik had van alles:
planten, insecten, schelpen, steenen, versteeningen, krabbenpooten,
verdroogde zeesterren, alles wat maar buiten te verzamelen was. Van
heel veel dingen wist ik de juiste namen niet, maar heel veel kwam ik
te weten uit een Duitsch boek, dat ik in ’t begin maar half begreep en
voor een paar kwartjes gekocht had op een oude-boeken-stalletje. Later
kreeg ik hulp van alle kanten, maar die eerste tijd was toch de
leukste, allemaal vinden en ontdekken.

Natuurlijk tastte ik vaak mis. Door het onoplettend lezen van eene
beschrijving kwam ik er toe, om een paar jaar lang het roodstaartje te
betitelen met den naam van goudvink, maar dat kwam later wel terecht.
De tegenwoordige jongelui hebben het heel wat makkelijker dan wij in
onze jeugd, maar daarvoor wordt er ook al weer heel wat meer van hen
gevergd.

Maar we zouden Nizza heelemaal vergeten, ons toevluchtsoord in Maart.
Het eerste bloempje, dat er bloeide, was ’t klein hoefblad (11, 15) en
als dat in de warme zon zijn stralen uitspreidde, dan kwamen er uit den
grond ook al dikke paarse proppen te voorschijn, die aan hun top
openbarstten en daaruit verrees dan de bloeistengel van het groot
hoefblad (13, 14).

De aanwezigheid van die twee planten maakte, dat er haast geen gras op
dien dam groeide, want in den zomer werd er de grond geheel
overschaduwd door de groote bladeren van die planten, want je kunt de
bladeren van klein hoefblad ook gerust groot noemen. Die van het groote
zijn toch nog altijd weer viermaal zoo groot en zijn ook gemakkelijk te
kennen aan den mooien stijven rand, die ’t begin van de bladschijf
steunt en niets anders is dan een dikke zijnerf.

Wij vonden het klein hoefblad aardiger dan het groot; het leefde zoo
echt met de zon mee. Bij donker weer bleven de kopjes dicht, maar als
de zon te voorschijn kwam, dan zag je binnen enkele minuten de gele
straalbloempjes omslaan naar buiten en dan gingen ook de kleine
bekervormige bloempjes open, die het hartje vormen.

Dan kwamen vliegen, hommels en vlinders opdagen en dan was ’t aardig,
om te zien, hoe die hun zuigsnuiten in de bloempjes staken: de vlieg
een dik rond slurfje, de hommel iets dat wel leek op een blinkend mes
en de vlinder een dun zwart draadje, dat hij allerkoddigst kon knikken
en krommen.

Het groot hoefblad kreeg veel minder bezoek dan ’t klein en later in ’t
jaar had het ook lang niet zulke mooie vruchtjes. Dan prijkt het kleine
hoefblad met een mooi pluishoofdje, veel zachter en zijiger dan dat van
de paardebloem. Wie ’t wil nasnuffelen kan zien, dat die pluisvruchtjes
alleen afkomstig zijn van de stralende lintbloempjes, de mooie
bekerbloempjes middenin dienen alleen, om stuifmeel voort te brengen.

Soms kwamen er ook hoefbladbloempjes te voorschijn binnen het hek, op
de wei zelf, maar dan kwam al heel gauw de boer opdagen, om ze uit te
spitten. Hij hield meer van gras in de wei en was ook al lang van plan,
die hoefbladplanten van den hekdam uit te roeien, want van daar woei
natuurlijk ’t zaad in de wei en ook maken ze lange uitloopers onder den
grond, die met plezier onder een hek doorkruipen en wijd en zijd de
buurt onveilig maken. Gelukkig kon hij er nooit den tijd voor vinden en
zoo bleven wij in ’t bezit van onze mooie bloemen.

In de wei zelf was in ’t heel vroege voorjaar niet zoo heel veel te
vinden. Schuins links achter het hek had je eerst een geheel kale plek,
waar ’t paard altijd stond te mijmeren in zijn vrijen tijd. Daarachter
lag het ruime veld met grijs oud gras met jonge sprietjes en met
allerlei klein goed, dat later bloeien zou en dat alles min of meer
pimpelpaars zag van de zon, het voorjaar en de lage temperatuur.

Het meest frisch zag nog de ruige veldkers (20) er uit, een verwant van
de zoozeer beroemde en geliefde pinksterbloem (37). Deze ruige veldkers
is meestal heelemaal niet ruig, maar gladjes en groen en hij bloeit ook
al heel vroeg, tegelijk met ’t hoefblad, met heel bescheiden witte
kruisbloempjes.

Zulke kruisbloemen of cruciferen behooren in hun bloem zes meeldraden
te hebben, vier lange en twee korte, maar die ruige veldkers schijnt
geen tijd en gelegenheid te hebben, om ze alle zes te fabriceeren en
vergenoegt zich dus in den regel met vier.

Hij slaagt er meestal in, mooi weer of geen mooi weer, om zijn lange
hauwvruchten te rijpen. Dat gebeurt dan in Mei en Juni en dan hebt ge
zooveel aandacht noodig voor al de andere duizenden planten en dieren,
dat ge dit nederig voorjaarsplantje allicht vergeet. Toch moet ge hem
dan nog eens opzoeken, en even de rijpe hauwen aanraken aan hun punt.
Dan springen ze met een ruk uit elkander en de kleine zaadjes worden
weggeslingerd tot wel drie of vier meter ver; dat moet ge bij
gelegenheid maar eens zelf nameten.

De ruige veldkers is dus de voorlooper van de pinksterbloem en zoo
mogen we de klimopbladige eereprijs (25) beschouwen als de voorlooper
van de beroemde blauwoog, de gamander-eereprijs, die we in Mei zullen
vinden.

’t Is anders niet zoo ineens te zien, dat die klimopbladige behoort tot
zoo’n doorluchtig geslacht. Alleen als je een van de bleekblauwe
bloemkroontjes, die zoo gemakkelijk afvallen, terdege bekijkt, ontdek
je de twee meeldraadjes, die hun voornaamste kenmerk uitmaken. De
stengelbladeren vertoonen den echten klimopvorm, dus de naam is goed
gekozen.

Dit kleine eereprijsje groeit niet in ’t dichtst van de wei, maar op
verwaarloosde plekken en langs heggen en boschkantjes, waar hij zich
heel gelukkig gevoelt in gezelschap van paarse doovenetel, sterremuur,
kruiskruid en meer dergelijk gespuis.

Evenals al die andere is hij een echte snelgroeier en niet bang voor
een beetje kou of barheid. Midden in den winter ontkiemen de zaadjes
al, zoodat begin Maart de bloempjes al voor den dag kunnen komen.

Toch blijft de wei de heele Lentemaand door nog stug van uiterlijk,
slechts gaandeweg wordt ’t beter en als ’t eerste kievietsei eenmaal
gevonden is, begint het er aardig uit te zien.

De groote groene donkere proppen, die dotterbloemen (1) zullen worden,
beginnen zich te ontrollen en gaan er werkelijk uitzien als stengels
met bladeren. De stengelstukken zijn in ’t eerst nog wel kort, maar de
bladeren vertoonen al hun mooien niervorm. ’t Is een lust te zien, hoe
mooi ze geaderd zijn en gekarteld langs den rand. Midden in elk
karteltje zit een wit plekje en daar eindigt ook een ader of nerf in.
Al die witte plekjes zijn een soort van zweetkliertjes, die helpen de
bladeren om het overtollige water weg te krijgen.

De eerste dotterbloem-bloem (2) vind ik ook nog in Maart, de laatste
nog in Juni en elk jaar zijn er ook weer van die dotters, die op ’t
eind nog weer eens in bloei komen en het uithouden tot laat in October.
Toch blijft Palmpaschen de mooiste dotterbloementijd, tegelijk met den
mooisten bloei van de waterwilgen.

Alles is dan geel in de wei en ’t is volkomen in den haak, dat dan ook
in groot aantal de gele kwikstaartjes (109) aankomen, mooie, vlugge
vogeltjes met lichtblauwe kopjes, keel en borst zoo geel als van een
kanarie en de staart, zooals alle kwikstaarten die hebben, lang en bont
en bewegelijk.

Ze komen aan in kleine troepjes; ’t is zeer goed mogelijk, dat elke
troep bestaat uit een of meer gezinnen van ’t vorig jaar, die bij
elkander zijn gebleven en al dien tijd elkanders lief en leed hebben
gedeeld. Ook nu blijven ze nog geruimen tijd bijeen, insecten zoekend
op en tusschen de schapen, krijgertje spelend in ’t gras of pronkend op
den zwarten bagger langs den slootkant. Daar zie je ze dan op hun
mooist.

Over een poosje maken zij hun nest, ook alweer verborgen onder ’t gras
in holten langs greppelranden en heel moeilijk te vinden. Er liggen tot
vijf of zes grijsbruin-gevlekte eieren in.

Eens heb ik er een gevonden bij ’t zoeken naar viooltjes. Als ’t Maart
werd, dan gingen wij jongens er altijd op uit met een zakmes en een
bloempot, om viooltjes (22) uit te steken. Ik herinner mij nog, hoe we
ze zochten op een kleiig plekje langs den Ouden Rijn, jaar in jaar uit
en altijd vonden wij er. Je sneed dan met je mes in een kring rondom ’t
polletje, zoodat je een afgeknotten kegel kreeg, die juist in de
bloempot paste, ik voel nog het inpersen van die vette klei. En hoe
aardig stonden de enkele grassprietjes om ’t plantje; een paar
donkerblauwe bloempjes verspreidden hun geuren, andere waren nog in
knop, we konden altijd wel een maand lang plezier van ons potje hebben.

Er waren nog al veel kinderen, die daar viooltjes haalden, maar
gelukkig was de voorraad groot genoeg; er groeiden er zooveel, dat de
heele wei er van geurde. Er stonden boomen om die wei, oude eiken.
Eigenlijk geloof ik, dat er op die plek vroeger een buiten of een
boerderij had gestaan en dat die viooltjes evenals de sneeuwklokjes
bijna altijd als ontsnapte tuinplanten moeten worden beschouwd.

Wij namen natuurlijk de mooiste polletjes en lieten de niet bloeiende
staan. We wisten toen niet, dat de viooltjes later in den tijd, in de
zomermaanden, nog eens bloeien, maar dan met heel kleine groene
bloempjes, die je nooit te zien krijgt, als je niet weet, dat ze
bestaan en als je er niet opzettelijk naar zoekt.

’t Zijn kleine groene spitse knopjes aan nogal lange steeltjes. Ze
liggen vlak bij den grond en de vruchten (24), die ze opleveren, komen
ook op den grond te liggen; die zijn groot en zwaar genoeg. Ze springen
open met drie kleppen en die krullen ineen, zoodat ze de dikke zaden
wegschieten net zooals iemand een kersepit tusschen duim en vinger
wegschiet. De mieren sjouwen die zaden weer verder en zoo kan dan een
heele buurt vol viooltjes raken.

Doch heel veel zijn er toch niet in onze Hollandsche wei; ’t meest vind
ik ze nog op de dijken en daar zie ik dan ook ’t meest de mooie
parelmoervlinder (105), die zijn eitjes op de viooltjes legt.

Als er heerlijke geuren uit de wei opstijgen in April en Mei, dan zijn
die meestal wel afkomstig van de beide reukgrassen. Het eene heet
„reukgras” zonder meer, het andere veenreukgras. Ze zijn allebei nog al
gemakkelijk te vinden, want ’t zijn de grassen, die het vroegst
bloeien, alleen de vossestaart houdt hen dan gezelschap en die is aan
zijn zachte cilindervormige aarpluim al heel gemakkelijk te
onderscheiden. Het veenreukgras groeit liefst op vochtige plaatsen,
langs slooten en greppels. Doorgaans heeft het een bruinachtig tintje.
De pluim is nog al wijd vertakt en bestaat uit veel bloempakjes, die
aan kronkelsteeltjes neerhangen. Dat maakt dat dit gras in den bloei
wel wat gelijkt op het meer bekende trilgras, dat we in Mei vinden.

Wie er lust in heeft en er niet tegen opziet, om even een loupe te
gebruiken kan op droge zonnige Aprildagen gemakkelijk de meeldraden en
stampers van dit gras te zien krijgen, als ze uit de bruine of violette
kafjes naar buiten groeien. Maar veel beter gaat dit nog bij het gewone
reukgras. Het begint te bloeien met een tamelijk dichte doch kleine
aarpluim, die uit langwerpige bloempakjes bestaat. ’s Morgens komen
daaruit nu de meeldraden te voorschijn, uit elk bloempje twee; bij de
meeste andere grassen bedraagt dat getal drie.

O, wat heb ik daar al dikwijls met genoegen naar zitten kijken! Je
kiest een bloempje, dat al de paarse helmknoppen laat zien, en blijft
dan wachten. Telkens komt dan met een schokje die helmknop een klein
eindje hooger, dat kun je vaak ook zonder loupe al zien. Eindelijk is
de helmknop er heelemaal uit, maar nu is ’t nog niet gedaan, want nu
schiet de helmdraad, een mooie witte helmdraad, al hooger en hooger op,
totdat de paarse helmknoppen twee centimeter buiten de bloem uitsteken
en daar bibberend en trillend met ieder zuchtje van den wind hun fijne
stuifmeel uitstrooien.

Je hebt in Münchhausen’s leugenboek wel eens gelezen van dien man, die
het gras kon hooren groeien en dat is wel aardig, om aan te denken.
Maar nog duizendmaal aardiger vind ik het, om met mijn eigen oogen het
gras te zien groeien en dat zie je nergens zoo goed als bij het
reukgras.

De geur van die reukgrassen is later de geur van ’t hooi, maar zoover
zijn we met Palmpaschen nog niet.

Er bloeit nog zoo’n klein dingetje, dat de meeste menschen over het
hoofd zien, maar dat eigenlijk toch veel te mooi is om vergeten te
worden. Het lijkt net een soort van gras, maar de bladeren zijn met
lange zijde-achtige haren bezet en als de bloempjes uit de bruine pluim
op een warmen lentemorgen goed open staan, dan zie je dat ’t mooie
zespuntige sterrebloempjes zijn, met aardige stampers en meeldraden en
’t is nog moeilijk genoeg, om een echt onderscheid te vinden tusschen
deze verschoppelingetjes en de trotsche lelies. Deze „veldbies” (18)
groeit ’t liefst in zandige niet al te natte weiden.

Daar komt dan ook de akkerpaardestaart (17) te voorschijn, die meer
lijkt op een stukje speelgoed, dan op een plant. De stengel is
opgebouwd uit een aantal verdiepingen die met mooie tandrandjes aan
elkaar sluiten. Bovenop zit een soort van bijenkorfje dat bestaat weer
uit kransen van aardige doosjes, waaruit een groen poeder te voorschijn
komt. Dat zijn de sporen en daaruit komen ten slotte na allerlei
avonturen weer nieuwe paardestaartplantjes opschieten. Behalve deze
sporendragende twijgen komen later groene twijgen te voorschijn met
kransen van takjes en die kan je ook al weer in stukjes trekken.

Als een boer je bezig ziet met ’t vernielen van paardestaarten dan
kijkt hij niet ontevreden, want hij beschouwt die paardestaarten als
een gevaarlijk onkruid.

Er zijn in ons land heel wat verschillende soorten van weiden en elke
soort is mooi op zijn eigen manier. Die van ’t Hollandsch laagveen
hebben in ’t vroege voorjaar niet hun allermooisten tijd, al gaan ze
soms heelemaal schuil onder de pracht en praal van de dotterbloemen. Ze
liggen dan nog veel te kil en te open in hun omlijsting van slooten. De
weiden langs den zeekant zijn ’t langste dor, alleen bloeit daar in
April het lepelblad, maar later komt er mooi Engelsch gras (16) en de
aardige zeespurrie (28).

De Zeeuwsche en Geldersche weiden echter hebben vaak hagen of brokken
heg van meidoorn (6), sleedoorn (5) met hondsroos (23) en braam (26) en
dat geeft weer heel wat afwisseling. Al in Maart begint de meidoorn
zich heelemaal met groen te bespikkelen, doordat de knoppen bersten en
zwellen en terzelfder tijd gaan aan de sleedoorn zich al bloemknoppen
ontwikkelen, zoodat met half April de hagen heelemaal in den bloesem
zitten en het na een buiïgen dag haast niet uit te maken is, of een
weirand onder de sneeuw ligt of met bloeiende sleedoorns is bezet. Als
ik zoo’n heestergroepje langs de wei zie, dan koers ik er dadelijk op
af, want ik weet zeker, dat daar altijd iets moois te zien of te
beleven is. Natuurlijk staat het speenkruid (4) er in grooten
overvloed, het aardig boterbloemachtig sterrebloempje, dat ook wel veel
staat in de wei zelf en langs de dijken, maar toch eigenlijk tehuis
behoort in heg en bosch.

Daar staat ook nog een ander heggekruid, de stinkende gouwe (21) of
liever kortweg „gouwe” of „groote gouwe”, want met dat stinken is het
zoo erg niet. Wel krijg je gele vlekken aan je vingers als je de bloem
plukt, want stengels en bladeren zijn geheel doortrokken met kanalen
vol geel melksap. Den eenen dag is het geler dan den anderen en in de
wortels is het dikwijls oranje bij steenrood af.

Als je haast nog niets van planten afweet en wel eens hebt hooren
praten van kruisbloemen, dan beschouw je de gouwe met zijn vier
kroonblaadjes ook al licht als een kruisbloem, dus als familie van
koolzaad, pinksterbloem of veldkers. Maar als je beter toekijkt, dan
zie je wel aan de groote menigte meeldraden, dat we hier met heel wat
anders te doen hebben en dat onze vriend met het gele melksap behoort
tot de familie van de klaprozen. In die zeer juiste meening wordt je
nog versterkt, als je ziet hoe bij ’t opengaan van de bloem de twee
kelkblaadjes worden afgestooten en hoe dan de vier kroonblaadjes
gekreukeld en verfomfaaid uit hun dichte omknelling te voorschijn
komen. De gouwe opent zijn eerste bloem in ’t midden van April en
blijft voortbloeien tot in October toe.

Op den bloeienden sleedoorn wemelt het van bijtjes (10), kleine wilde
bijtjes, die ook alle omtrent Palmpaschen uit den grond komen kruipen.
Ze hebben daar in de diepte, soms 5 c.M. diep, soms twee d.M., hun
heele jeugd doorgebracht; eerst als witte made peuzelend van den honig-
en stuifmeelvoorraad, die hun moeder daar voor hen had bijeengebracht,
in elk kamertje juist genoeg voor de ontwikkeling van een jong. Later
verpoppen ze en als de lente komt, zijn ze gereed, om zich een weg te
banen naar de frissche lucht en het heldere zonlicht, dat ze nog nooit
hebben gezien, en naar de mooie bloemen, waar niemand ter wereld hen
van verteld heeft en waarop ze toch dadelijk hun kost moeten zoeken.

Ik heb er vaak bijgestaan, dat die bijtjes uit den grond kwamen,
honderden bij honderden. Waar je ook keek, overal zag je kleine
openingetjes ontstaan, twee voelsprietjes wuifden onderzoekend in de
ruimte en dan volgde langzamerhand het harige kopje en ’t ruige lijf.
Die er al uit waren gekropen bleven nog een tijd rondvliegen boven het
opstandingsterrein, alsof ze er belang in stelden, hoeveel van de
familie er wel te voorschijn zouden komen.

Dan gingen de mannetjes de wijfjes jagen en ten slotte zwermde de heele
bende naar de bloemen, naar de sleedoorn, de gouwe, ’t speenkruid, de
dotterbloemen en het hoefblad. En na een paar dagen zag je telkens nu
hier dan daar weer zoo’n wijfjesbijtje hard bezig met graven in
denzelfden grond, waar ze juist uitgekropen was.

Dag aan dag doet ze niet anders dan kamertjes maken, die ze vult met
honig en stuifmeel en waarop ze het lange geelachtige eitje legt,
waaruit de witte made komt, die ’t volgend jaar als bij weer uit den
grond zal kruipen. Zoo gaat het voort, jaar in jaar uit, altijd weer
van voren af aan.








III. ALS DE EEREPRIJS BLOEIT.


De mooie blauwe eereprijs (31) komt meestal in bloei omstreeks den
eersten Mei, soms een dagje eerder, soms wat later, maar heel dikwijls
heb ik haar voor ’t eerst gezien juist op den eersten en daar was ik
dan heel blij om, hoewel het niets te beduiden heeft. Ook blijft het
plantje wel doorbloeien tot in September, maar ’t mooist is het toch in
Mei.

’t Is nu, terwijl ik dit schrijf, Januari, maar ik verheug mij er al
op, dat iedere dag ons nader brengt tot de Mei en als ’t eenmaal zoover
is, dan ga ik lekkertjes weer uren lang zitten bij de eereprijsjes,
hetzij in mijn eigen tuin, waar ik ze een eereplaats heb ingeruimd,
hetzij aan den Vechtdijk of aan den Zuiderzeedijk, waar ik groote
plakkaten eereprijs weet te staan vlak bij meidoorns die in bloei gaan
komen. Groote bloeiende meidoorns aan den rand van de eindelooze wei.
Hun laagste takken hangen neer tusschen de graspluimen, zoodat de witte
meibloesem gezellig komt buurten bij boterbloem en vossestaart,
eereprijs en wilde zuring.

Uren lang bij de eereprijsjes. De witte wolken drijven langzaam langs
de blauwe lucht en tusschen ’t groene gras gaat telkens een nieuw blauw
oogje open. Eerst steekt een bleekblauw kegelspitsje uit groene
kelkblaadjes, dat zwelt en opent zich aan zijn top en dan ontrollen
zich de vier kroonslippen zoo snel, dat je de beweging duidelijk kunt
zien, maar altijd is ’t nog een verrassing, dat op eens een groot blauw
bloempje prijkt, waar eerst een bleeke knop was.

En overal in ’t eereprijsveldje zijn de bloempjes aan ’t opengaan. Als
je dat heel mooi wilt zien, ga dan kijken in de morgenuren. Je behoeft
niet zoo griezelig vroeg te gaan, als voor andere natuurverschijnselen
wel noodig is, ’t is al voldoende, als je er bij bent zoo tusschen
achten en tienen. Dan is ook het gras al droog, zoodat je ongestoord
kunt genieten.

Als alle oogjes open zijn, dan zie je, dat ze verschillen; sommige zijn
heel mooi diep donkerblauw, andere bleek, waterig, paarsachtig. Die
donkere zijn vandaag voor ’t eerst open, de andere hebben gisteren hun
beau-jour gehad, gaan misschien vanavond nog eens een keertje te ruste,
maar als ze zich dan weer morgen openen, dan vallen ze al heel gauw af,
hun tijd is voorbij en zoo krijgen ze allemaal hun beurt.

Geur verspreiden die bloempjes niet, maar de groote blauwe plas, die ze
in ’t grasveld vormen, wordt toch opgemerkt door de insecten en
buitengewoon aardig is het, om te zien, hoe gevleugelde snoepers van
allerlei soort de bloempjes komen bezoeken. Nu eens is het een klein
gouden vlindertje, dan weer een graafbijtje, dat pas uit den grond is
gekropen, maar meestal zijn het bonte, blinkende zweefvliegen.

Sommige zien er uit als wespen, andere als de gewone honigbij en ik ken
wel menschen, die ze om dat uiterlijk houden voor heel gevaarlijke
dieren, die ze nooit zouden durven beetpakken. ’t Aardigste is nog wel,
dat de eene, die veel op de honigbij lijkt, zich ook heeft aangewend,
om op bijenmanier te vliegen: hij houdt zijn achterpooten net, alsof
hij daar een heele vracht stuifmeel aan zal gaan meedragen.

Doch ’t is allemaal niets dan looze bangmakerij en als je een beetje
oplet, dan merk je dat hij niet alleen niet steken kan, maar zelfs niet
eens in staat is, om een behoorlijk gebrom ten gehoore te brengen.

Hij heet dan ook gewoon weg „blinde bij” (61), niet omdat hij een bij
zou zijn en niet kan zien, maar om dezelfde reden als de mooie
lipbloem, die zonder zijn bloemen zooveel op de brandnetel lijkt, den
naam van „doovenetel” (42) heeft gekregen. Er is er ook een, die weer
heel veel lijkt op een zwart met wit hommeltje, en die daarom dan ook
hommelzweefvlieg (64) genoemd wordt. Deze zweefvliegen zijn al even
trouwe bloemenvrienden als de bijen; ze eten niet anders dan honig en
stuifmeel. Maar ze nemen niets mee; want hun jongen komen op heel
andere manier aan den kost.

Die van de blinde bij en ook die van bosch-zweefvlieg (62) en
gestreepte zweefvlieg (63) hebben een nog al sombere jeugd. Onder den
naam van „rotjes” leven ze in modderslooten, stilstaande greppels en
ook wel in gootjes, waarlangs in dorpen en op ’t platte land het
afvalwater van de keuken naar de slooten loopt.

Daar zitten ze soms in bij duizenden. Ik weet wel, dat wij als jongens
van een jaar of zes er met taaie vlijt jacht op maakten. Bij honderden
vischten we ze op uit de griezeligste modder, grauwe cilindervormige
diertjes met een soort van staart, die ze heel lang konden maken en ook
weer bijna heelemaal intrekken; later zijn we aan de weet gekomen, dat
’t geen staart, maar een soort van ademhalingswerktuig was.

Als we er een paar honderd van bij elkander hadden dan gingen we er
soldaatje mee spelen. We stelden ze op in rotten van vier, met
officieren en onderofficieren, de muziek voorop, een dikke was de
kolonel, allemaal juist precies, zooals bij het tweede regiment
infanterie, dat in die dagen in onze oogen het allerbeste was, wat er
op de wereld bestond. Ik kan mij niet herinneren, ooit later zooveel
rotjes bij elkaar gezien te hebben.

De larve van de bessenzweefvlieg (65) treft het beter. De oude vlieg
zoekt een plant op, die vol met bladluizen zit en legt dan zijn eitje
midden tusschen die sapzuigers. Als dan de larve uit ’t ei komt, heeft
hij dadelijk zijn voedsel bij de hand, want ’t is zijn natuur, dat hij
zich voedt met bladluizen. Met zijn achterlijf houdt hij zich vast aan
’t blad, met zijn kaken grijpt hij één voor één de bladluizen, die
tamelijk wel niets merken van ’t onheil, dat hen bedreigt, zuigt ze
uit, gooit de leege huiden weg en begint dan van voren af aan. Deze
woesteling heet bladluizenleeuw en vindt een naamgenoot en concurrent
in de larve van de prachtige gaasvlieg (66), een diertje, dat eigenlijk
heelemaal geen vlieg is en met zijn mooie ijle, groene, goudglanzige
vleugeltjes haast te fijn en te mooi lijkt, om zoo maar in ’t wild rond
te vliegen.

Maar laat ons terugkeeren naar onze zweefvliegen en eereprijsjes. Ik
heb al wat uren naar die vliegen liggen kijken en dat niet alleen in
een soort van zomerluiheid, maar heel dikwijls met veel inspanning en
wanhoop. Iedere jongen zal mij begrijpen. We denken tegenwoordig maar
altijd aan vliegmachines en nu is zoo’n vlieg wel een van de meest
voortreffelijke die er bestaan.

Het aardigste is, dat hij, naar ik geloof, veel meer op de
vliegmachines van Blériot en Henriot gelijkt, dan de vogels. Deze
laatste maken met hun vleugels een beweging die heel veel lijkt op
roeien, maar ik heb reden, om te gelooven dat de vliegen met hun
vleugels een snelle draaiende beweging maken, dus zoo iets als de
beweging van een schroef. Ze gaan dan ook mooi vast en gelijkmatig door
de lucht en als ze soms eens op één plek en op dezelfde hoogte willen
blijven dan weten ze dat te bereiken door met de vleugels tegengestelde
bewegingen te maken.

’t Is alleen maar jammer, dat het te vlug gaat, om precies het fijne
ervan te kunnen zien: honderden malen per seconde. Slimme geleerden
hebben wel middeltjes bedacht, om die vliegen hun eigen vliegbewegingen
te laten opschrijven, maar het fijne weten wij er toch nog lang niet
van.

Als nu de zweefvliegen de mooie eereprijsjes zien, blijven ze een
poosje op een kleinen afstand voor de bloem in de lucht zweven, ze
staan dan stil op eenzelfde plaats, maar je ziet de vlerkjes in razende
vaart ronddraaien.

Dan gaan ze langzaam zakken, schuin naar omlaag en ze weten hun machine
zoo te besturen, dat ze precies terechtkomen voor het midden van de
bloem, met hun groote oogen juist vlak voor ’t witte ringetje dat
midden in de bloem het vruchtbeginsel omgeeft. Ze grijpen met hun
pooten de twee meeldraden en kunnen dan met hun dikken slurf de honig
oplikken.

Wie nu eens iets heel moois wil zien, moet die meeldraden van nabij
bekijken. De helmdraden van het eereprijsbloempje zijn maar niet
eenvoudige, overal even dikke rolronde draden, maar heel sierlijk van
vorm, vlak bij de bloem heel dun en weer breeder, waar de vlieg ze
aanpakt.

Daardoor buigen ze onder de lichte greep en het geringe gewicht van de
vlieg zoo door, dat de helmknoppen langs zijn lichaam schuiven, zoodat
hij daar bepoederd wordt met stuifmeel. En als hij dan weer op een
andere eereprijsbloem komt, dan is er alle kans dat hij dat stuifmeel
onwillekeurig afstrijkt op de stempel, die op zijn dunne stijltje juist
tusschen de twee meeldraden in staat en dan kan de inhoud van zoo’n
stuifmeelkorrel door de stijl naar binnen groeien en de kleine
zaadknopjes, die binnen in het vruchtbeginsel zitten, aan den gang
maken, om tot zaden te rijpen.

De zweefvlieg beseft natuurlijk heelemaal niet, wat voor weldaad hij
aan ’t bloempje bewijst. Ook gaat hij wel eens een enkelen keer
verkeerd zitten en ’t gebeurt ook dikwijls genoeg, dat de stempel
zonder hulp van vliegen in aanraking komt met helmknoppen in dezelfde
bloem en dan ontstaan toch ook goede rijpe zaden. Wie er aardigheid in
heeft, kan omtrent den omgang van insecten met bloemen nog menige
belangrijke bijzonderheid opmerken.

Al die lange zomerdagen zijn vliegen, bijen en vlinders met al die
bloemen bezig. Sommige bloemen hebben een bepaald stel van vriendjes,
andere zijn echte allemansvrienden. Op de paardebloem (34) is om zoo te
zeggen ieder tehuis, van de domste vlieg af tot de fijnste vlinder of
slimste bij toe. De koekoeksbloem (70) heeft ’t liefst met vlinders te
doen, de boterbloem (32) is vriendelijk tegenover kevertjes, vliegen en
kleine bijtjes en de orchideeën hebben in hun vreemdsoortig ingerichte
ontvangzaal weer ’t liefst vlinders en hommels.

Lang niet in iedere wei groeien van die orchideeën. Het moet er min of
meer vochtig zijn; ik geloof wel dat de beste orchideeënplekjes lang
niet altijd het meest waardevolle hooiland opleveren. Heel dikwijls
groeien ze in gezelschap van wollegras (48) en dan groeit er ook licht
veenmos en zeggen (39) en allerlei dingen, waar een boer het land aan
heeft.

Ik laat mij echter door die witte vlaggetjes van ’t wollegras gaarne
leiden, want waar dat groeit, vind je dan licht orchideeën en misschien
ook nog aardige addertongvarentjes of zonnedauw. En er is ook kans, dat
daar ringslangen rondkruipen, wat voor den oningewijde wel griezelig
mag lijken, maar den kenner met groote blijdschap vervult.

’t Is maar een kwestie van een paar centimeters hooger of lager,
misschien ook wel van de aanwezigheid van een kleilaag onder ’t veen.
Soms is zoo’n plekje nog niet eens honderd vierkante meter groot, maar
de plantengroei en de dierenwereld is er dadelijk anders dan in de rest
van de wei.

Licht schieten er ook een paar berkjes, wat lijsterbessen en bramen op
en wanneer de oeverzeggen er hoog en dicht genoeg worden krijg je daar
zelfs kans op het allermooiste en minst bekende slootkantvogeltje, de
vroolijke blauwborst (110).

Hij is familie van het roodborstje en staat net zoo parmantig op zijn
veerkrachtige dunne pootjes. Hij heeft een wit wenkbrauwstreepje over
het groote glinsterende oog en zijn borst is prachtig diep blauw met
een wit vlekje er midden in.

In April ontmoet ik hem al op zijn broedplaatsen en als ik hem niet
zie, dan zorgt hij er wel voor dat ik hem hoor, want hij blaast een
heel heldere schetterende fanfare, die geen een vogel hem kan nadoen.
Hij echter kan wel de andere vogels nadoen en amuseert zich er, met te
spelen voor leeuwerik, pieper, kieviet en kraai, al naar hij er trek in
heeft.

Zijn nest zit listig verborgen achter ’t hooge oevergras.

Op zulke plaatsen zwemmen ook, als de slooten niet al te smal zijn, de
vlugge dodaarsjes (111, 112), die op kleine eendjes zouden lijken als
ze maar een staart hadden en als hun zwemvliezen den gewonen vorm
hadden. Hun nest is een hoop rommel op ’t water en als de broedende
vogel onraad merkt, dan glijdt hij er stilletjes af maar verstopt eerst
de eieren onder modder en blaren. Dan duikt hij onder en je moet al
heel knap en geduldig wezen, om wat van hem te zien te krijgen. Er zijn
er veel meer in onze natte landen dan men wel meent, en wanneer ik op
zoo’n nat plekje het kartelblad (83) of de orchideeën ga liggen
bekijken, dan heb ik om zoo te zeggen altijd één oog gericht op het
verschiet der slooten, om zoo mogelijk een blauwborstje of een
dodaarsje te betrappen.

De schoolboeken geven je altijd den raad, om een potloodpunt in zoo’n
orchideeënbloem te steken. Als je dat in goede richting doet, dan komen
twee kleefplakjes van de bloem ermee in aanraking en als je dan ’t
potlood weer terugtrekt, blijven twee stuifmeelklompjes eraan kleven.

Je kunt het natuurlijk evengoed doen met je pink; eigenlijk veel beter,
want de top van een goed verzorgde niet al te dikke pink, lijkt toch
altijd nog meer op een hommelkop dan zoo’n spitse potloodpunt.

Ik doe dat nog altijd met evenveel plezier als dertig jaar geleden. ’t
Blijft altijd verrassend, hoe grif en stevig die dingen blijven kleven
en nog veel mooier en wonderlijker is het, dat onmiddellijk de
steeltjes van die stuifmeelklompjes gaan doorbuigen. Eindelijk gaan ze
niet meer verder en als je dan je pink weer in dezelfde houding van
straks in de bloem brengt, zul je merken, dat dan die stuifmeelklompjes
terechtkomen tegen het kleverig stempeloppervlak en een deel van het
stuifmeel blijft dan daarop vastzitten: de bloem is bestoven.

Veel aardiger dan die pinkgymnastiek is natuurlijk het bezoek van de
hommels zelf. Intusschen moet ik u waarschuwen, dat de eerste de beste
nieuwsgierige er niet op hoeft te rekenen, dit zoo maar eens in de
gauwigheid te zien te krijgen, door even te loopen door een weiland met
orchideeën.

Onze weide-orchideeën, de breedbladige (46), de gevlekte (44), de
harlekijn (43) krijgen soms in geen dagen bezoek van een enkel insect.
Je vindt dan bloeiaren, waarin haast alle bloemen nog ongeschonden
helmknoppen bezitten.

Bij mooi weer en in een hommelrijk jaar heeft een volhardend
onderzoeker echter wel kans, om die stuifmeelplakkerij in zijn volle
glorie te genieten. Er komt een weidehommel aangonzen, regelrecht op de
bloem af. Of de mooie vlekjes op de onderlip hem den weg wijzen naar
den ingang van de bloem? Sommige geleerden meenen van ja, en noemen die
vlekjes het honigmerk. Anderen spreken het tegen en daar kan dan weer
heel genoeglijk over gekibbeld worden.

De hommel gaat intusschen evengoed zijn gang; hij suist tamelijk
onzacht op de bloem neer, steekt twee lange glimmende kaken zoo diep
mogelijk in het zakje, dat aan een van de bloembladen zit, de spoor,
schuurt het weefsel daarvan kapot en gaat dan met zijn lange ruige tong
het sap oplikken. Al dien tijd heeft hij zijn kop juist tegen de
kleefplakjes, de zoogenaamde hechtkliertjes, gedrukt en wanneer hij nu
de bloem verlaat, dan zie je met bijzonder groot genoegen twee
lichtgele stuifmeelklompjes op dunne steeltjes boven op zijn kop staan.
Hij krabbelt naar een volgende bloem, drukt zonder het te willen of te
weten stuifmeel tegen den kleverigen stempel, maar doet tegelijkertijd
weer twee nieuwe stuifmeelklompjes op.

Als hij ergen honger heeft en bloem na bloem bezoekt, krijgt hij ten
slotte een heele pruik van die dingen op zijn kop en dan begint hij er
erg in te krijgen, vooral als er een stuk of zes geplakt zitten midden
op zijn oogen.

Hij heeft dan een heele tobberij, om zijn bol weer schoon te krijgen;
ik heb er wel gezien, die met vier van hun zes pooten uit alle macht
zaten te schrobben en te schuren en het ten slotte toch moesten
opgeven, zich heelemaal schoon te poetsen.

De mooie witte welriekende nachtorchis (45) wordt weinig door hommels,
maar drukker door vlinders bezocht. De lange spoor bevat veel honig,
dat kun je van buiten af wel zien en ’s avonds komen daar de vlinders
op af, aangelokt door den heerlijken geur, die de bloem dan gaat
verspreiden.

’t Is heusch wel de moeite waard, om die orchideeën in potten te
kweeken of een vochtig hoekje in den tuin voor hen in te ruimen. Bij
goede behandeling komen zij ieder jaar weer opnieuw te voorschijn uit
hun merkwaardigen wortelknol, telkens weer grooter en mooier dan eerst,
ik heb daar heel mooie dingen van gezien.

Maar ga mij nu niet al de orchideeën uitgraven, die ge tegenkomt. Aan
één hebt ge genoeg. Het uitgraven lijkt makkelijk genoeg, ja je kunt ze
soms zoo maar met knol en al uit den weeken moerasbodem trekken. Toch
is het dan tien tegen één, dat de worteluiteinden, waar ’t juist op
aankomt, afbreken en dan bloeit de plant wel dat ééne jaar, maar hij is
niet bij machte een behoorlijke nieuwe wortelknol voor ’t volgend jaar
te maken. Wil je ’t goed doen, neem dan een heele zode, twee decimeter
in middellijn, zoodat de plant tot in zijn fijnste deelen ongeschonden
blijft.

Nog veel aardiger is het, ze te kweeken uit het fijne zaad, dat ge in
den nazomer uit de bruine verdroogde vruchten kunt kloppen. Je hebt dan
meteen de voldoening iets te probeeren, wat lang niet iedereen gelukt.
De orchideeënzaden ontkiemen alleen onder bepaalde omstandigheden; zorg
vooral, ze uit te zaaien in grond, afkomstig van ’t terrein zelf, waar
ge de zaden inzamelde en als daar mos groeide, neem dan ook maar wat
van dat mos mee, dat kan nooit geen kwaad, zou mijn grootmoeder zeggen.

Orchideeën zijn niet bepaald zeldzaam, maar toch altijd wel iets
aparts. ’t Is niet te ontkennen, dat wij houden van zeldzame en aparte
dingen en zoolang je daarom de gewone dingen niet verwaarloost, zit er
ook geen kwaad in. Ik ben altijd klaar, om zeldzame planten en dieren
te gaan opzoeken en als ik ze weet te vinden, dan sla ik meestal geen
enkel jaar over, om ze te gaan bekijken in den tijd, dat ze op hun
mooist bloeien.

Zoo doe ik iedere Meimaand een of meer tochten naar de Vechtstreek, om
de zomerklokjes (41) te gaan zien. Ze groeien ook wel vlak bij mij in
de buurt op een weide-eilandje in de Mooie Nel, maar daar staan er
slechts enkele honderden en dat is mij te weinig. Ik houd van
overvloed, van duizenden en millioenen, heele velden van eereprijsjes;
madeliefjes dicht geschaard zoover je zien kunt, boterbloem en zuring
samen één groot vlak vormend van rood en goud en dan weer rij aan rij
van orchideeën, alle rechtop en talrijk als klaverbloemen. Millioenen
graspluimen wapperen er tusschen en er boven, allemaal even frisch en
flink, met ieder uur hooger van gestalte en dieper van kleur. Aan den
slootkant bloeien heele plakkaten van mooie hemelsblauwe
vergeetmijnietjes (67) en de helling staat vol met een kleiner
bloempje, bleekblauw bij wit af, dat door sommige menschen wel valsch
vergeetmijnietje genoemd wordt, maar ’t is niets anders dan de lekkere
veldsla (67).

En waar de breede Vecht door bonte weiden kronkelt, heeft hij over een
lengte van eenige kilometers zijn boorden omzoomd met zomerklokjes. Aan
hooge stengels wiegelen ze in de morgenbries, vijf, zes hangende
bloempjes in een schermpje bij elkaar, roomwit met fijne groene
vlekjes: sneeuwklokjes in zomerkleed. Onze vrienden, de zweefvliegen
dartelen er tusschen door in gezelschap van kleurige hommels. De
bladeren van deze planten zijn donker groen, veel donkerder dan ’t
jonge riet, dat pas zijn eerste linten ontrolt. Donker blad en witte
bloemen; aan de overzijde van de rivier zijn ze ook duidelijk te zien
en ’t mooist zijn ze in een drassig hooilandje binnendijks, waar groote
pollen afzonderlijk staan tusschen jonge waterzuring en bloeiende
oeverzegge.

Hoogstwaarschijnlijk zijn deze zomerklokjes geen oorspronkelijke wilde
planten, maar sierplanten, die sinds overoude tijden uit slotgaarde of
kloostertuin zijn ontsnapt. Ze zijn er mij niet minder dierbaar om.
Integendeel, want evengoed als ze op die enkele plaatsen in Nederland
jaar in jaar uit trots den allerstrengsten winter zich weelderig willen
ontwikkelen, kunnen ze overal groeien, waar de grond maar niet al te
droog is. Bezat ik weilanden, dan zou ik mij niet ontzien, om een paar
hoekjes vol te zetten met deze zomerklokjes.

Ook zou ik de kievietsbloem (47) niet vergeten, ook waarschijnlijk een
ontsnapte tuinplant, een neefje van de trotsche keizerskroon. In
sommige weilanden groeit die bij honderden. ’t Is een heel genoegen, er
tusschen in te staan en toe te zien, hoe de hommels de neerhangende
bloemen opzoeken en hoe ze er in wegduikelen, om den honig te halen,
die in hoekjes van de bloembladen zit.

Die bloembladen zijn prachtig fijn geaderd en gekleurd met plekjes
paars en plekjes wit; daaraan heeft de bloem zijn naam van dambordbloem
te danken. Ook wordt zij wel kievietsei genoemd en dat is nog zoo mis
niet, want de nog niet geopende bloemen zijn werkelijk eivormig.

In plaats van paarse, vindt je ook witte, die zijn niet zuiver wit,
maar de vlekken zijn wel degelijk aanwezig, al zijn ze dan ook maar
flauwtjes groenachtig geel. Zoowel van kievietsbloem als van
zomerklokje zijn de bollen te koop bij den bloemist en duur zijn ze
niet, zoodat je voor een enkelen gulden of zoo je heele leven lang een
verrassend mooi plekje kunt hebben in een doodgewone wei.

Maar als nu eens ergens geen zomerklokjes of kievietsbloemen bloeien,
dan is de wei toch nog mooi genoeg. Alleen de grassen geven je al
genoeg te doen. Een heele massa kinderen en menschen kijken naar de
grassen niet om, omdat ze zoo moeilijk te onderscheiden zijn. Nu zijn
alle dingen net zoo moeilijk, als je ze zelf maken wilt en ik voor mij
zou er heelemaal geen bezwaar in zien, om kinderen van acht of negen
jaar een vijf-en-twintigtal van de meest algemeene grassen te leeren.

Je kunt er ook heel gemakkelijk een verzameling van aanleggen, want ze
zijn prachtig om te drogen; als je maar zorgt, goed ontwikkelde pluimen
te nemen, dan krijg je vanzelf heel mooie, teekenachtige bladen. In ’t
vroege voorjaar hebben we al de beide reukgrassen gevonden, die gevolgd
worden door de vossestaart, die net zoo rond en zachtharig is, als zijn
naam aangeeft. Dit gras bloeit ook wel in de eerste dagen van Mei en al
naar het tijdperk van bloei ziet de staart grijs, paars, bruin of
groen.

Grijs is hij, wanneer uit alle bloempjes de witte stijlen naar buiten
komen, paars wanneer de stijlen zijn verschrompeld en in hun plaats
paarse helmknoppen op fijne witte draden uit de bloem zijn geschoven;
die helmknoppen verschrompelen tot een bruine massa, die afvalt en de
rijpende aar groen achterlaat. Je kunt die verschillende toestanden
vlak bij elkaar aantreffen.

Na de vossestaart komt de timothee, die er wel wat op lijkt, maar
altijd grijs is en tamelijk stijf; ieder apart bloempakje heeft wel wat
van een laarzenknecht. Tegelijk bloeien nu ook de wijdvertakte
pluimgrassen: op natte venige plekken het mooie trilgras, dat we ook
bevertjes noemen; elders weer de zachte pluimen van de dravik of de
mooie groote havergrassen, die eraan te herkennen zijn, dat ze in ieder
bloempakje één of meer geknikte kafnaalden hebben.

De pluimen met de fijne bloempakjes zijn meestal van beemdgras en heel
stellig vindt ge ook de witbol, die in dichte bossen groeit. Hij heeft
zeer zacht behaarde stengels en bladeren en zijn bloempakjes zijn
lichtgroen of bleekrose, soms ook met wat violet er in, bijzonder mooi.
Tegenwoordig heeft dat gras den eerwaardigen naam van witbol, vroeger
werd het „zorggras” genoemd, de landman houdt er niet veel van en ik
heb het ook niet graag in het effen grasperk, want het maakt zulke
onhandelbare proppen, die misstaan in de mooie effen zode.

Zuring (38) zien de boeren ook niet zoo bijster graag, doch ze moeten
er maar aan wennen, want die plant laat zich niet zoo gemakkelijk uit
het veld slaan. Er is eigenlijk geen enkele grondsoort, of er groeit de
eene of andere zuring: aan de waterkanten en op natte plaatsen de
reusachtige waterzuringen, op de schrale zandvlakten het tengere
schapenzurinkje en in de wei de lekkere malsche veldzuring, die ’t
zuurst van alle is.

Als je iemand vraagt, hoe de bloem van die zuring er uitziet, dan
blijft hij gewoonlijk ’t antwoord schuldig. Ja, ’t is iets roods, en al
die roode zuringbloemen geven met de gele boterbloemen dien heerlijken
tint van den vollen zomer op de bonte wei. Maar als ze zoo rood zien,
dan zijn de zuringen meestal bijna uitgebloeid, die roode kleur zit
door hun heele lichaam en hangt weer samen met hun zuurheid en met de
zon, doch ik zie geen kans, om u dat hier allemaal in een paar regels
uit te leggen.

De bloempjes van de zuring zijn maar kleine dingetjes met zes groene
bloemblaadjes. Sommige hebben een zestal meeldraadjes, die heel
gemakkelijk bewegen en hun stuifmeel door den wind laten meedragen,
andere hebben een stampertje met een mooien pluimstempel.

Als ’t vruchtje gaat rijpen, gebeurt er iets aardigs; drie van de
bloemblaadjes gaan uitgroeien en worden zoo groot dat ze elkander
verdrukken en verbuigen. Ze buigen dan naar buiten om en staan met de
omgebogen helften zoo tegen elkander aan, dat ze drie platte lijsten
over het vruchtje vormen, die den dienst doen van vleugels. Als de
plant niet werd afgemaaid, dan zou de vrucht op die vleugels door den
wind worden meegevoerd.

De kneutjes komen uit de struiken en uit de hagen naar de wei om van
die vruchtjes te eten, montere vogeltjes met roode kappen en roode
borstlappen op de roode zuring.

Dat is een van de mooiste tooneeltjes, die ik ooit gezien heb en als ik
ergens veel zuring weet te staan in een streek, waar ook de kneutjes
niet zeldzaam zijn, dan zorg ik er voor, dat ik daar ook niet al te
zeldzaam word, m.a.w. dan loop ik daar als ’t eenigszins kan ’s morgens
tusschen zessen en achten rond, om de roode snoepers te betrappen. ’t
Lukt dikwijls genoeg.

De zuring heeft nog een ander vriendje, waar ik haast net zooveel van
houd als van de kneutjes; dat is het vuurvlindertje (127, 129), het
dartelste van alle vlindertjes.

Wat hebben onze Hollandsche dagvlinders over ’t algemeen toch prettige
namen, namen, die het onvergeeflijk maken, dat je de dieren zelf niet
herkent, als je ze buiten tegenkomt. Denk maar eens aan
parelmoervlinder, dagpauwoog, rouwmantel, zandoogje, blauwtje,
groentje, witje, citroenvlinder, oranjetip, weerschijnvlinder, allemaal
namen, die heel gelukkig aanduiden, hoe het dier er uitziet.

Het vuurvlindertje heeft ook zoo echt de kleur en den gloed van een
kooltje vuur, dat je op ’t eerste gezicht al zegt, dat moet hem zijn en
geen andere. ’t Is precies alsof je een gloeiend kooltje ziet gloren,
onder de asch. Wie een beetje thuis is in ’t Rijks-Museum heeft die
gloed wel gevonden in de brandende turfjes op een paar schilderijen van
Jan Steen; ik herinner mij op ’t oogenblik twee van zijn schilderijen
met van die vuurvlinder-gloeiende-turfjes in een test. De Engelschen,
die anders ook over heel mooie vlindernamen beschikken, noemen ons
vuurvlindertje Small Copper maar dat is lang zoo juist niet, die
vleugeltjes zijn veeleer vuur dan koper, let er maar eens op.

En in ’t vuur liggen weer mooie koolzwarte blokjes, bij sommige meer,
bij andere minder, want dat vuurvlindertje is een heel variabel
diertje. Wie er aardigheid in heeft kan zich een verzameling
vuurvlindertjes aanleggen, beginnende met diertjes waarvan de vleugels
bijna geheel vuur zijn, zonder zwarte vlekjes om te eindigen met
vormen, waarbij zooveel zwarte vlekjes voorkomen, dat ’t vuur er geheel
onder verscholen gaat.

Heel dikwijls vind ik er ook, die op de achtervleugels mooie blauwe
plekjes hebben; verleden jaar kwam er zoo een drie dagen achtereen in
mijn tuin altijd ’s middags tusschen één en drie uur, want die dartele
en vlugge diertjes hebben soms zeer vaste gewoonten. Het moet ook
voorkomen, maar dat heb ik nooit gezien, dat het vuurtintje heelemaal
vervangen is door een roomachtige of ook wel zilverachtige tint, je
zoudt kunnen zeggen: een vuurvlindertje in de grondverf.

Maar hoe ze er ook uitzien, altijd zijn die kleine rakkers vol
levenslust en overmoed. Niet alleen, dat ze elkander nazitten, zooals
alle vlinders doen, maar ze laten, om zoo te zeggen, geen enkel dier
met rust.

Ik heb het wel gezien, dat ze de vliegen verjoegen van de bloemen, ja,
dat ze dikke hommels te lijf gingen. Zoo brutaal kwamen ze op die
zuigbrommers af, dat die overhaast op de vlucht sloegen, alsof ze ik
weet niet wat van die kleine vlindertjes te vreezen hadden.

Zelfs heb ik me wel verbeeld, dat ze mij aanvielen, wanneer ik in de
wei zat te teekenen of te spionneeren. Onophoudelijk vlogen ze mij om
’t hoofd, ze gingen zitten op mijn handen, op mijn schetsboek en ik
geloof waarlijk dat ze, als ik opstond om ergens anders te gaan werken,
nog meenden dat ze mij uit het veld hadden geslagen. Nu, ik gunde hun
de pret van harte.

Ik denk wel, dat het hun in de meeste van die gevallen te doen is om te
kunnen komen bij hun geliefkoosde zuringplant, waarop ze hun eitjes
willen leggen. De larven, die uit die eitjes komen, zijn platte groene
rupsjes, bedekt met korte fijne roodachtige haartjes en hun pooten zijn
ook rood, dat schijnt nu eenmaal zoo bij de zuring te behooren.

Ik wed, om een kwartje, dat niet één op de duizend lezers van dit album
ze ooit gezien heeft. De slimmers schijnen alweer te beseffen, dat de
voornaamste zorg van een rups moet zijn: zooveel mogelijk te eten en
zoo weinig mogelijk opgegeten te worden. Daarom kruipen ze overdag
wijselijk in den grond en ’s avonds komen ze te voorschijn, om zich te
goed te doen aan de lekkere zuring.

Wie ze dus wil zien, moet ’s avonds er op uit met een lantaarntje en
met een paar goede waterdichte schoenen aan van wege de avonddauw. De
witte nevels, die zich verdichten boven de slooten en die ten slotte
een witte wade weven over het heele landschap, zullen ons niet deren.
Heel veel menschen vreezen de avondnevel alsof die uit vergiftige
dampen bestond, doch ’t is niets anders dan zuiver water en als je
overigens goed gezond bent, dan zal die nevel je niet ziek maken.

De leeuweriken hebben al lang uitgezongen, alleen de spriet kraakt zijn
lentegezang en af en toe jammert in eens een kieviet; je kunt eigenlijk
nooit zeggen of ’t bij hem vreugd of verdriet is. In ieder geval heeft
’t niet zijn instemming, dat wij met die lantaarn loopen te kruisen
door ’t natte gras.

Hoe heel anders ziet de weide er nu uit, dan in den zonneschijn. Haast
alle bloemen zijn gaan slapen. Alleen bij ’t hek van de wei zien we een
massa lichtgroene ballonnetjes met witte vlaggetjes er aan in de lucht
hangen en als we de lantaarn wat dichter bij houden, blijkt dat een nog
al vreemde plant te zijn, zoo’n echte dwaalgeest voor hekken en hoeken,
de silene (123) met de opgeblazen kelk, een vriend van de kleine
nachtvlindertjes.

En nu we wat verder komen, in het vochtig gedeelte, vinden we daar de
koekoeksbloemen ook nog wijd wakker en ze hebben bezoek ook van de
grauwe vlindertjes, die dat mooie zilveren pistooltje op den
voorvleugel dragen. Wij noemen ze dan ook pistooltjes, maar mijn neef
met de bril op, die zes uur per week op ’t gymnasium geplaagd wordt met
Grieksch, weet dat dat zilveren plekje meer lijkt op een Griekschen
letter en noemt het beest gamma-uil. Het dier bekommert er zich niet om
en vliegt even vroolijk van bloem tot bloem.

Die koekoeksbloemen geuren heel flauwtjes, maar een sterker geur lokt
ons naar een plek, waar witte orchideeën staan en die zijn nu op ’t
oogenblik ook in hunne volle kracht, je kunt ze letterlijk op den reuk
af vinden, als je tenminste niet door vroegtijdig of overvloedig rooken
je reukorganen verzwakt en verstompt hebt. We wachten even, of er ook
vlinders op komen, maar dat gaat ditmaal niet zoo gauw, dat kan zoo
gebeuren.

Je moet vooral niet meenen, dat de natuur een soort van kijkspel is,
waar je maar je dubbeltje behoeft te offeren en binnen te gaan, om
dadelijk allerlei moois en interessants te zien te krijgen. Soms kun je
uren zoeken en wachten, eer de merkwaardigheden opdagen. Intusschen heb
ik wel eens hooren beweren, dat juist dat zoeken en wachten een
bijzondere bekoring geeft aan het natuuronderzoek. Probeer het maar
eens.

Ieder vogeltje zingt zooals het gebekt is, en iedere bloem slaapt,
zooals zijn slaapmuts staat. De blauwe eereprijzen probeeren, om
heelemaal in hun schulp te kruipen, ze sluiten het blauwe kroontje en
trachten het te omgeven met het groene kelkje, maar daar ’t kroontje in
den loop van den dag sneller is gegroeid dan de kelk, kan het er niet
heelemaal meer in en zoo blijft er dan een blauw neusje buiten de deken
uitsteken.

De paardebloem (34) krult zijn omwindselblaadjes omhoog, zoodat al de
gele bloempjes tegelijk worden ingepakt en ’t madeliefje (35) gedraagt
zich op dezelfde manier. De mooie frissche lichtpaarse
Pinksterbloempjes buigen hun bloemstelen, zoodat de opening van de
bloem naar beneden wordt gericht; zoo doen ook de boterbloemen. Doch de
klavers en de wikken slapen ’t hevigst, die vouwen al hun blaadjes
samen en als ’t kan, dan wordt de bloementros daaronder weggeborgen.

Ze gaan te ruste op zeer ongelijke tijden, de meeste nog al vroeg, voor
zonsondergang reeds. ’t Is wel aardig, daar eens gedurende een zomer
aanteekeningen over te maken. De bijzonder oplettenden mogen ook eens
uitzien naar het slapen der grassen. Terwijl ge daarnaar uitkijkt,
vindt ge stellig ook weer een aantal slapende vlinders, net bleeke of
bruine blaadjes, die uit den stengel zijn opgegroeid, dat zijn vlinders
en die zijn meestal zoo diep in den dut, dat ge ze met plant en al naar
huis kunt dragen, zonder dat ze ontwaken.

Intusschen zijn we bij onze zuringen beland en met een beetje geluk
vinden we de vuurvlinderrupsjes, net kleine verroeste pissebedjes. Ze
hebben ook alweer de lastige gewoonte, om zich zoo maar te laten vallen
als ze gevaar bespeuren en ’t kost ons nog heel wat moeite, om er een
paar te bemachtigen voor onze rupsenkweekerij. Vindt ge nog andere,
grootere of grauwe rupsen, neem die dan ook maar mee, de vlinders
daarvan ontmoeten we in ’t volgend hoofdstuk.








IV. MET DE MAAIERS.


Luid ratelt de maaimachine door ’t hooiland. De zwaluwen zwermen er om
heen en vinden een gemakkelijke en rijke buit in ’t gewriemel van de
wolken van vliegen en mugjes, die uit het vallend gras worden
opgeschrikt. Boven de zwaluwen staan hoog in de lucht de jammerende
kievieten, grutto’s en tureluurs, die hun jongen bedreigd zien, of die
zelfs nog een laat legsel te bebroeden hebben.

Wij maken het dien vogels niet gemakkelijk. Tot den eersten Mei mogen
ze volgens de wet van hun eieren beroofd worden, en als ze dan goed en
wel eindelijk rustig opnieuw een poging meenen te kunnen wagen, komt
die maairamp. Geen wonder, dat dan velen het opgeven en die trekken dan
naar de duinen en heide, om daar nog eens opnieuw een kansje te wagen.

Zoo komt het dan, dat wij menigmaal in de Julimaand de kieviet of de
grutto nog broedend vinden op hooge heete duinhellingen. Maar het
ergste is nog, dat de honderden van jonge vogels uit hunne
schuilplaatsen worden verdreven en zoo zij al niet vernield worden door
zeis of maaimachine, gevaar loopen van gemakkelijk overweldigd te
worden door roofvogels, hermelijnen, bunsings, ratten, egels en
spitsmuizen, om niet eens nog te gewagen van de boerenkatten of
schijnheilige ooievaars.

Dat is allemaal heel treurig, maar er is weinig aan te doen. ’t Is
onvermijdelijk, dat de beesten in ’t gedrang komen. Je zoudt eigenlijk
een soort van vluchtheuveltjes moeten aanleggen, waar de maaier niet
komen mocht.

De Vereeniging tot Behoud van Natuurmonumenten probeert zoo iets. Zij
heeft op ’t eiland Texel in het midden van den rijken hooipolder Waal
en Burg een stuk hooiland gekregen, groot zeven hectaren. Daar wordt nu
pas gemaaid, eenige weken nadat de rest van den polder gemaaid is,
zoodat gedurende dien tijd alles wat op de kale velden zich onveilig
waant, bij ons een schuilplaats vinden kan.

Verleden zomer ben ik daar eens gaan kijken. Ons stuk lag nog in rust,
maar overal elders in den polder waren ze druk aan ’t hooien. Het was
een lust, om nu in „De Steert”, zoo heet ons bezit, naar jonge vogels
uit te zien. Het zat er letterlijk vol van. In iederen vierkanten meter
vond je een jonge vogel weggedoken; meeuwen, sterntjes, kievieten,
tureluurs, grutto’s, kluiten, pleviertjes, kemphanen (54), van heel
jong af tot bijna vlug. De ouden kwamen ze behoorlijk opzoeken en
voeren. Aan den oever van een plas, vlak in de buurt dartelden al
eenige honderden jongen rond, die al op eigen beenen konden staan en
met een week of drie hun eerste reis naar verre streken zouden
aanvaarden.

Natuurlijk is het voor die waadvogels en zwemvogels nog al gemakkelijk,
om aan het gevaar te ontkomen; ze kunnen loopen, zoodra ze uit ’t ei
komen, of ten minste een korten tijd daarna. ’t Komt er dus alleen maar
op aan, of er een veilige schuilplaats in de buurt is.

De leeuweriken, piepers en kwikstaartjes hebben het echter moeilijker
en daarvan gaat ook menig broedsel verloren. Intusschen heeft men
waargenomen, dat bij ’t naderend gevaar de oude vogels met hutje en
mutje verhuisden en heel cordaat hun jongen wegsjouwden naar betere
oorden. Wie in de gelegenheid is, om dergelijke avonturen bij te wonen,
moet niet verzuimen er op te letten.

Natuurlijk hebben de planten nog meer van ’t maaien te lijden dan de
vogels, doch daar denkt niemand om. Toch heb ik wel eens spijt, als ik
de mooie hooge ganzebloemen (89) zie vallen en de blauwe
ooievaarsbekken.

Gelukkig zijn de meeste er op berekend, om zoo’n zomerschen tegenspoed
te boven te komen. Sommige hebben juist tegen dien tijd hun zaden
gerijpt, andere hebben het voornaamste deel van hun lichaam onder den
grond en vervangen het afgemaaide gedeelte weer door nieuwe spruiten,
’t zij nog in denzelfden herfst, ’t zij in ’t volgend voorjaar.

De schok van de machine, de stoot van de zeis rukt de bepluisde
vruchten los van paardebloem (36) of boksbaard (97) en op hun groote
parachuten zweven die zelfs met het zachte zomerkoeltje nog honderden
meters ver en kunnen juist op de afgemaaide plekken gemakkelijk den
grond bereiken, waar hun zaden zullen ontkiemen.

De paardebloem is ieders vriend, de konijnen smullen van zijn sappig
lof, leverzieke menschen eten zijn molsla op hoop van beterschap,
kinderen maken kettingen en krulstukken van zijn stengels, allerlei
gedierte gaat te gast op zijn bloemen. Alleen het proper renteniertje
verwenscht de plant, omdat hij hinderlijk wordt in ’t gave gazonnetje
van den tuin. Om dezelfde reden haat hij de smalbladige weegbree (90).

Maar meer nog houd ik van de boksbaard (97), hoofdzakelijk alweer, om
de herinnering aan mijn kinderjaren, maar toch ook wel om zijn
botanische eigenschappen. Toen wij jongens waren van een jaar of tien
hadden wij nog al eens reden, om ons te beklagen over de hardhandigheid
van ouders of onderwijzers, die ons meestal verkeerd begrepen. Zij
meenden het niet te mogen billijken, wanneer wij eens in een speelsche
bui een heusche ezel in de school dreven of wanneer wij op ons eigen
houtje wegbleven van catechesatie. Dat liep dan meestal uit op
strafwerk of vermaningen, of op wat wij altijd nog het beste begrepen
en waardeerden: een flink pak slaag.

Daartegen kwamen wij dan weer in verzet en wij stichtten een soort van
club, om vrij te leven en onafhankelijk van onze ouders in ons
levensonderhoud te voorzien. We wilden ons eigen kostje ophalen en in
den zomer ging dat ook tamelijk wel en hielden we reusachtige
maaltijden van aardappelen, gebraden onder de asch, wilde aardbeien,
min of meer toebereide paling, die we zelf hadden gevangen, en ook heel
veel boksbaard.

Die noemden we toen geen boksbaard, maar koekoeken en wij aten de heele
plant, rauw. De melkrijke wortel werd van zijn zwarten schil ontdaan en
de jonge malsche zijtakken waren al dadelijk eetbaar en smaakten
overheerlijk, zoet en sappig en geurig. Ik geloof eigenlijk, dat de
boksbaard ook wel echt als groente gekweekt is; in ieder geval is hij
zeer na verwant aan de schorzeneeren. Bij Grave groeide hij veel,
zoover de vette Maasklei reikte en we hebben er honderden van
opgepeuzeld; met de gepiepte aardappelen was het de voornaamste spijs
in onze rooverskeuken.

Natuurlijk is onze club verloopen, zooals ’t met alle clubs ten slotte
gaat. Ook hebben onze ouders nooit gemerkt, dat we buitenshuis veel
aten; er kon altijd nog wel meer bij. Doch nu, bijna veertig jaar
later, peuzel ik nog dikwijls een versch spruitje van onze oude
koekoeken op.

Ik ben anders niet zoo heel erg meer ingenomen met het kauwen van
grassprietjes, het eten van graankorrels uit de aar en dergelijke
liefhebberijen. Het is namelijk bij die gelegenheden mogelijk, dat je
schimmelkiempjes in je krijgt, die zeer gevaarlijke ontstekingen teweeg
kunnen brengen. Je krijgt dan een soort van veeziekte, die
straalschimmel heet en dikwijls een doodelijk verloop kan hebben.
Vergenoeg je daarom maar liever met de gebruikelijke eetwaren.

Ook zonder al die snoeperij is de boksbaard nog altijd een weideplant
van den eersten rang. Zijn stengels en bladeren, knoppen en bloemen, ze
zijn allemaal even mooi van vorm en kleur. De open bloem is veel
levendiger dan de paardebloem, doordat het aantal der afzonderlijke
bloempjes niet zoo groot is, terwijl de donkere meeldraden mooi
afwisselen met ’t helder geel.

En ’t aardigst van alles is wel de omstandigheid, dat de bloem alleen
open is gedurende de morgenuren; na twaalven vind je maar zelden nog
een open boksbaardbloem. Hij heet dan ook zeer gepast „morgenster” en
de Engelschen noemen hem: „John go to bed at noon” of ook wel „nap at
noon”, wat je zoudt kunnen vertalen door middagdutter.

Waarom die bloem zich nu zoo gedraagt, dat weet niemand, ’t is alweer
een van de vele duizenden bijzonderheden uit ’t leven der bloemen, die
wij nog hebben te onderzoeken. ’t Komt er alleen maar op aan, om de
zaak op de goede manier aan te pakken. Doch er is geen enkele winkel
waar ze eieren van Columbus verkoopen.

We zien nog eens uit naar andere hooge bloemen, die moeten vallen onder
de zeis. In de allerbeste weilanden, die de hoogste pacht opbrengen,
staan de minste mooie bloemen; ’t is daar voor meer dan 90% gras, en
dat is maar goed ook. De middelsoort hooilanden echter zijn al bonter
en als die bontheid afkomstig is van klaversoorten, of wikken dan is
zij nog zeer welkom.

Wat is die vogelwikke (69) een prachtige plant met zijn fijn verdeelde
bladeren en de rijke trossen van paarse vlinderbloempjes.

Een van mijn allermooiste herinneringen is die aan een ritje in den
regen, dat ik verleden zomer deed langs een hoogen dijk op Texel. ’t
Was vlak voor den hooitijd en de hooilanden van Westergeest waren op
zijn mooist: geel van de boterbloemen, rood van de zuring maar bovenal
blauw van de wikke, zoo diep blauw, dat ik moest denken aan de
bloemenpracht van Zwitserland.

Ik ben toen naar den eigenaar van dat hooiland gegaan, om hem te
vragen, wat voor wikkesoort hij daar gezaaid had, of wat voor
kunstgrepen hij had verricht, om ze zoo mooi te krijgen, doch kreeg tot
mijn groote vreugde geen ander bescheid, dan dat het de gewone
vogelwikke was en dat het land geen enkele bijzondere bewerking had
ondergaan. De edele vochtige Texelsche lucht, de zon, die daar door
geen rook of stof wordt verduisterd, hadden die bloemen hun diepe tint
geschonken. Zelfs de kleine gele klavertjes, steenklaver en hopklaver
(30) maken daar nog een heel dappere vertooning.

Ook het gedoornd stalkruid (71), dat nu juist niet zoo’n graag geziene
gast in de weiden is, heeft er veel mooiere en kleuriger bloemen. Wie
dat niet gelooven wil, moet het zelf maar eens gaan zien, ge behoeft
niet te denken, dat ik Texel voorspreek want ik ben eigenlijk een
Limburger en houd dolveel van ons heele land, Noord, Oost, Zuid en
West.

In Oost-Nederland geven de weiden op plantkundig gebied wel eens
verrassingen. In Limburg langs de Maas vond ik heele weiden bedekt met
mooie langstengelige sleutelbloemen (19) en met Haarlems klokkenspel
(68), dat hier veel meer de klokjesvorm vertoonde dan bij Haarlem, want
zijn bloempjes waren enkel. Elders weer groeit de mooie
weide-ooievaarsbek, die wel een meter hoog wordt en in Juli zijn rijpe
zaden ver in ’t rond slingert, of ook wel de salie (81) met zijn mooie
blauwe mecaniekbloemen.

Dat is weer een bloem, om mee te spelen, maar ook om je over te
verwonderen. ’t Is een lipbloem, dus familie van de doovenetel, en de
hondsdraf. Nu hebben die lipbloemen of labiaten in den regel vier
meeldraden, maar die salie heeft er twee en dan nog heel gekke. In
plaats van een gewoon gevormde helmknop, draagt iedere helmdraad een
soort van wip. Op ’t eene eind van die wip zit een goed,
stuifmeelhoudend helmknopje, aan ’t andere eind is niets anders dan een
kleine verdikking of verbreeding.

Nu komt er een hommel om honig. Hij steekt zijn kop in de bloem, want
hij moet nog al ver reiken, om met zijn langen tong den diep liggenden
honig te bereiken. Doordat hij buitengewoon vlijtig is en ook min of
meer zwak van gezicht, heeft hij geen erg in de onderstukken van de wip
en daar bonkt hij nu op zijn onbeholpen hommelmanier tegen aan. De wip
gaat nu wippen met dit gevolg, dat ’t andere uiteinde, dat met ’t
stuifmeelhoudende helmknopje, uit de bloem naar voren wipt en naar
beneden en ten slotte met een vaartje terecht komt op den harigen rug
van den hommel, die zoodoende met stuifmeel wordt bepoeierd.

Al die Saliehommels krijgen zoodoende bestoven ruggen. Intusschen
groeien ook de stijlen van de bloem uit, die worden heel lang en
boogvormig zoodat de stempels juist komen te staan midden voor den
ingang van de bloem, precies waar de hommel langs moet schuiven als hij
naar binnen wil.

Zoo krijgt dan die stempel stuifmeel in overvloed, de zaden kunnen zich
gaan vormen en de salie kan zich uitzaaien. Toch komt de plant nergens
in grooten overvloed voor, ’t is, of de kiemplantjes geen gelegenheid
hebben, om zich behoorlijk te ontwikkelen. Erg is dat niet, want ik
geloof niet, dat ’t vee bijzonder belust is op die droge bittere
kruiden.



Als al die mooie bloemen in vollen bloei staan, dan dansen op
windstille dagen duizenden vlindertjes boven de bonte wei. Zoo gauw het
een beetje waait, of erger nog, als de regen gaat striemen, dan zijn ze
opeens verdwenen.

Wie dan eens gaat zoeken, kan aardige dingen te zien krijgen. Wij zijn
eigenlijk veel te veel geneigd, om bij „leelijk weer” in huis te
blijven. Eigenlijk bestaat er geen leelijk weer, vooral niet voor
gezonde en frissche jongelui, die zich verheugen in ’t bezit van goede
klompen of waterdicht schoeisel.

Misschien is dat ook niet eens noodig. Een nat pak hindert niet.
Wanneer je maar weer bijtijds een droog pak kan aantrekken na je ferm
te hebben afgewreven zijn een aantal natte pakken op den duur zelfs te
verkiezen boven nooit heelemaal geen nat pak.

De vele honderden gietbuien, die al over mij zijn uitgestort, hebben
mij nooit gedeerd. Wel ben ik doodziek geworden, toen ik eens een
winter bijna niet buiten kwam en aldoor maar binnenshuis hard zat te
werken tot laat na middernacht. Toen ik weer beter was, waarschuwde de
dokter mij, dat ik weer zou instorten, als ik nat regende.

Natuurlijk kreeg ik toen een week daarna een gietbui te verduren,
terwijl ik rondwandelde tusschen de beide Slufters, ergens op het
Texelsche strand, een uur ver van de naastbijzijnde woning. Ik schrok
wel een beetje, doch stapte maar gauw naar De Koog, dronk een paar
koppen heete thee, leende een droge jekker en liet me vlug naar Den
Burg rijden. Uitkleeden, afwrijven, Zondagsche pak en klaar was Kees.
Alleen keken mijn vrienden de Texelaars een beetje vreemd, doordat ze
me midden in de week met een gekleede jas zagen rondloopen, dat waren
ze niet van me gewoon.

Na dien tijd ben ik alweer ik weet niet hoe dikwijls kletsnat geregend,
doordat ik de waarschuwingen van den barometer en van mijnheer van
Beukenslot in den wind had geslagen en nog vaker ben ik, maar dan
behoorlijk toegerust, er op uit gegaan, juist, om eens te zien, hoe de
planten en de dieren zich gedragen, wanneer het volgens sommige
menschen „leelijk weer” is.

’t Allereerste, wat je treft is, dat ze om zoo te zeggen lang niet zoo
gauw hun paraplu opsteken als wij, enkele fijngevoelige uitgezonderd.
Als ’t volgens ons vrij hard regent, is ’t voor hen nog mooi weer.

De eereprijsjes houden nog lang hun blauwe kijkertjes open, zonder te
knipoogen. De hommels en bijen gaan onverstoorbaar hun gang en vogels,
die aan ’t zingen waren, zingen lustig voort; er zijn er wel, zooals de
zanglijster, de merel en de groote lijster, die tegen de bui in al
luider en luider gaan zingen.

Als ’t nu wat lang aanhoudt, komt er verandering. Het eerst gaan de
vlindertjes schuil en alleraardigst is het, om te zien, hoe slim ze
zich weten te beschutten. De mooie blauwtjes (117) en de gele
hooibeestjes (128) vinden al voldoende beschutting door aan de lijzijde
van een grasblad te gaan zitten, hun vleugeltjes stijf omhoog tegen
elkaar gedrukt. Ze zijn dan zoo smal als een mes en schuilen letterlijk
tusschen de droppels.

Andere zoeken het wat dieper, en als er langs de wei hagen of boschjes
te vinden zijn, dan fladdert alles daarheen om aan den drogen kant van
boomstammen of takken of onder de groote bladeren van klis en wilde
zuring een schuilplaats te zoeken. Je vindt dan heel vreemde gezellen
bij elkaar.

Ik weet altijd wel een stuk of wat hommelnesten en wespennesten (125)
en amuseer mij dan dikwijls met toe te zien, hoe in een flinke regenbui
alles holderdebolder naar ’t nest komt vliegen. Heele troepen
geel-met-zwarten komen dan uit de lucht vallen, meer dan er in eens
door ’t vlieggat naar binnen kunnen gaan en dan krijg je voor den
ingang een formeel gedrang van kletsnatte werkstertjes.

Eindelijk houdt het op, maar dan zijn ze nog niet allemaal binnen; wie
wat te ver van huis door de bui overvallen zijn, zitten dan in
gezelschap van allerlei lotgenooten uit te blazen onder het klissenblad
in de heg. Daar zitten nu de vlindertjes van de wei, de zandoogjes en
de knollewitjes (12) broederlijk naast vlindertjes van de heg, de
hagedoornvlinder (137) en ’t gele distelvlindertje (136). Als je nu
rondkijkt in de wei, dan is er veel veranderd. Madeliefjes en
paardebloemen hebben zich gesloten, de pinksterbloemen hebben hun
nachtstand aangenomen, de eereprijsjes hebben ook hun bloemsteeltjes
gebogen en de bloemkroontjes van den derden dag zijn door den schok van
de regendroppels afgevallen.

Merkwaardig is het, dat maar heel weinig planten nat worden. Het blijkt
nu, dat de meeste een oliejasje dragen of een harig kleed, waar ’t
water wel in droppels aan kan blijven hangen, maar bij ’t minste
stootje wordt afgeschud. Haast iedere plant heeft daarvoor zijn eigen
maniertje.

De vogels, die eieren of jongen hadden, zijn bij ’t feller worden van
de bui dadelijk naar ’t nest gesneld. Daar zitten ze nu, den kop
ingetrokken, de borstveeren een weinig naar voren geheven, de vleugels
even afhangend en zoo vormen ze een volmaakt dak, waarlangs de regen
afgudst, op veiligen afstand buiten het nest.

O, dat is zoo mooi. Is de bui niet al te streng, dan zitten ze nog
gelaten rond te kijken, maar als ’t hagelt, dan knippen ze met de
oogen, of ze doen hun oogen heelemaal dicht. Je ziet dan de
hagelkorrels veerkrachtig terugspringen van hun veeren. Er zijn er wel,
die zich laten doodhagelen op ’t nest, andere geven het eindelijk op en
nemen de wijk, en dan sterven de jongen een ijzigen dood. Toch is ’t
zoo ’t beste, want dan kan de oude vogel, als ’t nog tijd is, weer een
tweede broedsel grootbrengen.

Zoo gauw de hemel opklaart, komen alle vluchtelingen weer voor den dag.
Op stille plekjes kan het dan wemelen van vlindertjes, al heb ik dat in
ons land dan ook nog niet zoo mooi gezien als op sommige Zwitsersche
weiden, waar heel dikwijls meer vlinders dan bloemen zijn, en dat wil
heel wat zeggen, want aan bloemen is daar heusch geen gebrek.

Toch kan het bij ons ook nog al schikken, maar die vlindertjes van de
wei zijn op enkele uitzonderingen na lang zoo bont en kleurig niet als
de vlinders van wegzoom en boschkant, zooals de vannessa’s en page’s.
Ze zijn meest bruin en geel van kleur, hun voornaamste sieraad bestaat
hierin, dat ze op de vleugels een of meer ronde zwarte vlekjes hebben
met een wit kerntje in ’t midden, soms ook met een kringetje er om heen
en aan deze bescheiden tooi hebben ze dan den naam van zandoogjes te
danken. ’t Is heusch de moeite wel waard, ze te leeren onderscheiden.

Eén soort is er, die heeft niet minder dan vier duidelijke oogjes op de
achtervleugels en nog twee op de voorvleugels en ’t lijkt ons volkomen
in den haak, dat een zoo veeloogig vlindertje in vele talen den naam
van argusvlinder (106) draagt. Hij houdt van licht en zon en is
waarschijnlijk in verband daarmee meer oranje dan bruin, in
tegenstelling met zijn verwant, het bonte zandoogje (108), die van de
schaduw houdt en somberder van tint is, terwijl hij zich meestal
tevreden moet stellen met niet meer dan een drietal oogjes op elken
achtervleugel. ’t Moet echter gezegd worden, dat de oogjes vaak weer
heel mooi met wit zijn omzoomd.

De andere zandoogjes moeten het met nog minder oogjes stellen, althans
op de bovenzij van de vleugels. Het koevinkje (104) heeft er nog vier,
op elke vleugel een, soms zelfs tweemaal zooveel, maar het bruine (135)
en het oranje zandoogje (103) kunnen meestal op niet meer bogen, dan op
één oog op elken voorvleugel.

Ik wensch u van harte toe, dat ge al deze zandoogjes eens te zien
krijgt en ge kunt ook wel eens uitkijken naar de rupsen, doch die
houden zich overdag schuil. Ze zijn grijs of groen of okerkleurig met
donkere lengtestreepen, ’s nachts komen ze aan ’t gras knagen en als ze
verpoppen, dan komen ze met het spitse uiteinde van de pop te hangen
aan de onderzijde van een grasblad.

Het meest gewone grasvlindertje is het hooibeestje (128), dat ook bij
de zandoogjes behoort, maar zijn oogjes, één op elken voorvleugel, zijn
meestal alleen maar te zien aan den onderkant van de vleugels. Den
heelen zomer door vliegt dit diertje in de wei, van Mei tot in
September. De rupsen, groen, met donkere zijdestreep, zijn al eerder te
vinden, ze komen in Maart al uit de eieren, die door de
Septembervlinders gelegd zijn.

De hooibeestjes van Mei sterven spoedig, doch dan hebben ze al eitjes
gelegd en daaruit ontstaan de vlinders, die in Augustus en September
vliegen. De vlinders, die in Juli vliegen, zijn wellicht afkomstig van
eitjes van Septembervlinders, die wat laat uitkomen. Zoo krijg je dan
in den loop van een zomer driemaal een versche voorraad hooibeestjes.

Soms vindt ge, al wandelend door het hooiland, een stuk of zes
grassprietjes aan elkander vastgesponnen, vooral de zachtharige
blaadjes van de wollige witbol. Peuter je dat gevalletje open dan
buitelen er een stuk of vier, soms meer koddige kleine rupsjes uit, die
heel grappig naar alle kanten tusschen ’t gras wegkruipen. Misschien
ook vindt ge geen rupsjes maar een klein popje, doch in ieder geval
hebt ge dan te doen met jeugdige dikkopjes (115).

In de groote vacantie komen de vlindertjes te voorschijn, kleine gele
beestjes met een voor dagvlinders nog al dik lichaam. Er vliegen meest
twee soorten, de eene heeft nagenoeg effen gele vleugels met een
zwarten zoom, de andere heeft breede zwarte zoomen om de vleugels en op
de voorvleugel zwarte vlekken; die in den voorvleugelhoek lijken wel op
oogvlekken. Deze laatste vlinder heet ook wel commabeestje (116), doch
ik noem ze maar door elkander dikkopjes en loop ze in de vacantie graag
na van bloem tot bloem. In Mei en Juni zoek ik wel naar hun poppen, om
te kijken of ik nog wel geduld genoeg heb en scherp genoeg kan
uitkijken. Meestal is de uitkomst bedroevend en moet ik het opgeven,
zonder iets te hebben gevonden. Doch als ik er eens eentje vind en zie
hoe verbazend kunstig het smalle popje ingesponnen is in de
grasblaadjes, dan ben ik toch alweer tevreden en vind ik mijzelf niet
zoo’n wanhopigen stumper.

Er vliegen ook groene vlindertjes door de wei en als die gaan
stilzitten, dan zijn ze opeens uit het oog verdwenen. De twee, die ’t
meest voorkomen, zullen wij maar noemen het groote groentje (118) en
het kleine groentje (126); ge vindt ze ’t meest, waar veel
vlinderbloemen in ’t hooiland staan, want daar leven hun rupsen op.

Ge zoudt al licht denken, dat de rupsen van al deze vlinders heel wat
schade in het hooiland doen, doch dat valt nog al mee; ik heb nog nooit
over de blauwtjes, de vuurvlindertjes, de zandoogjes, de hooibeestjes,
de dikkopjes of de groentjes hooren klagen.

Doch er zijn nog wel andere, die een minder goede reputatie hebben. In
huis of in school achter gordijnen vindt ge wel eens een tamelijk
groote vlinder, die er met zijn rechte grijze bovenvleugels in rust
eenvoudig genoeg uitziet, maar als hij gaat vliegen, dan vertoont hij
twee prachtige gele achtervleugels met een breeden zwarten streep er
over heen.

Dit is de huismoeder of geelbanduil (138), je ziet hem ’t meest in
zomer en herfst. Zijn rups is groenachtig bruin met heel mooie schuine
vlekken en die lust zoowat van alles, maar liefst gras. De oude vlinder
legt dan ook zijn eitjes meestal aan de toppen van grasbladeren,
honderden en honderden vlak tegen elkander, zoodat het grasblad er
geheel en al mee bedekt raakt. Als al die eitjes rupsen leverden en al
die rupsen volwassen werden, dan zou de koe er stellig bij te kort
komen.

Toch is deze geelbanduil nog lang de ergste niet; hij heeft een
verwant, de uil van de aardrups en dat is een van de allerschadelijkste
rupsen, die er zijn. Die rups verschuilt zich overdag in den grond,
maar in plaats van dan behoorlijk een dutje te doen, knaagt hij aan de
graswortels en aan de onderaardsche stengels en wanneer de avond daalt,
dan komt hij te voorschijn, om ook nog een groen blaadje te peuzelen.

Gelukkig dat het maaien zelf een middel brengt tegen deze plaag. Zoo
gauw het gras in rijen ligt komen allerlei vogels tusschen het zwad
gebruik maken van de gelegenheid. De torenvalk (113) komt er den heelen
dag muizen (142) vangen. Een boschvogel, de groene specht (114) komt er
de mierennesten uitpikken. De zwarte aaskever (9) komt om larven en
slakken. De roeken (60) leiden er hun kroost heen dat juist vlug begint
te worden. Ook komen heele zwermen jonge spreeuwen (49) opzetten, nog
heelemaal in ’t grijze jongenspak en zonder een enkel sprankje van den
glans, waarmee ze later zullen pronken, terwijl hun ouders al beginnen
het witgespikkelde winterkleed aan te trekken (51). En in de hooilanden
aan den zeekant komen goudplevieren in zomer en in winterkleed (57 en
58), langbeenige grijze grutto’s (59) en wulpen bij twintigtallen
rondstappen over de kaalgeschoren vlakte. Al die vogels zijn trouwe
vrienden van den boer, want den heelen langen zomerdag en een goed deel
van den nacht doen ze niet anders dan insecten en ander schadelijk
gedierte zoeken en verdelgen, zoowel onder als boven den grond.








V. ETGROEN.


Het hooi is van ’t veld. De lange reepen, waar ’t gras lag te drogen en
de cirkelronde plekken, waar de hooiroken stonden, zijn weer
bijgekleurd, alles is weer effen groen. Haast al te groen, in ieder
geval te weinig bont. Wat verschilt de grasvlakte van Augustus van die
in Mei. In de groote vacantie ziet het weiland er dan vaak ook veel
kleuriger uit dan ’t hooiland, want tong en tanden van de koe ontzien
toch nog altijd meer dan de zeis van den maaier. De koe moet niets
hebben van boterbloemen, brandnetels of distels, die zijn hem te giftig
of te scherp en als de boer ze zelf niet opruimt, dan laat de koe
tevreden toe, dat ze zich in alle weelderigheid ontwikkelen. Ik heb van
de koeien in onze weiden nooit iets anders ondervonden dan
vriendelijkheid en belangstelling. Soms werd die belangstelling wel wat
opdringerig, maar je moet altijd den aard van ’t beestje in aanmerking
nemen en ze beoordeelen naar hun dagelijksch leven. En als je dan
midden in een weiland met koeien gaat zitten teekenen, dan moet je je
niet erover verwonderen, dat binnen tien minuten de heele cavalcade om
je heen komt staan, want ze zijn haast net zoo nieuwsgierig als een
mensch en hebben in hun wei weinig afwisseling.

Ze dringen hoe langer hoe meer op, één schuift zijn witten snoet vlak
langs je oor vooruit en snuift dan eventjes kort en hoorbaar en zoo
hevig dat de bladen van je schetsboek omdwarrelen als in een
wervelwind. Ze hebben allerlei schichtige bewegingen en als je al die
pooten om je heen ziet, dan komt onwillekeurig de gedachte op, dat je
daar wel eens een trap van zou kunnen oploopen, maar daarvoor zijn die
dieren toch veel te goedig en voorzichtig.

Ook zijn ze lang zoo schooierig niet als de Zwitsersche koeien, die je
altijd naloopen, bedelend om zout. De onze hebben zout genoeg, dat zit
in Holland om zoo te zeggen in de lucht, alleen de kalveren, als echte
kinderen, hebben nooit genoeg en die kun je dan wel eens trakteeren,
door ze even aan je hand te laten likken. Maar in ’t Berner Oberland
hebben we ons wel eens met steenworpen moeten verdedigen tegen een
bende geiten, die kwamen om zout en gezelligheid.

Een stier is altijd min of meer gevaarlijk, je moet nooit door een
weiland gaan waar stieren los loopen. Op een keer—’t is nu al haast
dertig jaar geleden—zocht ik naar witte orchideeën in de weilanden
tusschen Muiden en Muiderberg, niet de witte welriekende, maar witte
vormen, albino’s, van de gevlekte orchis. Toen ik niet gauw vond, wat
ik zocht, waagde ik het erop, om ook even een kijkje te nemen in een
weiland, waar een stier liep, ’t was een rood stiertje.

Ik klom het damhek over en ging heel bedaard mijn planten zoeken, net
alsof er geen stier in de wereld was. De stier van zijn kant deed even
argeloos, maar opeens hoor ik een zacht tevreden geloei en toen ik
opkeek begreep ik, dat ik in den val zat; hij was zoo om mij heen
gedraaid, dat mij de terugtocht naar het damhek geheel was afgesneden.
En nu kwam hij op een sukkeldrafje op mij af, keurig netjes loopend,
zijn stevig kopje met de kleine horentjes mooi recht omhoog. Of ik aan
den haal ging, en hij snuivend achter mij aan. Gelukkig was ik nog al
vlug in die dagen en niet bang voor een sloot van drie meter breed en
ik kende daar den weg.

Ik rende dus naar die sloot, vloog er over, kreeg een neusjebloed
doordat mijn plantenbus door de schok over mijn hoofd heenslingerde,
maar had de voldoening goeden middag te kunnen zeggen tot het stiertje,
dat aan den anderen kant tot zijn enkels in den kantmodder was gezakt
en daar nu stond te brullen, terwijl hij met zijn staart de maat
zwiepte. Toen trok hij een voor een zijn pooten uit den modder en ging
heel tevreden wat grazen.

Sedert dien tijd ben ik niet vrij van stierenvrees en ik heb een groote
bewondering voor de boeren en boerenkinderen, die voortdurend met die
woestelingen weten om te gaan.

Rammen zijn al niet veel beter dan stieren, ofschoon niet zoo doodelijk
gevaarlijk. Op Texel liep ik eens, ondanks de waarschuwing van
menschen, die ’t beter wisten, door een weiland, waar een ram stond,
gelukkig een ongehoornde. Ik stapte vroolijk door, met een bloemrijk
boschje in ’t verschiet, toen ik opeens mijn beenen onder mij voelde
verdwijnen en ik lag op mijn rug.

De ram was in volle vaart om zoo te zeggen vlak onder mij doorgeloopen.
Waarschijnlijk echter had hij mijn gewicht overschat, tenminste hij kon
niet bijtijds zijn vaart stuiten, om om te keeren en bovenop mij te
gaan dansen, zooals dat het gebruik bij rammen is. Ik was weer gauw op
de been, rende weg uit alle macht, sprong over een dam met prikkeldraad
en kwam vrij met een paar winkelhaken. Meer griezeligheden heb ik niet
beleefd, maar ’t is zoo al welletjes. Van koeien of kalveren heb ik
nooit anders ondervonden dan plezier en genoegen.

Ik heb respect voor hun plantenkennis. Wat weten ze precies de
lekkerste grassoorten uit te zoeken en als je nu in de groote vacantie
hun weiland bekijkt, dan kun je net zien, wat ze niet lusten. ’t Is
heel kluchtig, hoe ze soms het weiland heel kort afgrazen, maar overal
de boterbloemen (32) laten staan op hooge spichtige stelen. ’t Gekste
is, dat ze diezelfde boterbloemen wel eten, als ze verdroogd tusschen
’t hooi zitten. Of dan echter de giftigheid van de boterbloemen is
vervlogen, dat zou ik niet durven beweren, ’t is even goed mogelijk,
dat de koe de droge kruiden niet zoo goed proeft als de versche.

Distels en doorns kunnen in ’t hooi heelemaal niet gebruikt worden,
daarom worden ze door de landbouwers dan ook uit alle macht bestreden.
Merkwaardig is het, hoe die distels er in slagen, om toch op een
ongenaakbaar plekje of in een verwaarloosd hoekje hun vruchten te
rijpen. Eén is er die zijn toevlucht ’t liefst zoekt op drassige
plaatsen, dat is de kale Jonker of moeras-vederdistel (93). ’t Is een
heel mooie plant, met veel rood en paars door ’t groen van stengels en
bladeren. De stengel is maar weinig vertakt, wordt kaarsrecht wel een
meter hoog en draagt aan zijn top veel mooie, donkerroode
distelbloemen.

De akkerdistel (92) is van veel minder allooi, heeft veel stugger
stengels en kan er naar omstandigheden heel armoedig uitzien. Zijn
bloemen zijn doorgaans bleekpaars, soms donkerder maar ook heel
dikwijls bijna wit. Dit is de meest geduchte distel en zeer moeilijk
uit te roeien.

In zandige streken, zoowel in de duinenstreek als in de heistreken,
groeit veel de knikkende distel (91), die is buitengewoon mooi; zijn
knikkende bloemhoofdjes zijn diep donkerpaars en wel zesmaal zoo dik
als die van de vorige soorten.

’t Is een lust, die distels te zien bloeien en je mag zoo’n bloem ook
wel eens van heel nabij bekijken, al was ’t maar alleen om te zien, hoe
in de bloempjes die pas opengaan het witte stuifmeel uit het
helmknoppenkokertje geperst wordt. Dit laatste kun je nog mooier zien
bij de wammesknoop (94) die in al zijn taaiheid en kriebeligheid wel
wat van een distel heeft, doch een verwant is van de mooie korenbloem.

En wat komen er een insecten op af. Soms zit de heele distelkop vol met
kleurige vlinders en dan lijkt hij in de verte een bloem van een heel
nieuwe soort. Ik heb het wel gezien dat op één enkele speerdistelplant
drie koninginnepages zaten met een parelmoervlinder, twee dagpauwoogen,
vier kleine aurelia’s en een vuurvlindertje. Dat was in den goeden
tijd, toen er nog overvloed van vlinders was. Misschien wordt het nog
wel weer eens zoo.

Maar niet alleen vlinders bezoeken onze distels, het wemelt er ook op
van hommels en allerlei soorten van wilde bijtjes en de knikkende
distel levert geregeld nachtverblijf aan de mannetjes bijen en hommels,
die geen ander nachtverblijf hebben. Ik heb al menig aardig mannetje
buitgemaakt door ’s avonds de knikkende distels af te zoeken.

Tamelijk gauw zijn de distels uitgebloeid; ’t is mij menigmaal
overkomen, dat ik met mijzelf had afgesproken om insecten te gaan
zoeken op de bloemen van een distelveldje en dat ik, als ik er
eindelijk een vrij uurtje aan geven kon, niets meer vond dan grijze
vruchthoofden en geen enkele bloem.

Toch is het wel de moeite waard, om ook dan eens een uurtje bij de
distels te toeven, want nu komen de puttertjes en kneutjes om er de
vruchten te eten.

Puttertjes zijn er in ons land niet veel meer, doch kneutjes in
overvloed en die zijn in de groote vacantie ook nog mooi genoeg. Wat is
het heerlijk een troepje, een heel gezin, al kwetterend te zien komen
aanvliegen, het mannetje nog met fel rood kapje en mooi roode borst, de
anderen in eenvoudiger kleed, maar toch heel mooi met bruine
manteltjes, witte vleugelzoompjes en witte vlaggetjes in de staart.

Onophoudelijk hebben ze elkaar wat te vertellen, terwijl ze rondpikken
in de distelkoppen, zoodat voor elk vruchtje, dat ze er uit halen, om
het te kraken tusschen hun dikke snaveltjes er drie andere de wijde
wereld ingaan, gedragen door het grijze vruchtpluis. Zoo worden de
distels wijd en zijd uitgezaaid en ieder jaar kan de boer van voren af
aan beginnen met ze uit te steken. Nu begrijpt ge meteen ook, hoe ’t
komt, dat tegen hekken en walletjes altijd distelgroepen staan; daar
toch hebben de vliegende vruchtjes de meeste kans van gestuit te
worden.

Het hek geeft altijd verrassingen; ’t is of daar altijd een troepje
planten staat te hunkeren naar een plaatsje in de wei, maar ’t gras en
zijn kornuiten wil hen niet toelaten. ’t Is ook meestal nog al nederig
gespuis: die schooier van een steenraket (95), het herderstaschje, de
heksenmelk (131), het hoefblad, maar ook wel fraaier lieden zooals de
geurige honigklaver (77), de gevlekte doovenetel (82), de pastinaak
(72), de akkerwinde (29), de mooie scabiose (96) of de peen (122) die
zoo graag wordt bezocht door allerlei mooie insecten; ik heb er wel
eens tegelijk een gouden tor, een penseelkever en vele weekschildkevers
op gevonden.

Penningkruid (121), zilverschoon (124) en vijfvingerkruid redden hun
bestaan door vlak bij den grond te blijven; de zeis gaat over hun hoofd
heen. Dat penningkruid kruipt zoo dicht langs den grond, dat zijn
groote gele bloemen haast onopgemerkt blijven, en toch zijn ze zoo
groot als een halve gulden, helder geel, dikwijls met vijf oranje
vlekken ontwikkelen zij zich tot krachtige planten, maar waar de grond
schraal is, daar blijven ze maar dun en spichtig, juist zooals de echte
paardebloem ook doet. Wanneer er gemaaid wordt, dan gaan ze er aan,
maar lang niet heelemaal, want de dikke wortel in den grond bevat
voedsel genoeg, om nog weer wat nieuwe bloeistengels te doen
ontspruiten. Zoo komt het dat drie weken na het hooien het land weer
heelemaal geel van de bloemen ziet.

Iemand, die in zijn tuin een mooi gaaf grasperk wil hebben, staat met
deze planten op een niet al te besten voet, vooral ook, doordat ze nog
al groote bladrozetten hebben die vlak uit op den grond liggen en dus
leelijke plekken vormen in het mollige grastapijt. Het lijkt dan soms
wenschelijk, om ze uit te steken en ’t is werkelijk voor een liefhebber
een heel aardige bezigheid om vlug en handig met een scherp schopje de
rozetten los te steken.

Je zamelt er dan al gauw eenige honderden in ’t uur bijeen en hebt dan
nog meteen de voldoening, dat je de eieren van de kleine grijze slak
blootlegt, die maar al te vaak heel veiligjes hun ontwikkeling
doormaken onder ’t beschuttend dek van de bladrozetten, beveiligd tegen
den onderzoekenden snavel van lijster of spreeuw. Ik heb wat een
plezier gehad, als ik met dat werk bezig was; de zanglijsters,
roodborstjes en heggemuschjes liepen formeel met me mee en betwistten
elkander de mooie glanzige, sappige slakkeneieren.

’t Was ten slotte een heele voldoening, al die rozetten op een hoop te
zien liggen op het gereinigd gazon. Maar drie weken later zag alles er
weer veel erger uit. Want die onthoofde wortels hebben een griezelig
herstellingsvermogen, het zijn echte draken met zeven koppen. Iedere
onthoofde wortel maakt op de wond weer nieuwe knoppen en voor elk
rozet, dat je hebt uitgestoken, komen er een stuk of wat nieuwe in de
plaats. Tegenwoordig laat ik ze dan ook maar groeien; alleen als ze
flinke sterke bloeistengels hebben ontwikkeld, dan pak ik ze daaraan
beet en trek dan de plant met wortel en al uit den grond. Dit is
afdoende.

Toch mag ik die planten graag lijden, als ze me maar niet in den weg
staan. Ze verschaffen nog heel wat honig en stuifmeel aan de bijen, als
er op hei en boekweit niets meer te halen valt en ze hebben ook weer
heel aardige gewoonten van zich te openen of te sluiten, al naar de
gelegenheid van weer of wind of den tijd van den dag, juist zooals bij
de boksbaard.

Behalve het geel van de boterbloem vertoonen de Augustus-weiden nog
ander geel en wel van tweeërlei slag van planten, al naar de manier
waarop ze den zeis van den maaier weten te overleven. Tot de eerste
groep behooren het biggekruid (100), de herfstpaardebloem (99) en de
thrincia (102), tot de tweede penningkruid (121), zilverschoon (124) en
vijfvingerkruid.

De herfstpaardebloem en zijn kornuiten lijken wel wat op de gewone
paardebloem, maar ze missen den mooien, gladden, hollen bloemstengel;
ze zijn grover, harder en meer vertakt. Maar ze zijn even krachtig en
opgewassen tegen allerlei tegenspoeden.

Ze willen wel groeien op iedere grondsoort. Is de bodem vet en
weelderig, dan in ’t hartje, op de manier van de primula’s, waar ze
trouwens ook mee verwant zijn.

In prachtige lange slingers groeien ze tusschen ’t gras, de mooie ronde
groene blaadjes twee aan twee langs den stengel, daar hebben ze dan ook
hun naam aan te danken. Ze leiden een tamelijk vergeten bestaan, door
insecten worden ze maar weinig bezocht en rijpe, kiembare zaden brengen
ze slechts zelden voort. Dat vergoeden ze echter weer, door maar overal
heen te kruipen en wortel te slaan.

De zilverschoon is ook zoo’n kruiper, maar die doet het nog handiger.
Deze plant maakt takken, heel dun en bladerloos, die heel snel over den
grond voortschieten. Alleen aan den top van den „uitlooper” zit een
pruikje van kleine blaadjes. Is hij ver genoeg gekomen, hoe ver dat
hangt van de omstandigheden af, dan gaan die blaadjes uitspruiten, er
komen ook worteltjes, zoodat zich een nieuw plantje heeft gevestigd,
dat op zijn beurt ook weer een aantal uitloopers uit kan zenden naar
alle zijden en zoo ontstaat dan een heel warnest van
zilverschoonplantjes.

De mooi geveerde bladeren zijn vaak zilverwit behaard, vooral aan de
onderzijde; hoe droger en zonniger ze staan, des te witter worden ze en
dan zijn de uitloopers meestal donkerrood. Op vochtige beschaduwde
plaatsen echter blijven bladeren en uitloopers groen; de bladeren zijn
dan meteen veel grooter, maar zulke planten dragen minder bloemen.
Alleen heel onoplettende menschen verwarren die bloemen met de
boterbloem, iemand, die maar een beetje uit zijn doppen kijkt kan
dadelijk bespeuren, dat de zilverschoon verwant is met de aardbei en
daardoor ook met de rozen. Hij is dus van heel hooge komaf.

Wat vinden we nog meer voor bloemen in Augustus en September? Een
partijtje duizendblad (107), met bladeren heel fijn verdeeld, en
bloemenmassa’s die doen denken aan schermbloemen, maar ’t is al heel
gauw te zien, dat we in dit opzicht te doen hebben met zeer
bedriegelijke namaak. Wel staan al de „bloempjes” in hetzelfde vlak,
maar hun steekjes zitten heelemaal niet parapluachtig bij elkaar.

En wanneer je de bloem terdege bekijkt en gaat zoeken naar meeldraden
en stampers, dan krijg je al heel gauw in de gaten, dat elk wit blaadje
een bloempje apart is en dat tusschen die witte straalbloempjes nog
weer heel kleine buisbloempjes zitten, ieder met zijn eigen stampers en
meeldraden. We hebben weer te doen met een lid van de groote familie
der samengestelde bloemen.

Dit duizendblad komt na het maaien in groote menigte te voorschijn;
meest met witte bloemen, maar ook wel met rooskleurige of donkerroode
en die vind ik altijd heel graag. Wat die kleur precies te beduiden
heeft, dat weet ik niet; ik vind roode en witte vlak bij elkander en
kan ook niet ontdekken of de gekleurde soms meer door insecten bezocht
worden, dan de witte. Er zijn nog een heele boel dingen, die we niet
weten.

Nu zie ik weer een groepje bloemen, waar we even bij kunnen gaan
liggen. Het zijn vlasleeuwebekjes(130), vroeger heetten ze „gemeene
vlasbek”, maar dat platte scheldwoord is nu gelukkig uit ons
plantkundig woordenboek geschrapt. Kinderen noemen deze bloemen wel
kanarietjes, om de aardige gele kleur.

Dit zijn bloemen, die als ze zich geopend hebben, nog dicht blijven. De
bloemkroon is tweelippig, de onderlip drukt stijf tegen de bovenlip
aan, het mondje blijft stuurs gesloten. In de plantkunde noemen we
zoo’n bloem „gemaskerd” en als de lippen elkander niet aanraken, dan
zeggen we, dat de bloem „grijnzend” is.

De bloemkroon van onze vlasleeuwenbekjes eindigt in een langen puntigen
zak, een spoor; als we door de bloem naar ’t licht kijken, zien we
duidelijk vloeistof daarin en ’t kost maar weinig moeite, om te
ontdekken, dat we te doen hebben met honig. Nu begrijpen we ook, waarom
die mooie kleine hommeltjes met gelen halskraag en rooden
achterlijfspunt zoo vlijtig deze bloemen opzoeken. Ze pakken onder het
neerdalen al de onderlip, drukken met hun kop onder- en bovenlip van
elkander en steken dan een heel lang tongetje uit, waarmee ze den honig
uit ’t diepst van de spoor kunnen oplikken.

Er komen nog andere hommeltjes opdagen, die hebben een witter
achterlijfspunt en twee gele dwarsstreepen over hun zwarte lijf. Die
pakken de bloem heel anders aan, ze gaan op de spoor zitten, bijten
daar een gat in en krijgen daardoor al de honig, die ze anders nooit
hadden kunnen bereiken, want hun tong is te kort.

Het spreekt van zelf, dat ze zoodoende niet in aanraking komen met
meeldraden of stempel en dus van geen nut zijn voor de bestuiving van
de bloem, daarom worden ze door de plantkundigen dan ook uitgemaakt
voor „inbrekers”.

Het ergste is nog, dat allerlei korttongige snoepers met de brave
honingbij vooraan komen profiteeren van de gelegenheid, om door ’t gat,
dat de aardhommel heeft gebeten, den honig te komen oplikken, die door
de verminkte spoor nog voortdurend wordt afgescheiden. Ook de
smeerwortel (40) heeft veel van inbraak te lijden.

Als ik vlasleeuwenbekjes zie bloeien, ga ik ook altijd zoeken naar
bloempjes met twee sporen of met nog meer, ’t mooiste zijn ze met vijf
sporen, maar die vind je niet zoo heel dikwijls.

’t Is haast alles geel wat we vinden, ook alweer wat mooie agrimonia
(101), met kleine gele rozenbloempjes langs den hoogen rechten stengel
en rijpe vruchtjes die zich met fijne haakjes vasthechten aan onze
kleeren. Aan den slootkant staan hooge planten met veel gele bloemen
die herinneren aan primula’s. ’t Is de wederik (132), een hoog
opgeschoten broer van het kruipende penningkruid. Zijn bloempjes worden
nog al druk door insecten bezocht, vooral door bijtjes; er is een soort
van wilde bijtjes, die een zeer bijzondere voorkeur voor deze bloemen
hebben, waarom, dat weet niemand, maar dat maakt de zaak natuurlijk
dubbel zoo aardig.

Eindelijk wat afwisseling! Aan den waterkant groeit heerlijke geurige
munt (84) met bleekpaarse bloemen, waar de vliegen zooveel van houden
en vlak daarnaast een plantje met prachtige blauwe bloempjes,
zachtblauw en toch helder, de blauwe Godsgenade of glidkruid (80), een
van onze allermooiste plantjes.

’t Is een lipbloem en de bouw van de bloem vertoont veel overeenkomst
met die van hondsdraf of doovenetel, maar de kelk ziet er heel anders
uit, daar zit een heel merkwaardig buitje aan. Daardoor krijgt de rijpe
vrucht ook een zeer bijzonder uiterlijk, de kelk sluit er heelemaal
omheen.

Als nu de zaden goed rijp zijn, dan is de kelk droog geworden en ’t
steeltje waar hij op zit is stijf en veerkrachtig. Stoot je nu even
boven op den kelk, dan splijt hij in tweeën, één stuk valt af en ’t
onderstuk, dat op zijn steeltje naar omlaag was gebogen springt
veerkrachtig terug en schiet dan meteen de vruchtbrokjes weg, zoowat op
de manier van de ouderwetschen blijden, waar onze voorvaderen elkander
zoo dapper mee vernielden, voordat de kanonnen waren uitgevonden.

Nog een ander lipbloempje snappen wij, ook heel mooi blauw, het bekende
bijenkorfje of brunelle (79), dat al de eigenschappen van de lipbloemen
heel duidelijk vertoont en zeer in trek is bij onze oude vrinden, de
dikkopvlindertjes. En hier heb ik nog een andere vlindervriend en
tegelijk een vlinderbloem ook, de blauwe Luzerne klaver, een plant,
hier ingevoerd uit Zuid Europa, maar zoo algemeen verbouwd, dat hij wel
langzamerhand als inlander beschouwd mag worden. Op sommige plekken
langs het Noordhollandsch Kanaal ziet het er in den zomer blauw van en
in de kleistreken worden hektaren bij hektaren ermee bezaaid.

Geen wonder dan ook, dat zich ook reeds volgelingen van deze plant in
ons land komen vertoonen en wel twee buitengewoon mooie vlinders, de
oranje (133) en de gele luzernevlinder (134). Ze houden zoowat het
midden tusschen de witjes en citroentjes, het wijfje van de gele
luzernevlinder is soms zoo goed als wit, en met het citroentje komen ze
overeen, doordat ze juist midden op de vleugel een sterker gekleurd
vlekje hebben. ’t Zal u trouwens met behulp van onze plaatjes geen
moeite kosten, om ze te herkennen, wanneer ge eens het geluk moogt
hebben, ze te ontmoeten. De kans daarvoor is niet zoo heel gering, in
sommige jaren krijg je er nog al veel te zien, in andere jaren minder,
maar na zachte winters kunt ge er altijd vrij stellig op rekenen.

Dit hangt samen met hun levensgeschiedenis. De vlinders vliegen rond in
Augustus en September. Ze leggen dan eitjes en de rupsen, die daaruit
komen, zijn al tamelijk flink uit de kluiten gegroeid, wanneer de
winter invalt.

Dat is voor hen een tijd van beproevingen en gevaren. Ze moeten nu
overwinteren en ’t eenige, wat ze doen, om zich te beveiligen is, dat
ze op een blad of zoo iets een zijden vloertje spinnen en daar gaan ze
dan op zitten. Nu kunnen ze lang zooveel kou niet verdragen, als de
insecten, die hier al van oudsher thuis zijn en die met plezier
gedurende een winter driemaal achtereen bevriezen en weer ontdooien,
zonder er een haartje minder door te worden. Integendeel, bij een
flinke vorst gaan ze voor goed dood.

Nu zou je denken, dat dan meteen de luzernevlinders voor goed
uitgestorven zouden zijn in ons land, maar dat is toch niet zoo. De
vlinders trekken evengoed als de vogels. Iedereen, die buiten wat
oplet, kan daar wel eens wat van te zien krijgen. Ik heb eens op zee
een heele vlucht van gamma-uilen ontmoet en gedurende een donderbui heb
ik duizenden witjes over Amsterdam zien trekken.

Zoo komen in den zomertijd uit verre landen allerlei vlinders hier
terecht, behalve de luzernevlinders, ook doodshoofdvlinders,
windepijlstaarten, kolibrivlinders en distelvlinders.

Wanneer we nu een zachten winter hebben, dan is het mogelijk, dat die
rupsen op hun zijden matje niet sneuvelen. Vinden ze dan bij hun
ontwaken voldoende voedsel—behalve luzerneklaver lusten ze nog een
massa andere vlinderbloemen en er is altijd wel rolklaver (75),
heggewikke (78) of veldlathyrus (76) te vinden—dan bestaat er kans, dat
ze zich verpoppen en dat we dan in den zomer zuiver Hollandsche
luzernevlinders te zien krijgen, hoe langer hoe meer. Zoo zie je meteen
hoe een kleine verandering in het klimaat meteen verandering brengt in
de dieren- en plantenbevolking van een streek.

Er is in Augustus nog al veel insectenleven in onze weiden en doordat
het gras kort is, kun je er genoeg van te zien krijgen, in ’t eene jaar
wat meer dan in ’t andere. Zoo hebben we in het jaar 1910 maar heel
weinig wespen gehad. Ik herinner mij heel goed zomers, dat de maaiers
in de wei en de zichters op den akker ontzettend last hadden van de
wespen en dat ze keer op keer op de vlucht sloegen, wanneer ze per
ongeluk een nest hadden gestoord.

’s Avonds toog dan alleman er op uit, om die wespennesten uit te
branden, maar meestal hielp dat niet veel, doordat ze heel onverstandig
vuurtjes stookten boven op het wespennest, waar de geelrokken maar
weinig last van hadden; misschien vonden ze zelfs de warmte lekker.

Dat er tegenwoordig zoo weinig wespen zijn, moet wel toegeschreven
worden aan de koude in ’t voorjaar en de natte zomers. Daardoor zijn er
ook minder krekels, dat ook echte warmte-vriendjes zijn.

Wat is het heerlijk, op een heeten Augustusdag de krekels (140) te
hooren zingen in de hooge weiden. En wat is het moeilijk ze te zien
krijgen! Ze zitten meestal te zingen, of liever te musiceeren aan den
ingang van hun holen, maar op ’t gedreun van onze voetstappen vluchten
ze haastig naar binnen.

Er zit dan weer niets anders op, dan te gaan liggen in ’t gras op een
plek waar veel van die holen zijn en na een paar minuten, soms pas na
een kwartier, zie je het kleine zwarte duveltje voorzichtig te
voorschijn komen. En zit hij goed en wel in ’t zonnetje, dan gaan de
vleugeltjes over elkaar en je hoort het aardige geluid, een van de
hoogste, die je nog hooren kunt.

Menschen boven de vijftig krijgen hoe langer hoe meer moeite om dien
krekelzang te hooren; dat is geen doofheid, want fluisteren en ’t
tikken van een horloge en al de gewone geluiden van ’t dagelijksch
leven hooren ze nog opperbest. ’t Moet niet prettig zijn, als je zoo de
grenzen van je waarnemingsgebied kleiner voelt worden.

Ik zat eens met een zestiger in ’t koepeltje van Lombok, in ’t
Utrechtsche. ’t Was een echt heete zomerdag, de krekels gingen te keer
als razenden, de lucht was vol krekelgepiep, dat mijn ooren ervan
tuitten, maar mijn metgezel hoorde er niets van. Ik loop nu ook al naar
de vijftig en als ik in Augustus met jongens wandel en geen krekels
hoor, dan vraag ik altijd eventjes of zij ook krekels hooren. Tot nu
toe valt ’t nog al mee, ik hoor ze nog altijd, als de jongens ze hooren
en dat doet me goed.

De sprinkhaantjes (120) houden al evenveel van muziek als de
krekeltjes. In Augustus vindt je in de hooge weiden meestal het
sprinkhaantje met de blauwe ondervleugels en nog een kleiner soortje,
maar ze musiceeren op dezelfde manier. Ze hebben groote achterpooten,
dat is om goed te kunnen springen. Van zoo’n poot zie je duidelijk drie
deelen, er zijn er eigenlijk meer, maar die drie zie je het best. Ze
heeten van buiten af: voet, scheen en dij, de dij is ’t dikst.

Nu kun je met een goede loupe aan den binnenkant van die dij een streep
van fijne stippeltjes zien. Nog meer vergroot blijken dat heel aardig
gevormde harde uitsteekseltjes te zijn en als nu die sprinkhaan
vroolijk wordt, dan strijkt hij met zijn dij langs den vleugelrand en
dan raspt hij als ’t ware een liedje.

’t Is gemakkelijk genoeg, ze dat te zien doen en ’t gekste is wel, dat
ze soms een heele poos met hun poot zitten te peuteren voordat ze een
behoorlijk geluid produceeren. Nu zou ik wel eens willen weten, of ze
tijdens dat peuteren soms ook al geluid voortbrengen, dat wij niet
hooren.

Ik meen van wel. Op een middag n.l. had ik een hagedis in ’t vizier en
amuseerde mij er mee, om toe te zien, hoe dat beest voortsloop tusschen
’t dorre gras, één en al aandacht voor alles wat er in ’t rond
gebeurde. Toen zat ook zoo’n klein sprinkhaantje te stemmen, voor mij
onhoorbaar. Maar de hagedis keek dadelijk dien kant op en als ik de
kleine harpenaar niet aangepord had met een grassprietje, dan had
meester hagedis hem stellig opgevreten.

Daar zou hij een goed werk mee gedaan hebben ook, want die krekels en
sprinkhanen met hun neef de veenmol (139) zijn eerste grasveters en
wortelknagers en kunnen als ze met vereende krachten optreden, de meest
lachende landouwen doen verkeeren in dorre woestijnen.

De veenmol bedrijft zijn kwaad meest onder den grond. Hij heeft een
paar voorpooten, die eenig zijn in de insectenwereld en volmaakt
gelijken op die van den mol. Als ’t er op aankomt, kan hij naar
verhouding van zijn lichaamsgewicht nog beter graven dan de mol zelf en
al ’t kwaad van wortels eten en kiemplantjes verslinden, waar de mol
van wordt beticht, wordt door den veenmol verricht.

De mol (141) doet dus in dubbel opzicht een goed werk door hem in zijn
kraag te pakken. O, dat molletje, wat kan hij ons helpen. Niet alleen
vangt hij de veenmollen, maar ook de vette engerlingen (144), larven
van den meikever.

Als dikke witte wurmen knagen die aan de wortels van ’t gras met hun
harde gele kaken. Is een plekje leeggevreten dan krabbelen ze met hun
zes rare pootjes naar een ander hoekje en zoo gaat dat jaren lang,
totdat ze eindelijk in de herfst gaan verpoppen en als meikever
overwinteren.

Een ander boosdoener is de ritnaald of koperworm, een geelachtige,
dunne harde larve, afkomstig van een kevertje, waar ge stellig wel eens
mee gespeeld hebt. ’t Is een langwerpig grijs torretje, anderhalven of
twee centimeter lang en een halven centimeter breed, nog al plat van
lijf en met korte pootjes. Als je hem pakt, dan houdt hij zich dood.
Leg hem dan op zijn rug en wacht af, wat er gaat gebeuren. Hij wibbelt
heen en weer, buigt zijn borst en kop omhoog, strekt zich dan opeens,
en flap, gaat hij de lucht in. Onderweg keert hij zich om en zoo komt
hij dan op zijn pootjes terecht, om weg te loopen. Deze grappenmaker
heet kniptor (143) en zijn kroost wordt door de boeren nog meer
gevreesd dan de engerlingen. Daarom moeten ze vooral den lieven
leeuwerik in eere houden en zijn dubbelganger den graspieper, want deze
vogeltjes kennen geen grooter genoegen, dan van die harde kniptorren op
te pikken en door te slikken. De larf, de ritnaald, wordt achtervolgd
door den mol onder den grond en van boven komen de spitse snavels van
spreeuwen, roeken en lijsters hem opzoeken.

Tegelijk pakken ze de emelten, dat zijn de larven van de langpoot-mug
(119). Let er maar eens op, hoe die groote muggen, spekdieven noemt ge
ze misschien, op hooge beenen rondloopen door ’t gras en dan telkens
met hun achterlijf een tikje geven tegen den grond. Iederen keer, dat
zij dat doen, leggen zij een eitje en uit elk eitje komt alweer zoo’n
graswortelwegknaaglarve en die heet dan in dit geval emelt.

Wat dat gras al te lijden heeft, is niet zoo gemakkelijk te beseffen:
Tel maar eens op: Veldmuizen, velerlei rupsen, de engerling, ritnaald,
emelt, veenmol, krekel, sprinkhanen, slakken (27) etc. ’t Is eigenlijk
een wonder, dat er nog gras groeit en we kunnen onze helpers niet
dankbaar genoeg zijn. Een van de voornaamste helpers is de mol en toch
houden de boeren niet veel van hem. Hij moest ook andere manieren
aanschaffen, niet zooveel omsmijten en niet het land ongeschikt maken
om gemaaid of beweid te worden. In de Vaderlandsche Geschiedenis zijn
tal van paarden in molshoopen gestruikeld en dat heeft de berijders
menig sleutelbeen en soms het leven gekost; ge kent die gevallen. Maar
nu kun je ook een beetje begrijpen, hoe vaak een gewone koe of een
werkpaard, waar de Geschiedenis niets mee te maken heeft, op die manier
zijn pooten komt te breken. Dat zijn allemaal heel leelijke dingen en
daarom spreekt een boer de jongelui, die uit de stad komen en daar uit
een boek geleerd hebben, hoe verbazend nuttig de mollen zijn, altijd
tegen. En als ze hem vertellen, dat de mol zoo’n kunstig nest maakt met
een kringgang boven, een kringgang onder en allerlei kruisverbindingen
tusschen de kringgangen en het eigenlijke hol, dan lacht hij ze uit en
zegt dat er honderden verschillende vormen van mollennesten zijn en
niet één dat lijkt op die ouderwetsche teekening, dat een verzinsel
was.

En als je van al die verkeerde begrippen bevrijd wil worden, dan moet
je maar eens de wei in.


    Jac. P. Th.








REGISTER.


HET EERSTE GETAL DUIDT HET NUMMER VAN HET PLAATJE
HET VETTER GEDRUKTE DE PAGINA VAN DEN TEKST AAN.


Aaskever                                                      9    60
    Ocypus olens.—Staphyline noir.—Devil’s coach
    horse.—Aaskäfer.—
Agrimonia                                                   101    72
Agrimonia
    eupatoria.—Aigremoine.—Agrimony.—Odermennig.—
Akkerpaardestaart                                            17    24
    Equisetum arvense.—Prêle des champs.—Field
    horsetail.—Schuchtelhalm.—
Akkerdistel                                                  92    65
    Cirsium arvense.—Chardon des champs.—Field
    thistle.—Ackerdistel.—
Akkerwinde                                                   29    66
    Convolvulus arvensis.—Petit liseron.—Lesser
    Bindweed.—Ackerwinde.—
Argusvlinder                                                106    58
    Pararge maegera.—Mégère—Wall butterfly.—Mauerfuchs.—
Bessenzweefvlieg                                             65    31
    Syrphus ribesii.—Syrphide.—Hoverer-fly.—Schwebfliege.—
Biggekruid                                                  100    70
    Hypochaeris radicata.—Salade de porc.—Cat’s
    ear.—Wiesenferkelkraut.—
Blauwborstje                                                110    35
    Cyanecula suecica.—Gorge bleue.—Bluethroat.
    —Blaukehlchen.—
Blauwe oogentroost                                           86    11
    Euphrasia officinalis.—Brise-lunettes.
    —Eyebright.—Augentrost.—
Blauwe sprinkhaan                                           120    77
    Oedipoda coerulescens.—Sauterelle.—Blue winged
    Grasshopper—Heuschreck.—
Blinde bij                                                   61    28
    Eristalis tenax.—Eristale.—Hoverer-fly.—Schwebfliege.—
Blauwtje                                                    117    57
    Lycaena maedon.—Azuré de l’ajonc—Blue.—Bläuling.—
Boksbaard                                                97, 98    51
    Tragopogon pratense.—Herbe de bouc.—Goat’s
    beard.—Bocksbart.—
Bont zandoogje                                              108    58
    Pararge aegeria.—Tircis—Speckled Wood.—Waldfalter.—
Bosch-zweefvlieg                                             62    28
    Eristalis nemorum.—Eristale des bois.
    —Hoverer.—Waldschwebfliege.—
Boterbloem                                                   32    65
    Ranunculus acris.—Bouton d’or.—Buttercup.—Hahnenfusz.—
Braam                                                        26    25
    Rubus fruticosus.—Ronce.—Bramble.—Brombeere.—
Breedbladige orchis (Handekenskruid)                         46    36
    Orchis latifolia.—Pentecôte.—Marsh Orchid.
    —Wiesenknabenkraut.—
Bronzen loopkever                                             8    14
    Carabus granulatus.—Carabe bronzé.—Bronze
    Crab-beetle.—Laufkäfer.—
Bruin graafbijtje                                            10    25
    Anthrena fulva.—Abeille sauvage.—Burrowing
    bee.—Grabbiene.—
Bruin zandoogje                                             135    58
    Epinephele janira.—MyrtilMeadow-brown.—Gemeines
    Ochsenauge.—
Brunelle                                                     79    75
    Brunella vulgaris.—Brunelle.—Self heal.—Brunel.—
Dikkopje                                                    115    59
    Hesperia thaumas.—Hespérie de la houque—Small
    Skipper.—Busch Dickkopf.—
Dodaars                                                111, 112    35
    Podiceps fluviatilis.—Grèbe castagneux.—Little
    Grebe.—Zwergsteissfuss.—
Dotterbloem                                             1, 2, 3    19
    Caltha palustris.—Souci d’eau.—Marsh marigold.
    —Sumpfdotterblume.—
Duizendblad                                                 107    70
    Achillea millefolium.—Achillée.—Milfoil.—Schafgarbe.—
Eereprijs                                                    31    27
    Veronica chamaedrys.—Chênette.—Speedwell.—Ehrenpreis.—
Engelsch gras                                                16     8
    Armeria elongata.—Gazon d’Espagne.—Thrift.—Grasnelke.—
Engerling                                                   144    78
    Melolontha vulgaris.—Hanneton.—Cockchafer.—Maikäfer.—
Gaasvlieg                                                    66    31
    Chrysopa perla.—Chrysope.—Gauze-fly.—Florfliege.—
Ganzebloem                                                   89    48
    Chrysanthemum leucanthemum.—Marguerite.—Ox-eye
    daisy.—Gänseblume.—
Geelbanduil                                                 138    60
    Agrotis pronuba.—Hibou.—Yellow Underwing.—Graseule.—
Gele disteluil                                              136    57
    Gortyna ochracea.—Drap d’or.—Frosted Orange.—Gelbe
    Markeule.—
Gele kwikstaart                                             109    20
    Budytes flavus.—Bergeronnette jaune.—Yellow
    wagtail.—Schafstelze.—
Gele lucernevlinder                                         134    75
    Colias hyale.—Soufré.—Pale Clouded Yellow.—Gelber
    Luzernefalter.—
Gestreepte zweefvlieg                                        63    28
    Helophilus pendulus.—Helophile.—Hoverer.—Gestreifte
    Schwebfliege.—
Gevlekte doovenetel                                          82    66
    Lamium maculatum.—Lamier tacheté.—Spotted dead
    nettle.—Gefleckte Taubnessel.—
Gevlekte orchis                                              44    36
    Orchis maculata.—Orchis maculé.—Spotted Orchis.
    —Geflecktes Knabenkraut.—
Glidkruid                                                    80    72
    Scutellaria galericulata.—Scutellaire.—Skullcap.
    —Blaues Schildkraut.—
Goudplevier                                              57, 58    60
    Charadrius pluvialis.—Pluvier.—Golden Plover.
    —Goldregenpfeifer.—
Graspieper                                                   50     8
    Anthus pratensis.—Pipit des prés.—Titlark.
    —Wiesenpieper.—
Groene specht                                               114    60
    Gecinus veridis.—Pivert.—Green Woodpecker.
    —Grünspecht.—
Groentje                                                    118    59
    Thecla rubi.—Argus Vert.—Green Hairstreak.—Grünling.—
Groot hoefblad                                           13, 14    17
    Petasites officinalis.—Pétasite.—Butterbur.—Pestwurz.—
Groote vuurvlinder                                          127    43
    Polyommatus dorilis.—Argus Myope.—Large Copper.
    —Feuerfalter.—
Grutto                                                       59    60
    Limosa belgica.—Barge à queue noire.—Black-tailed
    Godwit.—Sumpfschnepfe.—
Haarlems klokkenspel                                         68    53
    Saxifraga granulata.—Saxifrage granulé.—Meadow
    Saxifrage.—Körnersteinbrech.—
Hagedoornvlinder                                            137    57
    Rumia luteolata.—Citronnelle rouillée.—Brimstone.
    —Weissdornspanner.—
Harlekijnorchis                                              43    36
    Orchis morio.—Orchis bouffon.—Fool’s Orchis.
    —Gemeines Knabenkraut.—
Heggewikke                                                   78    76
    Vicia sepium.—Vesce des haies.—Bush vetch.—Zaunwikke.—
Heksenmelk                                                  131    66
    Euphorbia esula.—Euphorbe ésule.—Common milkweed.
    —Uferwolfsmilch.—
Herfstpaardebloem                                            99    70
    Leontodon autumnale.—Liondent d’automne.—False
    dandelion.—Hasenlattich.—
Hommel (op smeerwortel)                                      40    72
    Bombus.—Bourdon.—Bumble bee.—Hummel.—
Idem (op dooveneetel)                                        42    28
Hommelzweefvlieg                                             64    28
    Volucella bombylans.—Volucelle.—Hoverer fly.—
    Hummelschwebfliege.—
Hondsroos                                                    23    25
    Rosa canina.—Rosier sauvage.—Dog’s rose.—Hundsrose.—
Honigklaver                                                  77    66
    Melilotus officinalis.—Mélilot.—Melilot.—Honigklee.—
Hooibeestje                                              128   57, 59
    Coenonympha Pamphilus.—Pamphile.—Small Heath.—
    Heufalter.—
Hopklaver                                                    30    52
    Medicago lupulina.—Lupuline.—Dutch clover.—
    Hopfenschneckenklee.—
Huisjesslak                                                  27    78
    Helix hortensis.—Limaçon.—Garden Snail.—Schnecke.—
Kale jonker                                                  93    65
    Cirsium palustre.—Chardon des marais.—Marsh
    thistle.—Sumpfdistel.—
Kemphaan                                                     54    48
    Muchetes pugnax.—Chevalier combattant.—Reeve.
    —Kampfläufer.—
Kievit                                                       53     5
    Vanellus cristatus.—Vanneau.—Lapwing.—Kiebitz.—
Kievitsbloem                                                 47    38
    Fritillaria meleagris.—Damier.—Fritillary.
    —Schachblume.—
Klein groentje                                              126    59
    Ino statices.—Procris de l’oseille.—Forester.
    —Sauerampferschwärmer.—
Klein hoefblad                                           11, 15    17
    Tussilago farfara.—Pas d’âne.—Coltsfoot.—Huflattich.—
Klein vuurvlindertje                                        129    43
    Polyommatus Phlaeas.—Cuivré commun.—Small Copper.
    —Kleine Feuerfalter.—
Klimopbladige eereprijs                                      25    19
    Veronica hederaefolla.—Véronique à feuilles de
    lierre.—Ivy-leaved speedwell.—Epheublättriger
    Ehrenpreis.—
Knikkende distel                                             91    65
    Carduus nutans.—Chardon penché.—Muste thistle.—
    Nickende Distel.—
Kniptor                                                     143    78
    Lacon murinus.—Taupin.—Jumping beetle.—Schnellkäfer.—
Knollenwitje                                                 12    57
    Pieris napi.—Pieride des navets.—Green veined
    White.—Knollenweissling.—
Koekoeksbloem                                                70    32
    Coronaria flas cuculi.—Fleur de coucou.—Ragged
    Robin.—Kuckuckslichtnelke.—
Koevinkje                                                   104    58
    Epinephele hyperanthus.—Tristan.—Ringlet.—Gelbring
    Ochsenauge.—
Kommavlinder                                                116    59
    Hesperia comma.—Virgule.—Silver spotted
    Hairstreak.—Kommafalter.—
Langpootmug                                                 119    78
    Tipula oleracea.—Tipule.—Daddy Longlegs.—Langbein.—
Madeliefje                                                   35    45
    Bellis perennis.—Pâquerette.—Daisy.—Massliebchen.—
Meidoorn                                                      6    25
    Crataegus monogyna.—Aubépine.—Hawthorn.—Weissdorn.—
Middelste weegbree                                           88
    Plantago media.—Plantain moyen.—Hairy plantain.
    —Mittlerer Wegerich.—
Moeras kartelblad                                            83     8
    Pedicularis palustris.—Pédiculaire des marais.—Red
    rattle.—Sumpfrodel.—
Mol                                                         141    78
    Talpa vulgaris.—Taupe.—Mole.—Maulwurf.—
Muis                                                        142    60
    Mus sylvaticus.—Souris.—Mouse.—Maus.—
Munt                                                         84    72
    Mentha aquatica.—Menthe aquatique.—Watermint.
    —Wassermünze.—
Netelbladige eereprijs                                       33
    Veronica urticaefolia.—Véronique à feuilles
    d’ortie.—Nettle-leaved speedwell—Nesselblättrige
    Ehrenpreis.—
Oeverzegge                                                   39    32
    Carex riparia.—Carex des rives.—Bank Sedge.—
    Ufersegge.—
Oranje lucernevlinder                                       133    75
    Colias edusa.—Souci.—Clouded Yellow.—Orange
    Heufalter.—
Oranje zandoogje                                            103    58
    Epinephele Tithonus.—Amaryllis.—Gatekeeper.—Orange
    Ochsenauge.—
Paardebloem                                           34, 36   32, 45
    Taraxacum officinale.—Chiendent.—Dandelion.—
    Löwenzahn.—
Parelmoervlinder                                            105    23
    Argynnis Selene.—Petit collier argenté.—
    Frittillary.—Perlmutterfalter.—
Pastinaak                                                    72    66
    Pastinaca sativa.—Pastenaque.—Parsnip.—Pastinak.—
Peen                                                        122    66
    Daucus carota.—Carotte.—Carrot.—Möhre.—
Penningkruid                                                121    69
    Lysimachia nummularia.—Herbe aux écus.—Moneywort.—
    Nattergold.—
Pinksterbloem                                             37   18, 45
    Cardamine pratensis.—Cresson des prés.—Lady’s
    Smock.—Wiesenschaumkraut.—
Ratelaar                                                     85     8
    Alecterolophus major.—Crête de coq.—Rattle-box.
    —Klappertopf.—
Roek                                                         60    60
    Corvus frugilegus.—Corneille.—Rook.—Saatkrähe.—
Roode oogentroost                                            87     8
    Euphrasia odontites.—Euphraise rouge.—Red
    Eyebright.—Roter Augentrost.—
Rolklaver                                                    75    76
    Lotus corniculatus.—Lotier cornu.—Birds foot
    trefoil.—Hornklee.—
Roode klaver                                                 73     7
    Trifolium pratense.—Trèfle rouge.—Red clover.—Roter
    Klee.—
Ruige veldkers                                               20    18
    Cardamine hirsuta.—Cresson velu.—Hairy
    bittercress.—Haariges Schaumkraut.—
Scabiose                                                     96    66
    Scabiosa columbaria.—Columbaire.—Field
    scabious.—Teufelsabbiss.—
Silene                                                      123    45
    Silene vulgaris.—Béhen blanc.—Bladder
    campion.—Kropfleinkraut.—
Sleedoorn                                                     5    25
    Prunus spinosa.—Prunellier.—Blackthorn.—Schlehdorn.—
Sleutelbloem                                                 19    53
    Primula officinalis.—Primevère.—Primrose.
    —Schlüsselblume.—
Smalbladige weegbree                                         90    51
    Plantago minor.—Plantain mineur.—Narrow leaved
    plantain.—Schmalblättriger Wegerich.—
Speenkruid                                                    4    25
    Ficaria ranunculoïdes.—Eclairette.—Lesser
    Celandine.—Feigwurz.—
Spreeuw                                           49, 51, 52   13, 60
    Sturnus vulgaris.—Etourneau.—Starling.—Staar.—
Spriet                                                       56     2
    Crex orex.—Râle de genêts.—Corncrake.—Wachtelkönig.—
Steenraket                                                   95    66
    Sisymbrium officinale.—Herbe aux chantres.—Hedge
    mustard.—Wegehederich.—
Stalkruid                                                    71    52
    Ononis spinosa.—Arrête-bœuf.—Rest-harrow.—Hauhechel.—
Stinkende gouwe                                              21    25
    Chelidonium majus.—Chélidoine.—Celandine.—
    Schöllkraut.—
Thrincia                                                    102    70
    Thrincia hirta.—Liondent faux.—False hawkbit.
    —Hundsblume.—
Torenvalk                                                   113    60
    Cerchneis tinnunculus.—Faucon crecerelle.—
    Kestrel.—Turmfalke.—
Tureluur                                                     55     5
    Totanus calidris.—Chevalier gambette.—
    Redshank.—Rotschenkel.—
Veenmol                                                     139    77
    Gryllotalpa vulgaris.—Courtilière.—Mole
    cricket.—Maulwurfsgrille.—
Veldbies                                                     18    24
    Luzula pilosa.—Luzule poilue.—Woodrush.—Haarmarbel.—
Veldkrekel                                                  140    76
    Gryllus campestris.—Grillon des champs.—Field
    cricket.—Grille.—
Veldsla                                                      67    38
    Valerianella olitoria.—Doucette.—Lambs lettuce.—
    Feldsalat.—
Veldlathyrus                                                 76    76
    Lathyrus pratensis.—Gesse des prés.—Meadow
    lathyrus.—Wiesenplatterbse.—
Veldsalie                                                    81    53
    Salvia pratensis.—Sauge des prés.—Meadow
    sage.—Wiesensalbei.—
Vergeetmijniet                                               67    38
    Myosotis palustris.—Myosotis.—Forget-me-not.
    —Vergissmeinnicht.—
Violette loopkever                                            7    14
    Carabus violaceus.—Carabe violacé.—Blue
    crabbeetle.—Violetter Laufkäfer.—
Vlasbekje                                                   130    71
    Linaria vulgaris.—Linaire.—Toad flax.—Leinkraut.—
Vogelwikke                                                   69    52
    Vicia cracca.—Pois à crapaud.—Bird’s Vetch.
    —Vogelwicke.—
Wammesknoop                                                  94    65
    Centaurea Jacea.—Jacée des prés.—Knapweed.
    —Wiesenflockenblume.—
Wederik                                                     132    72
    Lysimachia vulgaris.—Lysimaque.—Yellow
    loosestrife.—Friedlos.—
Welriekend viooltje                                      22, 24    20
    Viola odorata.—Violette odorante.—Sweet
    violet.—Wohlriechendes Veilchen.—
Wesp                                                        125    57
    Vespa media.—Guêpe.—Wasp.—Wespe.—
Witte klaver                                                 74     7
    Trifolium repens.—Trèfle blanc.—White Clover.—Weisser
    Klee.—
Witte welriekende orchis                                     45    37
    Platanthera solstitialis.—Double feuille.—Butterfly
    orchis.—Kleine Stendelwurz.—
Wollegras                                                    48    32
    Eriophoron.—Linaigrette.—Cotton grass.—Wollgras.—
Zeespurrie                                                   28     8
    Spergularia rubra.—Sabline rouge.—Purple
    chickweed.—Roter Spärkling.—
Zilverschoon                                                124    69
    Potentilla anserina.—Argentine.—Silverweed.
    —Gänse-Fingerkraut.—
Zomerklokje                                                  41    38
    Leucojum aestivum.—Nivéole.—Snowflake.—
    Sommerknotenblume.—
Zuring                                                       38    42
    Rumex acetosa.—Oseille.—Sorrel.—Sauerampfer.—












*** END OF THE PROJECT GUTENBERG EBOOK DE BONTE WEI ***


    

Updated editions will replace the previous one—the old editions will
be renamed.

Creating the works from print editions not protected by U.S. copyright
law means that no one owns a United States copyright in these works,
so the Foundation (and you!) can copy and distribute it in the United
States without permission and without paying copyright
royalties. Special rules, set forth in the General Terms of Use part
of this license, apply to copying and distributing Project
Gutenberg™ electronic works to protect the PROJECT GUTENBERG™
concept and trademark. Project Gutenberg is a registered trademark,
and may not be used if you charge for an eBook, except by following
the terms of the trademark license, including paying royalties for use
of the Project Gutenberg trademark. If you do not charge anything for
copies of this eBook, complying with the trademark license is very
easy. You may use this eBook for nearly any purpose such as creation
of derivative works, reports, performances and research. Project
Gutenberg eBooks may be modified and printed and given away—you may
do practically ANYTHING in the United States with eBooks not protected
by U.S. copyright law. Redistribution is subject to the trademark
license, especially commercial redistribution.


START: FULL LICENSE

THE FULL PROJECT GUTENBERG LICENSE

PLEASE READ THIS BEFORE YOU DISTRIBUTE OR USE THIS WORK

To protect the Project Gutenberg™ mission of promoting the free
distribution of electronic works, by using or distributing this work
(or any other work associated in any way with the phrase “Project
Gutenberg”), you agree to comply with all the terms of the Full
Project Gutenberg™ License available with this file or online at
www.gutenberg.org/license.

Section 1. General Terms of Use and Redistributing Project Gutenberg™
electronic works

1.A. By reading or using any part of this Project Gutenberg™
electronic work, you indicate that you have read, understand, agree to
and accept all the terms of this license and intellectual property
(trademark/copyright) agreement. If you do not agree to abide by all
the terms of this agreement, you must cease using and return or
destroy all copies of Project Gutenberg™ electronic works in your
possession. If you paid a fee for obtaining a copy of or access to a
Project Gutenberg™ electronic work and you do not agree to be bound
by the terms of this agreement, you may obtain a refund from the person
or entity to whom you paid the fee as set forth in paragraph 1.E.8.

1.B. “Project Gutenberg” is a registered trademark. It may only be
used on or associated in any way with an electronic work by people who
agree to be bound by the terms of this agreement. There are a few
things that you can do with most Project Gutenberg™ electronic works
even without complying with the full terms of this agreement. See
paragraph 1.C below. There are a lot of things you can do with Project
Gutenberg™ electronic works if you follow the terms of this
agreement and help preserve free future access to Project Gutenberg™
electronic works. See paragraph 1.E below.

1.C. The Project Gutenberg Literary Archive Foundation (“the
Foundation” or PGLAF), owns a compilation copyright in the collection
of Project Gutenberg™ electronic works. Nearly all the individual
works in the collection are in the public domain in the United
States. If an individual work is unprotected by copyright law in the
United States and you are located in the United States, we do not
claim a right to prevent you from copying, distributing, performing,
displaying or creating derivative works based on the work as long as
all references to Project Gutenberg are removed. Of course, we hope
that you will support the Project Gutenberg™ mission of promoting
free access to electronic works by freely sharing Project Gutenberg™
works in compliance with the terms of this agreement for keeping the
Project Gutenberg™ name associated with the work. You can easily
comply with the terms of this agreement by keeping this work in the
same format with its attached full Project Gutenberg™ License when
you share it without charge with others.

1.D. The copyright laws of the place where you are located also govern
what you can do with this work. Copyright laws in most countries are
in a constant state of change. If you are outside the United States,
check the laws of your country in addition to the terms of this
agreement before downloading, copying, displaying, performing,
distributing or creating derivative works based on this work or any
other Project Gutenberg™ work. The Foundation makes no
representations concerning the copyright status of any work in any
country other than the United States.

1.E. Unless you have removed all references to Project Gutenberg:

1.E.1. The following sentence, with active links to, or other
immediate access to, the full Project Gutenberg™ License must appear
prominently whenever any copy of a Project Gutenberg™ work (any work
on which the phrase “Project Gutenberg” appears, or with which the
phrase “Project Gutenberg” is associated) is accessed, displayed,
performed, viewed, copied or distributed:

    This eBook is for the use of anyone anywhere in the United States and most
    other parts of the world at no cost and with almost no restrictions
    whatsoever. You may copy it, give it away or re-use it under the terms
    of the Project Gutenberg License included with this eBook or online
    at www.gutenberg.org. If you
    are not located in the United States, you will have to check the laws
    of the country where you are located before using this eBook.
  
1.E.2. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is
derived from texts not protected by U.S. copyright law (does not
contain a notice indicating that it is posted with permission of the
copyright holder), the work can be copied and distributed to anyone in
the United States without paying any fees or charges. If you are
redistributing or providing access to a work with the phrase “Project
Gutenberg” associated with or appearing on the work, you must comply
either with the requirements of paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 or
obtain permission for the use of the work and the Project Gutenberg™
trademark as set forth in paragraphs 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.3. If an individual Project Gutenberg™ electronic work is posted
with the permission of the copyright holder, your use and distribution
must comply with both paragraphs 1.E.1 through 1.E.7 and any
additional terms imposed by the copyright holder. Additional terms
will be linked to the Project Gutenberg™ License for all works
posted with the permission of the copyright holder found at the
beginning of this work.

1.E.4. Do not unlink or detach or remove the full Project Gutenberg™
License terms from this work, or any files containing a part of this
work or any other work associated with Project Gutenberg™.

1.E.5. Do not copy, display, perform, distribute or redistribute this
electronic work, or any part of this electronic work, without
prominently displaying the sentence set forth in paragraph 1.E.1 with
active links or immediate access to the full terms of the Project
Gutenberg™ License.

1.E.6. You may convert to and distribute this work in any binary,
compressed, marked up, nonproprietary or proprietary form, including
any word processing or hypertext form. However, if you provide access
to or distribute copies of a Project Gutenberg™ work in a format
other than “Plain Vanilla ASCII” or other format used in the official
version posted on the official Project Gutenberg™ website
(www.gutenberg.org), you must, at no additional cost, fee or expense
to the user, provide a copy, a means of exporting a copy, or a means
of obtaining a copy upon request, of the work in its original “Plain
Vanilla ASCII” or other form. Any alternate format must include the
full Project Gutenberg™ License as specified in paragraph 1.E.1.

1.E.7. Do not charge a fee for access to, viewing, displaying,
performing, copying or distributing any Project Gutenberg™ works
unless you comply with paragraph 1.E.8 or 1.E.9.

1.E.8. You may charge a reasonable fee for copies of or providing
access to or distributing Project Gutenberg™ electronic works
provided that:

    • You pay a royalty fee of 20% of the gross profits you derive from
        the use of Project Gutenberg™ works calculated using the method
        you already use to calculate your applicable taxes. The fee is owed
        to the owner of the Project Gutenberg™ trademark, but he has
        agreed to donate royalties under this paragraph to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation. Royalty payments must be paid
        within 60 days following each date on which you prepare (or are
        legally required to prepare) your periodic tax returns. Royalty
        payments should be clearly marked as such and sent to the Project
        Gutenberg Literary Archive Foundation at the address specified in
        Section 4, “Information about donations to the Project Gutenberg
        Literary Archive Foundation.”
    
    • You provide a full refund of any money paid by a user who notifies
        you in writing (or by e-mail) within 30 days of receipt that s/he
        does not agree to the terms of the full Project Gutenberg™
        License. You must require such a user to return or destroy all
        copies of the works possessed in a physical medium and discontinue
        all use of and all access to other copies of Project Gutenberg™
        works.
    
    • You provide, in accordance with paragraph 1.F.3, a full refund of
        any money paid for a work or a replacement copy, if a defect in the
        electronic work is discovered and reported to you within 90 days of
        receipt of the work.
    
    • You comply with all other terms of this agreement for free
        distribution of Project Gutenberg™ works.
    

1.E.9. If you wish to charge a fee or distribute a Project
Gutenberg™ electronic work or group of works on different terms than
are set forth in this agreement, you must obtain permission in writing
from the Project Gutenberg Literary Archive Foundation, the manager of
the Project Gutenberg™ trademark. Contact the Foundation as set
forth in Section 3 below.

1.F.

1.F.1. Project Gutenberg volunteers and employees expend considerable
effort to identify, do copyright research on, transcribe and proofread
works not protected by U.S. copyright law in creating the Project
Gutenberg™ collection. Despite these efforts, Project Gutenberg™
electronic works, and the medium on which they may be stored, may
contain “Defects,” such as, but not limited to, incomplete, inaccurate
or corrupt data, transcription errors, a copyright or other
intellectual property infringement, a defective or damaged disk or
other medium, a computer virus, or computer codes that damage or
cannot be read by your equipment.

1.F.2. LIMITED WARRANTY, DISCLAIMER OF DAMAGES - Except for the “Right
of Replacement or Refund” described in paragraph 1.F.3, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation, the owner of the Project
Gutenberg™ trademark, and any other party distributing a Project
Gutenberg™ electronic work under this agreement, disclaim all
liability to you for damages, costs and expenses, including legal
fees. YOU AGREE THAT YOU HAVE NO REMEDIES FOR NEGLIGENCE, STRICT
LIABILITY, BREACH OF WARRANTY OR BREACH OF CONTRACT EXCEPT THOSE
PROVIDED IN PARAGRAPH 1.F.3. YOU AGREE THAT THE FOUNDATION, THE
TRADEMARK OWNER, AND ANY DISTRIBUTOR UNDER THIS AGREEMENT WILL NOT BE
LIABLE TO YOU FOR ACTUAL, DIRECT, INDIRECT, CONSEQUENTIAL, PUNITIVE OR
INCIDENTAL DAMAGES EVEN IF YOU GIVE NOTICE OF THE POSSIBILITY OF SUCH
DAMAGE.

1.F.3. LIMITED RIGHT OF REPLACEMENT OR REFUND - If you discover a
defect in this electronic work within 90 days of receiving it, you can
receive a refund of the money (if any) you paid for it by sending a
written explanation to the person you received the work from. If you
received the work on a physical medium, you must return the medium
with your written explanation. The person or entity that provided you
with the defective work may elect to provide a replacement copy in
lieu of a refund. If you received the work electronically, the person
or entity providing it to you may choose to give you a second
opportunity to receive the work electronically in lieu of a refund. If
the second copy is also defective, you may demand a refund in writing
without further opportunities to fix the problem.

1.F.4. Except for the limited right of replacement or refund set forth
in paragraph 1.F.3, this work is provided to you ‘AS-IS’, WITH NO
OTHER WARRANTIES OF ANY KIND, EXPRESS OR IMPLIED, INCLUDING BUT NOT
LIMITED TO WARRANTIES OF MERCHANTABILITY OR FITNESS FOR ANY PURPOSE.

1.F.5. Some states do not allow disclaimers of certain implied
warranties or the exclusion or limitation of certain types of
damages. If any disclaimer or limitation set forth in this agreement
violates the law of the state applicable to this agreement, the
agreement shall be interpreted to make the maximum disclaimer or
limitation permitted by the applicable state law. The invalidity or
unenforceability of any provision of this agreement shall not void the
remaining provisions.

1.F.6. INDEMNITY - You agree to indemnify and hold the Foundation, the
trademark owner, any agent or employee of the Foundation, anyone
providing copies of Project Gutenberg™ electronic works in
accordance with this agreement, and any volunteers associated with the
production, promotion and distribution of Project Gutenberg™
electronic works, harmless from all liability, costs and expenses,
including legal fees, that arise directly or indirectly from any of
the following which you do or cause to occur: (a) distribution of this
or any Project Gutenberg™ work, (b) alteration, modification, or
additions or deletions to any Project Gutenberg™ work, and (c) any
Defect you cause.

Section 2. Information about the Mission of Project Gutenberg™

Project Gutenberg™ is synonymous with the free distribution of
electronic works in formats readable by the widest variety of
computers including obsolete, old, middle-aged and new computers. It
exists because of the efforts of hundreds of volunteers and donations
from people in all walks of life.

Volunteers and financial support to provide volunteers with the
assistance they need are critical to reaching Project Gutenberg™’s
goals and ensuring that the Project Gutenberg™ collection will
remain freely available for generations to come. In 2001, the Project
Gutenberg Literary Archive Foundation was created to provide a secure
and permanent future for Project Gutenberg™ and future
generations. To learn more about the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation and how your efforts and donations can help, see
Sections 3 and 4 and the Foundation information page at www.gutenberg.org.

Section 3. Information about the Project Gutenberg Literary Archive Foundation

The Project Gutenberg Literary Archive Foundation is a non-profit
501(c)(3) educational corporation organized under the laws of the
state of Mississippi and granted tax exempt status by the Internal
Revenue Service. The Foundation’s EIN or federal tax identification
number is 64-6221541. Contributions to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation are tax deductible to the full extent permitted by
U.S. federal laws and your state’s laws.

The Foundation’s business office is located at 809 North 1500 West,
Salt Lake City, UT 84116, (801) 596-1887. Email contact links and up
to date contact information can be found at the Foundation’s website
and official page at www.gutenberg.org/contact

Section 4. Information about Donations to the Project Gutenberg
Literary Archive Foundation

Project Gutenberg™ depends upon and cannot survive without widespread
public support and donations to carry out its mission of
increasing the number of public domain and licensed works that can be
freely distributed in machine-readable form accessible by the widest
array of equipment including outdated equipment. Many small donations
($1 to $5,000) are particularly important to maintaining tax exempt
status with the IRS.

The Foundation is committed to complying with the laws regulating
charities and charitable donations in all 50 states of the United
States. Compliance requirements are not uniform and it takes a
considerable effort, much paperwork and many fees to meet and keep up
with these requirements. We do not solicit donations in locations
where we have not received written confirmation of compliance. To SEND
DONATIONS or determine the status of compliance for any particular state
visit www.gutenberg.org/donate.

While we cannot and do not solicit contributions from states where we
have not met the solicitation requirements, we know of no prohibition
against accepting unsolicited donations from donors in such states who
approach us with offers to donate.

International donations are gratefully accepted, but we cannot make
any statements concerning tax treatment of donations received from
outside the United States. U.S. laws alone swamp our small staff.

Please check the Project Gutenberg web pages for current donation
methods and addresses. Donations are accepted in a number of other
ways including checks, online payments and credit card donations. To
donate, please visit: www.gutenberg.org/donate.

Section 5. General Information About Project Gutenberg™ electronic works

Professor Michael S. Hart was the originator of the Project
Gutenberg™ concept of a library of electronic works that could be
freely shared with anyone. For forty years, he produced and
distributed Project Gutenberg™ eBooks with only a loose network of
volunteer support.

Project Gutenberg™ eBooks are often created from several printed
editions, all of which are confirmed as not protected by copyright in
the U.S. unless a copyright notice is included. Thus, we do not
necessarily keep eBooks in compliance with any particular paper
edition.

Most people start at our website which has the main PG search
facility: www.gutenberg.org.

This website includes information about Project Gutenberg™,
including how to make donations to the Project Gutenberg Literary
Archive Foundation, how to help produce our new eBooks, and how to
subscribe to our email newsletter to hear about new eBooks.