RUTH.

Ynhâld.

Winternocht
Beppe yn ’e fleur
Sémanslot
Marije
For in Bern
Yn ’e Mieden
As de klokken liede
Harald de Romrofte
De Sisters
Fen frede
Fen frijdom
Masters
Ruth
Hy, dy-t it woán
De lêste trouwe
Sichttiid
Hjar sang
Libbensbloei
De Keningssoanen (mei mesyk)
Leed en Wille
For Tsjibbe Gearts fen der Meulen
Oantinken (mei mesyk)

WINTERNOCHT

De wrâld jowt ûnder ’t tek fen snie hjar del,
Sa rûch fen rym binn’ beam en skûrre,
En de easterwyn, dy ’t lang sliept, spilet om ’e mûrre,
En makket ’t elzenbeamke oan ’e sleatkant kjel;
It trillet, ’t floksatyn, dêr ’t mei biplomke wie,
Falt fen ’e twiichjes, der de wyn it siedde hie.

Sêft oer ’e fjilden streaket wintersinneljocht,
En ’t boartlik wetter sliept, yn fêste bân bisletten.
De tiid, it wirk wirdt for it nocht forgetten!
Min bynt de iizren wjukken oan en fljocht
De mar oer, hwêrfen de ein yn ’t lege lân fordwynt,
De baen him krinkljend nei it fiere toerke wynt.

Wyls ’t strykt de âld opfeart del, nei ’t priisforriden ta,
It jongfolk, rea fen troanje en blierens yn ’e eagen,
Sjocht wylde goezzen nei, dy ’t út it Easten fleagen;
Nou laeitsje en prate, joun dan sjonge hja,
En ride ta op ’t âlderhûs, forskûle as ’t leit
Yn hege beammen yn syn winterienlikheit.

Sa’n winterdei, as w’oer de fjilden eagje,
Neat sjogge as snie, dêr ’t libben ûnder sliept,
Neat hearre as in oes, dy ’t oan ’e súdkant dript....
Dan tink’ we om mylder wyn, dêr ’t lizich reid op soeit,
Om ’t maitiidssintsje, dat op ’t boartlik wetter djoeit,
Om ljurken, dy ’t yn hege loften sjonge....
O Maitiid, kom! en lit dyn ljeavens ’t dwaen,
Om ’t libben fen ’e wrâld syn jonkheit wer to jaen.—

1898.

BEPPE YN ’E FLEUR

Beppe siet yn ’e hirdsberne mei in greate bûterskûtel fol woarstfleis op ’e skirte en ’t woarsthoarntsje twisken de fingers en hja seach ris troch de bril, dêr ’t hja fen sa’n omrinder om ’t skik oankaem wie, hwat for frjemde fiten hjar bernsbern yn ’e útsettinge hiene. It wierne twa tsjeppe fammen: Lokke, beppe hjar genaemd en Rikst, hjar sister, dy ’t hjerstmis, as de lêste forwile blêdden oer ’e keale lânnen stouden, fen ’e Simmerdyk by Birgum, dêr ’t hjar heit genjirker wie, nei de Trynwâlden ta teagen, om ’e Ryptsjerkster beppe by ’t woarstjen to hânlangen. ’t Ald sloof hie ’t oars to bânnich.

Nou sieten hja om ’e roune klaptafel en makken de lêsten dien, en de âlde sifertse kat, dy ’t de hiele joun al op it katteplankje ûnder ’e tafel sitten hie to longerjen nei de feltsjes, rekte him út en streake om ’e frouljue hinne. Wyls ’t Rikst de boel birêdde, helle Lokke út beppe bod’lerij de moaije saksise reaukes, dy ’t oars net brûkt waerden, as dat lânhearre kaem to jeijen ef as pastoar en syn oarrehelte op in winterjoun kamen to pizeljen, en dy waerden op ’e tafel klear set mei in pantsje mei stikken Grinzer koeke derby. Hwent sjoch, nou joun wie ’t ek hwet oars; beppe hie in bulte mei ’t jongfolk op en sadwaende waerde Lokke ek net biskrobbe. De lytse môlketsjettel wie al út ’e skûtelbank yn ’t foarhûs helle en deryn waerde nou de sealjemôlke oergetten, dy ’t boppe in fjûrke fen hearehout oan ’t hael hinge to protteljen.

Rikst kaem wer yn, skodde ’t rêchkjessen út beppe briedstoel hwet op, joech hjar, wyls ’t Lokke yngeat, in nije klûs en sei: „Krije wy nou it teltsje út beppe hjar fammetiid to hearren, sa’s beppe ús forline jier al ûnthjitten hat?”

„Ja,” andere beppe, „Jimm’ ha dêr al salang oan toarnd, it scil nou einliks wol ris wêze moatte.”

De fammen skikten hwat tichterby en beppe bigoan:

—Lykwol it in lytse sechstich jier forlyn is en beppe hjar rêch nei de groun ta bôget, dochs scil ik jimm’ fortelle, ho ’t myn sister Syts en ik, do ’t wy noch sa’n pear fleurige jonge fammen wierne as jimm’ nou, for de earste kear Dokkumer merke hâlden ha. Dat Rikst efkes glimket, ûntgiet my net—dû sjochst in âld wyfke foar dy, fâldich fan troanje en mei in ynfallene mûle en dat sûnder it trêdde foetsje net rinne kin, mar dû tinkst der net om, dat ik ek ienris in tsjep jongfaem wie, kreas en derten as in jong hynsder, dat fen ’e winterstâl komt en ik lake moarns en song jouns, lyk as it jongfolk it nou ek noch wend is. Hwent safolle is ’t minskdom net foroare, dat hja it sûnder wille rêdde kinne.

Us mem, jimm’ oerbeppe, wenne as widdou mei Wybren, Syts en my, hjar trije bern op itselde steed, der ’t ik nou yet boerkje en by jimm’ sit, om jimm’ de noaten fen in âlde sang út myn fammetiid foar to sjongen. In moike fen ús mem, dy ’t yn hjar bineamd wie, hie ús mem dit pleatske mei in skoane útgong finnen en in great plak mieden en reidpoellen yn ’t Geastmerfjild, tamakke. Letter, do ’t Wybren der út gyng, Syts troude en mem wei wie, moast it spul forkoft wirde, om út eltsjoar to reitsjen. Gjinien fen ús hie safolle blanke skiven om it hâlde to kinnen en do is lânhearre kaem en dy hat der ús for in skoane priis ôfholpen. Dit waerde der by bitinge, dat it for in binlike hierpriis myn wente bliûwe scoe, salang, as ik de toffels foar ’t bêd sette. Dit is in lyts oanrintsje, fammen, ear ’t beppe hjar oan ’t teltsje weaget.

Us Syts, dat wie do it sintsje yn ’e hûs, dy hie altyd wille en mem skodholle wol ris en sei dan: „Fanke, fanke, ast’ dizze blide tiid mar net ris mei in bulte triennen bitelje moaste. Dû sist’ yet omstean leare.”

Mar dan lake Syts en ’t andert wie grif: „Och mem, skrieme kin altyd noch wol—lit my nou earst noch mar ris hwat wille ha. It ûnk rint sa hird, dat komt my fensels wol byneist.” Dan helle hja ris op fen „To Bolsert yn ’e merke,” en reage sa yn ’e earnamers om, dat mem stilkes nei ’t fjûr yn ’t hutsje ta slûpte en Syts gewirde liet. ’t Wie dochs forsketten krûd; Syts liet hjar hjiryn net bilêze en sadwaende liet mem it njonkenlytsen, om der altyd alweroan oer to jeuzeljen en libben wy fredich en woltomoed op ús âlde pleats yn ’e hege elzen.

Jimm’ beppe, dat wie do noch mar sa ’n great fanke, der ’t nimmen nei seach, mar Syts, dat wie in fromminske as in lôge mei moaije blauwe eagen en as hja lake, dan krige hja sokke ljeave dobkes yn ’e reade wangen, dat min scoe sizze, hokker lytse skelm draeit dy der sa drystwei yn? Jimm’ kinne tinke, der kamen de feinten op ta as d’âld roeken.

Sneintomoarns, dan bigoan ’t al. As wy de loane del kuijeren nei tsjerke ta, dan strúnden der al feintsjes foar ’e kouweglêskes ef de skûrrefinsters om en seagen Syts salang efternei, dat hja der hast blyn fen waerden. En dan yn ’e bûrren! en by ’t útgean fen ’e tsjerke! Syts tocht nearne om, tominsen net, dat sa ’n opslûpen fanke fen skraelwirk achttsjin jier, sa âld wie ik do—al sa ’n fine noas hie yn dat stik fen saken.

Sa gyng it Sneintomoarns, mar Sneintojouns! dan wie ’t al oars, mar net better. Wech en der wear kamen hja wei, dy feinten, klaeikerts en wâldsjers en guont, dy ’t der krekt twisken yn wennen, smoute praters en oaren, dy ’t mei de mûle fol tosken sieten—to foet en op ’t hynsder ef op hege skuitsjeseazen mei in hirddraver derfoar, dy ’t it skûm op ’e bek stie en der Wybren wol in healûre op om aeike, eart hy him op ’e stâl brocht en dan kaem my dat folk yn ’e hûs en skikte mei oan en diich in steil wird. Ja, ja it wie in tiid do en ek in plezierige tiid! Och, ik mocht der sa skoan oer—it joech hwet fordiwedaesje winters en wy hearden ek noch ris hwet nijs.

Ienris barde it—de âlde stoeltsjeklok hie ús krekt hearre litten dat it acht ûre wie—do waerde de doar mei fûle foarsje opsmiten en de mounlerssoan út ’e bûrren kaem yn, sei „Joun” en foel op ’e stoel, dy ’t Syts him taskikte, del. It wie in stille feint, dêr ’t net folle wezen yn siet, mar hy miende it oars tige bêst en syn âlden koene it skoan rêdde. Mar al wie hy de soan fen in mounler, dy ’t troch de wyn ta eare en oansjen kaem wie, it wie gjin koarn op ús Syts hjar mounle, hear! „Hwat tinke jimm’,” sa sei hja krekt, „dat ik my mei sa’n moalpûdde troch de wrâld slaen wol?”

Sadwaende roan dat mei twa kear ôf.

Letter op in reinige joun yn ’e hjerst hearden wy ris in heislik libben by de pomp ûnder ’e linebeammen. Der waerde om mâllens pompt en in amer trûzele mei great gerattel oer it bjinstap.

„’k Leau wrachtsjes, dat der ûnrie is. To Wybren, jonge, sjoch ris efkes,” sei mem, dy ’t krekt yn ’e hirdsherne siet to slûchjen en nou kjel wekker waerde.

Wybren, dy ’t foar ’t fjûr op in foech houten bankje siet to stoareagjen nei de lôge, die ’t heech út ’e droege prikken sloech en by de izeren plaet op en del dânse—kroaske mei de toffels heal oan nei de doar ta en Syts en ik, dat sprekt as in boek, slûpten him binijd efternei. Troch in skreef fen ’e heal-iepene boppedoar seagen wy, ho-t him in greate, skoudrige feint mei ûs bêste nije luiwagen de modderige learzens hwat ôfhimmele en hjar mei in ammerfol wetter neispielde. Do ’t wy wys waerden, dat Wybren en de jounprater rislewaesje makken om in smûk en waerm herntsje hy ús hird op to siikjen, pykten wy út en sieten froed en stil by mem to damjen, do ’t de keamersdoar iepengyng en hja ynkamen.

’t Wie in boeresoan fen ’e klaeikant en hy hie der in ûre ef trije rinnen for oer hawn op dizze reinige Snein yn ’e lette hjerst, om ris mei Syts to praten, scill’ wy mar sizze. Ik kipe tomûk ris efkes nei Syts, dy ’t der mei hjar fyfskaften jak oan, de greate bûnt skelk foar en twa stringen kerlinene kralen om ’e ynblanke hals, sa kreas as in krúsbei foarsiet en ’k mirk wol oan it triljen fen hjar lange eachshierren, dy ’t as side op ’e blijreade wangen foelen, nou ’t hja de eagen foardel sloech, dat hja al drok oan ’t taksearjen wie mei de baes by de hird.

Nou, dy koe wol meidwaen. Der scoene in hopen wêze, tocht my, dy-t it him net hâlde koene mei gnappens en derby diich hy in wird as domeny op ’e stoel, sa dat wy der forsteld fen stiene. Dizze noaske Syts dan ek folle better as de mounlerssoan út ’e bûrren. Hy koe bliûwe en do ’t wy ûnder ’e wolle kroepen, teagen hja togearre nei ’t bûthûs ta en formakken hjar der, wyls ’t hja it tútlampke yn in amer hiene to stean, om ’e strúnders, witt’ jimm’!

’t Scil amperoan toalve ûre wêst ha en ik hearde wol, der strúnde jongfolk om ’t hûs, do krige ik in skrik, dêr ’t my noch wol in wike de lea fen neitrille. As hiene de ljue mei tsjien goezzeroeren op ús glêzen oanlei, der hoefde gjin greater geraes to wêzen. Poffe, skreauwe, laeitsje, ’t gyng der núver oan wei en efkes letter hearde ik wol, ho ’t de strúnders oer ’t bartsje stroffelen en foartslûpten. Hja wierne, sa ’t like, foldien.

Dat moast ik dochs ris fynder útspinne en de oare moarne sei ik tsjin Syts, dy ’t gryslike slieprich wie: „Nou, nou, dat wie fen nacht ek in núver spul, net? Hast it grif ek wol heard, dû siest’ ommers mei sa ’n klaeiboer yn ’t bûthûs!”

„Ik, fanke, ikke? mienstû, dat ik by soune minsken wekje wol? Fen ’t sjitten ha ’k neat heard—ik sliepte swiet, lytse njirre!”

Earst liet Syts neat los, mar einliks koe hja it dochs net mear forswije, sa tante ik hjar. Do fortelde hja my, ho ’t de hiele joun de strúnders om ’e kouweglêskes spûke hiene en skoaiden om in pypfol tabak. „Wachtsje mar,” hie Syts do roppen, „ik scil jimm’ by de efterdoar wol helpe.” De bysfeinten mei de mounlerssoan as haedman derhinne fensels, wyls ’t Syts, om hjarren ris in goede ôflear to jaen, út it foarhûs fen ’t skoenboerd in pûdtsje mei los krûd helle, dat hja ris mei in moai praetsje fen Wytse jager los krige hie en der hânsum hwet fen yn it tabaksfetsje rûgele. Nou kaem de bûthûsdoar fen ’e skoattel en ’t houtsje en glimkjend hie hja ’t de feinten oerjown.

„Scil ’k jimm’ ek yet in krom fjûr helje?” hie hja ek noch tsjinstich frege.

„Dat ha wy sels wol,” anderen hja do en gyngen yn ’e smoute fen ’e krimpe twisken bût- en lytshús stean en sloegen mei de fjûrstien yn’e tonderpot, dat de fonken der nei stouden. Mar do ’t it krûd it fjûr roek, do gyng it mâl, dat kinn’ jimm’ tinke; de pyptsjettels fleagen hjir en dêr en de feinten hjar efternei. Dat de oare moarne, do ’t Syts meltsje scoe, it hiele potrak mei hear en fear op ’e skûrrenaed fen ’t lytshús stie, der Wybren it mei de ljerre aloan eameljend wer wei helje moast, dat wie de wraeknimming fen ’e bizen, dêr ’t Syts en hjar spylfammen hjar wol in wike lang jouns by datselde potrak oer formakken.

Dit barde yn ’e hjerst; it waerde winter mei sterk iis en moai waer; do moasten de jongeljue fensels al to baentsjeriden nei de Trije-pypster-baen by Dokkum en Freeds ’t Ljouwert-folk yn ’e miette en de oare maitiids, kin ’k jimm’ sizze, do wie ’t noch oan. Hja kreauwden wol ris, as Fetse ris in earnstich rytsje hie en Syts hjar der mei hjar blierhertigens net ta bijaen koe en der fen klearebare gútichheit ljochtfonkjes út hjar moaije eagen skeaten—mar sjoch, it sette gjin forkeard bloed, der bleau neat fen sitten.

Sjoch, jimm’ beppe hie do ek tige hiem, hwat Eva ús as in erfskip neilitten hat: ik wie ôfgryslike nijsgjirrich. Earst hie ’k wol ris op in Sneintojoun yn ’e tellegong omskildere en troch in oastgatsje loerd nei Fetse en Syts, mar neat heard ef sjoen, sadat ik hânsum makke, dat ik troch de skûrre, der ’t it sa onhúslike tsjuster en spoekrich wie, wer yn ’t foarhûs kaem, der ’t ik efter de koarte bêdsdoarren wei waerde. Om to sliepen, tink’ jimm’? Och heden né!, ik hie dat fet hiel oars bikûpe en bihindich mei de boar in foech iepeningkje makke yn ’e planken fen it bedsteed, dat yn ’t bûthûs útboud wie, en dan moast ik efkes harkje. Ek mar in amerij, hwent al ringen kaem de sliep my ornaris oer ’t mat en rekke ik fortiisd yn ’e moaijste takomstdreamen.

Mar sadwaende wist ik meastentiids wol, as Syts de boel ris wer yn ’e dúnen jage hie, hwer ’t it op dat stuit dan wer stûkke, en dan bleau Fetse sims wol fjouwer wike by de âlderlike hird mar de fyfte wike, dan kaem hy der al wer oansetten. En it wierne reizen by ’t hjerst en by ’t winter, as ’t waeide, dat it lille ef frear, dat it ongle! en dan dy smoarge modderwegen lâns! allinnich om Syts ris wer yn ’e blauwe eagen to sjen en hjar minlike laeits to hearren. Hja hie him de onrêst jown en koe him nou de rêst wer jaen en sadwaende it kwea troch ’t kwea fordriûwe.

Dat wie nou al oareljier sa gien en sa njonkenlytsen loek de tiid nou al wer nei Maeije ta en lyk as wy dat sa wend wierne, hiene Syts en ik ús op in moaije snjeontojoun hwat forhimmele en scoene nei de bûrren ta om boadskippen. Do ’t wy it paedtsje del gyngen, rôp Antsje, ûs bûrfaem oer ’e sleat hinne: „Sist’ ek nei Dokkumer merke ta, Syts? ’t Is ’t hjoed oer trije wike en Jouke mei de marse wie hjir jister en dy sei, dat der al in oeribel moaije sulveren tabakspot en in oanstekkerskomfoarke to pronk stie by de goudsmid op ’e Syl. Dat scil by de draverij forriden wirde.”

„’k Wit net,” andere Syts, „’k scil ús mem der ris oer ûnderstean, mar hja sjocht spûk, as wy mar oer hynsders en hirddraven lûd jane. Nou ’t wy selskip krije kinne, hie ’k der oars tige sin oan. ’k Scil ’t dochs ris bisiikje, as ik mem net bilêze kin, hear Ant.”

Do ’t wy weromkamen, siet it Syts so heech, dat it hjar op ’t slach út ’e mûle rôlle.

„Hwat!” sei mem, alhiel foraltereare, „jimm’ nei in draverij? Moat ik op myn âlde dei yet soks bilibje fen myn eigen bern? Hja kinn’ jimm’ wol formoardsje, lyk as hja Haeije Meinses soan ek dien ha op Birgumer marke.”

„Mar dat wie ek in âlde skelm, mem, en ’t reap wie yet fierst to goed, om der him in stroppe fen to draeijen,” andere Syts moi gysten. It sinnige hjar mar neat, dat mem der sa tsjin abbeleare. „As wy dêrhinne geane en sjogge ris nei de draverij en kuierje de Lege Wei ris op en del en de joune ris foar de fioele, dêr stiket dochs gjin koarel kwea yn, wol? Mar mem moat it wite,” bigoan Syts nochris wer.

Wybren, dy ’t by de hird op in âld knopkestoel omhingele en fen binaudens op ’e izeren plaet hinne en wer skoude mei de pipe sleau yn ’e mûle en ’e eagen heal ticht, fiapte der einliks ek út: „Sjêdêr! ik hie oars ek wol smucht op sa ’n draverij, mar nou ’t mem sa krimmenearet, scil ’t der wol wer by bliûwe moatte.”

„’k Sjoch ’t wol,” jeuzele mem, „it wylde fjûr hat dy ek al oanstitsen, jonge. Sels mar wite, jimm’ binne âlder- en wizernôch. Ik ha myn sin sei.”

Mar Wybren en Syts eamelen mem salang om ’e earen, dat se der hjar fen sûzen en hja einliks in bytke ynboun en sei: „Nou ja, as Wybren mei giet en Teake fen ús bûrljue ek en Antsje, dan kin ús frouljue ek neat oerkomme. Jimm’ meije ek wol ris in útfluchtsje ha, mar ien ding moatte jimm’ my ûnthjitte, dat....

„Al wierne it ek tsjien dingen, mem hat myn tawird,” flapte Syts der út.

„Dat Lokke ek meinaem wirdt,” bigoan mem wer. „Dy is nou ek great en ’t fanke sit oars altyd op ’e pôle en sjocht fen ’e wrâld nin byt.”

Syts woe útfarre oer it lytse flarde, dat hjar tipnoaske ek al oeral yn stekke woe, mar hja bitocht hjar lokkich yet yntiids en sloech ta.

Jimm’ kinne tinke, dat ik fen blidens hast net sliepe koe en Syts wie der ek al net folle better oan ta. Hja glied dy Sneintomoarne nei tsjerktiid hast by de planke del yn ’e sleat, do-t hja Ant it tawird brochte en dy twa sieten de hiele Sneintomiddei op ’e koelbak ûnder ’e flearbeammen to mûskopjen en to praten oer ’e klaeijing.

Moandeitomoarne ier en betiid stoude Syts al by âlde baes farwer ta ’t loadske yn. „Baes, komme jy hjoed mei in kwastfol blauwe farwe, om ’t hoarnseweintsje ^[1] hwat oer to striken?”

[1] It hoarnseweintsje wie alear in weelderydtúch by de wâldboeren. It wie sahwet fen ’t selde fetsoen as in gewoane boerehaeiwein, mar lytser, en yn alles folle eptiger en kreazer ôfmakke. De sydsketten, dy-t moi leech wierne, roanen fen efteren tige op nei ’t efterhek—dat de klaeikers efterkret neame. Dit wie ornaris moai útsnien mei lofwirk en jamk seach min dêr boppe op trije ef fiif hoarntsjes.
Kinne de weintsjes der sims nei neamd wêze? Ef doelt de namme op de stêd Hoarn yn Noard-Hollân?

De âld man wie forbouwerearre oer hjar hastigens en forstie, dat hja de tinen farwe ha woe. „Binn’ hja droech en skjin?” frege hy.

„Hwatte! droech?” rôp Syts oan syn dôve ear, dat syn trommelflues danich trille, „’t hoarnseweintsje farwje scille jy en ’t moat der ek mar ris tige tsjok opstrutsen wirde, hear baes!”

„’t Scil ynoarder komme,” ûnthjitte baes en pleage glimkjend: „Scill’ jimm’ nei de grytman to bisytsjen? en scil dy dan dyn namme mei in oarenien derby yn ’t greate boek skriûwe?”

„Hwat ’s dat nou wer for in brike set, baes, fij, fij!!,” andere Syts en dan hwat lûder: „Wy scoene mei ús bûrfolk nei Dokkum ta, wit jy. Boaskje man, dat smyt ik noch fier fen my, dat kin altyd noch wol, al bin ’k ek sauntich jier.”

Baes skodkolle ris en sei: „Dat scoe dochs wol in krom to âld wirde, faem. Dû moast sa mar tinke, Sytske Wybrens, der op ’e klaei is ’t ek skoan wenjen en binammen yn ’e Eastrumer krite ha se bêste ierdappels. Ik ha der jierren forkeard, sjochstû.”

Syts waerde ta de hals út read, selst de lytse earkes gloeiden, mar hja sei laitsjend: „Baes, baes, hwat lit jy jo hwat wys meitsje! Hja kinn, jo wol fyfskaft for lekken forkeapje, hear! Mar hwêrom ha jij jo dêr dan sels net nei wenjen set, as ’t dêr sa bêst is?”

„Ik, ikke?” stammere baes, dy-t mirk, dat Syts him oermânsk wie en mei syn eigen wirden forsloech, „myn wiif koe der net aerdsje.”

„Jou wiif? en jy ha ommers noait troud west”.

„Wis en wrachtich wol! Yn myn gedachten,” andere baes mei fjûr.

Syts skattere it út en seach ris tomûk nei baes, dy-t dit tige earnstich en bidachtsum sein hie en der deabidaerd mei pielde, om op it úthingboerd fen ’e harbarge „In het vergulden Peerd” in hynsder út to skilderjen, dat ek like folle fen in ezel hie. De earen wierne tominsen langernôch. „Nou baes, komme jy tomiddei?” frege Syts, wylst se al yn ’e doar fen ’t loadske stie en ris nei baes syn moaije blommen seach, dêr ’t hy, lyk as in hopen âlde feinten, tige aerdichheit oan hie en as ’t healjounsklokje sloech, skoften mei ompiele koe.

„Nou ’t do foarke sa yn ’e stôk sit, scil ’k ringen efkes komme en ek hwat giel bireare, dan kinne dêr de tsjellen hwat mei moai makke wirde,” wie baes syn andert.

Dit wie sadwaende ôfpraet en do ’t baes de middeis kaem, pjukte Houk skroar al for my oan in nij pakje, brún mei in ljeaf lyts gielsiden rútsje en mei in skoat fen wol in jellen lang. Dit stie kreas, miende mem en dêrby, de tiid woe it do sa ha.

Wybren, oars sa slûch, dy ’t altyd lead yn ’e toffels hie, as in oar him ris stjûrde, hie nou de tsjellen fen ’e wein al smard, sa grou, dat it fen ’e speaken dripte op ’e telleflier en mûze stilkes út ’e hjouwersek hwat fjûrkerreltsjes, om der de âlde blês, ús tsjernhynsder, hwat mei to bilibjen, dy-t like slûch wie as syn breahear. Dat aerdet wol ris nei.

Wy as fammen woene oars pronkje mei de swarte, mar mem wie hjiryn net to bilêzen en sei koartwei: „Hark ris Syts, in jong hynsder en jonge foerljue, dat roait wâl noch kant, hear. Blês hat syn boartlike hierren al lang weislipt en scil de loane wol wer opsiikje, as jimm’ werom it paed bjuster reitsje nei sa ’n wylde dei. Hjiryn lit ik my oer gjin striebreedte lûke, fanke.”

Syts stúme hwat en andere, wylst hja oan ’t lipke loek: „Wit mem wol, as de blês op syn sneins is, dat hy dan sa mâl mei de earen skoddet? en syn poaten binne sa stiif, dat hy se oplûkt krekt as de hinnen yn wiet waer, om net tsjin de efterdoar oan to stompen mei syn âlde lea. ’t Is in griis, de ljue scill’ grif miene, dat wy him fen ’e Kollumersweachsters liend ha.”

„Kom, kom!” treaste Wybren. „Dû scitte sjen, fanke, as blês fielt, dat de wein fammelêst yn hat, ho-t dan alle seilen by set wirde. Der glûrret noch wol in fonkje fjûr yn, mar ’t moat in krom oprêkke wirde, sjoch!”

Nou, der hie Wybren wol forstân fen. Hy, dy troch rein en stoarm hinne, altyd nei Birgumer marke teach, koe ek wol in bytke fen ’e brike kinsten fen ’e hynsterânselers, en nou joech ’t pas, om syn kinst ek ris to úterjen. Blês krige in stik fen ’e stirt, de fiterlokken waerden hwat bihimmele en Wybren griemde swartsel en oalje ta in smarseltsje en striek dêr de grize hierren fen ’e guds mei oer. Do-t der yn biboarselje, nou hy glimde, as ’r mei griene sjippe ôfskrobbe wie.

Mar sjoch, dat mirken wy earst de oare moarne en derom scil ’k, om foet by stik hâlde to kinnen en it triedtsje fen myn teltsje fjirder foart to spinnen, nou earst mar ris fortelle, ho-t wy de joune foar ’e moarne fen ’e greate dei wol tweintich kear nei de stoeltjeklok seagen, hwent de tiid dy kroep nei ús sin.

Syts lei de klean ré en mem seach Wybren syn spullen nei—syn lekkens kammezoal, de bêste koarte broek fen mansester mei lytse sulveren gaspkes ûnder de knibbel—dy-t mei de fine swarte streekhoazzen, de lege skoen, ek al mei sulveren gaspen, dy-t mem noch troch hwet skrabbe kryt en in topke âlde wolle, in glâns fen nijens jown hie, moarn syn klaeijing útmeitsje scoene en hja nuddele noch gau in nije rúterknoop, dy-t krekt by sa’n hynsteman paste, oan syn sneinse sarsjes baitsje. Ik wie al fierst to bliid, om yet hwat yn ’e útsetting to habben en flinterknipte mar hwat om, lyk as dat jonge fammen giet, dy-t for ’t earst ris merkenocht smeitsje scille.

Mem rôp ús yn en joech ús bûsjild út hjar sulveren knipke, dêr ’t in blau taske mei giele en reade kralen flinters oanhinge. Wybren krige in krom mear as fenâlds, omt hy moarnier twa fammen ta ballêst hie en moarnjoun syn sib fryster ek ris traktearje moast.

Syts krige net safolle: hja hie it aeijejild opgearre fen trije wike en toalve hinnen yn in stiennen baerchje, dat hja op de efterhússtriette by de skûrredoarren stikken smiet, om de sparpot ris nei to sjen. ’t Foel hjar danich ta en hja treau my ek noch gau hwet yn ’e hân, hwent fammen! hjar omskot wie net allinne tige moai, hja hie ek in hert fen goud. Us mem hie my ek goed bitocht en nou wie ik de kening to ryk en rekke dy joune yn ’e sliep mei myn kaptael ûnder ’t holkjessen.

It weintsje stie al ré yn ’e skûrrereed mei it fynútsniene efterhek der yn en it swânnenêst ^[2] derop.

[2] It „swânnenest” wie in sitselbankje, dat boppe oer de sydsketten fen it hoarnseweintsje hinne lein waerd en der yn twa pinnen slúte. lt hie in rêchplankje ef lening, dat jamk ek in bytke úttakke ef oars hwat moai makke wie. Fen in eigentlyk swânnenêst hie sa ’n houten bankje al in bidroefd bytsje.—De namme is yn ’e Wâlden yet bikend; „swânnebankje” sizze se ek wol.

Us ljeave mem hie der al in tsjeffen kjessen op dellein, dêr koene wy ús moarnier mar sêft op delflije litte.

Wybren kuijere mei ’t hjouwerkoerke yn ’e iene en ’t helter, dat him út ’e sleur wei efternei sleepte, yn ’e oare hân, it paedtsje by de elzewâl lâns nei it efterst fintsje ta en helle blês op, dy-t in skoftsje letter, nei it opplúzjen fen in earmfol bêst klavergêrs en in fjirdepart brea, dat Syts him tatreauwn hie, al swiet yn ’t healtsjuster fen ’e hynstestâl stie te dodzjen.

De oare moarne wierne wy al yntiids yn ’e war. Earst moast it wirk in krom oan kant, hwent wy koene mem mar net sa mei de bringst sitte litte. Alde Sytse Poai, dy-t mei de bolkoer roan en ús ier-en-betiid al for trije stjûren swinemagen mei for in stjûr krinten der mear yn, brocht hie, dy scoe mem joun helpe to meltsjen en koe dan ek for selskip hwat bliûwe te kofjedrinken. Oars wie de joun sa lang for mem allinne.

De sinne skynde sêft en ljeaflik en foarsei in moaije dei. ’t Wie waer, lyk as min dat om Maeije hinne ha kin—de noardeastewyn boarte yn ’e krún fen ’e âld kastanjebeam oan ’e sleatskant en de skelfinkjes songene yn ’t hôf. Us lytse ropeintsjes lieten hjar yn it poelke foar ’e wyn ôfdriûwe ef sieten hjir en dêr mei ’t kopke yn ’e plûm op ’e wâl te slomjen. De melkebisten stiene yn ’t skaed fen ’e elzewâl te wjerkouwjen en de daudrippen flonkeren noch twisken it gêrs. Bijke en ’e âld kat flitteren en streaken flaeijend ús hinne, krekt salang, dat se ûnder ’e mounle rûzje krigen om hwat kâlde ierdappels en de sifertse mei in hege rêch en in tsjokke stirt syn oanhâld sochte by Syts, dy-t sjongende stie to earn-amer-bienen en for ’t earst yn hjar hiele libben forgetten hie, hjar âlde kammeraten hjar libbensûnderhâld to jaen.

’t Ware ús yn alles mei en do-t it nei tsjienen loek, gyngen wy mem efternei nei de skûrre ta, dêr ’t hja in tromp fol bôltsjes mei woarst op ’e wein sette: „In flaubyt for ûnderweis,” lyk as hja glimkjend sei.

Bûrmans Teake en Ant stiene ek al ré mei hjar wein en do-t Syts en ik op it swânnenêst oanlânne wierne en wy núvere eagen opsetten, omt de âlde blês yn in nije hûd stitsen wie, sei Wybren koart: „Foart âlde!” Der stouden wy hinne en koene mem hast gjin goemoarn mear sizze, sa bryk gyng it er troch. ’t Beest wie súver sljucht en fleach it hynsder fen Teake mei staesje efternei, mei de earen omhegens, dy-t nou ek net skodden, sadat Syts en ik bisouden en hja sei: „Dû hast de boel bitsjoend, slûchslimme jonge, sjê-dêr!”

„Ea ju né,” andere Wybren, „ho meist, soks tinke fen my? Hy hat nou selskip en wol ek meidwaen kinne, dat is ’t him.”

„’k Leau der neat fen,” flústere Syts mei hjar mûle tsjin myn ear, „hy hat grif mei rottekrûd pield; tominsen der hat al in wike lang in foech pantsje mei tsjokke sâlve yn ’t skûrrefinster om slipt en ik kin dy sizze, ik tûmke der ris efkes mei de finger yn en ’t bleau der oan hingjen as breadaei.”

„Dû moast ek alles neisneupe, fanke,” andere Wybren, dy-t ús petear biharke hie, „en ik bin tige bliid, dast’ der sa weirekke bist?”

Earst hiene wy Hirdegeryp hawn en rieden nou de âld wei del nei Feanwâlden ta. De hynsders wierne al sa njonkenlytsen fen ’e draf yn ’e stap kaem en loeken nou krêkjend ús weintsjes troch it moudige sân, wylst wy dizze amerij binuttigen, om ris in bôltsje op to plúzjen. Wy wierne soun en bliid en mei it foarútsjen op in moaije dei, smakke ’t ús dûbbeld swiet.

Al mear en mear hoarnseweintsjes mei sjongende en pratende ljue derop, rieden foar ús út ef kamen efter ús oan en fier klonk de golle laeits troch ’e stiltme fen ’e maitiidsmoarn. In lyts eintsje Feanwâlden foarby, kamen wy oer de Skilige Piip, dêr ’t it yn ’t foarige allerheislikst spoeke en ús oarremem wol ris frjemde dingen bilibbe hat. Nou, wy metten dêr twa núvere bysfeinten. De iene wie in Westereinder mei in koerke fol snypsnaren op ’e rêch, wylst de oare, in fearige kearel mei greate learzens oan, sa ’n hynstekeapman like, dy-t op alle merken, mar nearne thús to finen binne.

De man fen hynsders seach Syts ris oan, dy-t der as in keninginne mei ’t gouden earizer op en ’e floddermûts deroer, op hjar kjessen siet en ’t like him sikersonk tige skoan ta, hwent hy sei tominsen moi lûd tsjin syn maet: „Hwat ’s dat in ljeaf famke, in alderljeafste pop!”

„Hea ja,” andere de oare, „der scoe ’k nou noch wol ris myn hiele koerke mei snypsnaren for oer ha!”

Syts seach ris efkes om en rôp: „Dû hoechst’ net to tinken, jonkje, dat ik for dy yn ’e widze lein bin, hear!”

Dat der do lake waerde, kinn’ jimm’ wol bigripe en do-t wy in skoftsje letter oanhâlden by Heslings jonges yn ’e Fal-om, waerde it yetteris opwaerme. It weardshûs is der yet, mar de ljue binne al jierren forreisge. Hja húsmannen der mei hjar trijen fen âlde feinten en in húshâldster, dy-t de seis krúskes ek al op ’e rêch hie. Hja koene ’t skoan rêdde, ja, de ljue woene wol ha, dat de sekken mei jild op in rige yn ’e kelder stiene. Mar in minske makket jamk fen in keal in kou en sa scil ’t hjir ek wol gien wêze. Tominsen, as ik safolle hie, scoe ’k my ’t bollêst fen weardshûsfolk net oanhelje. Dochs, as ’t jongfolk ynkaem, wierne se der allegear mei op ’t snjit en dan hipte Tryn, de húshâldster, mei hjar âlde skonken fen ’e keamer yn ’e kelder, om ’e toarstige ljue to bitsjinjen. Hja wie sa tanich en ronflich om ’e troanje as in útlânder, mar dat kaem fen ’e reek, dy-t aloan oer ’e keamer hinge en net yn ’e skoarstien wei wirde woe. As it jongfolk hjar hjir ris mei narre, dan wie Tryn ek net op ’e mûle fallen en joech aloan itselde andert: „Rikke fleis kin lang mei, feinten.”

Yn ’e hirdsherne siet Hessel, de iene broer, dy-t tige thús wie yn ’e stjerren en folle mear fen dy spullen wist as de wize ljue yn ’e stêd mei flipjassen oan en trijekantige hoeden op, dy-t hjar libben lang leare en ’t stôf út ’e âlde tsjokke boeken slagge.

Wy hokken foar it weardshûs gear omTryn, dy-t ús in fine set fen Hessel fortelde, ho-t hy de ljue út ’e stêd ris te plak set hie. Dat gyng sa, sei se:

„As it in moaije winterjoun wie mei stjerhelder waer, dan gyng Hessel bûtendoar om troch syn greate kikers to sjen en rekkene oer ’e baen fen ’e jierren, dy-t hja biskriûwre troch ’e loften. Dan forgeat hy for in amerij de wrâld en hjar oanhang en tochte nearne oars om as om dy skitterjende ljochten derboppe oan ’e loft. Sadwaende forgeat hy it sliepen ek wol ris en dat wie mis, hwent nou tsjinwirdich is hy safier kaem, dat syn skoan forstân by wilen fortsjustere is en hy njonkenlytsen yn syn bernskens rekket.

Moarnsier, as it noch tsjuster wie en it melken my fen ’t bêd ôf rôp, dan stie hy der jamk noch by de efterdoar to eagjen en sei ienris tsjin my: „Sjoch ris Tryn, troch dizze kiker, dy ljochte stjer, dat is nou Uranus; dy hat fjouwer-en-tachtich jier wirk, ear ’t hy dêr wer oanlânnet, der ’t hy wei kaem is. Dat scoe ’t wol in skoane wente for dy wêze, dan waerdst’ ek net sa ringen in âld wiif as nou, hwent sjoch, fjouwer en-tachtich jier rekkenje se dêr mar for ien.”

Dat wie latyn for my, fammen.

„Mar ienkear, do sei hy: „Nou sist’ yet ris hwat sjen, fanke, dat net alle jierren bart, to witten in stirtstjer, dy-t se mei in stêds wird ek wol ris in „komeet” neame. Oer in fjirtsjin dagen om alve ûre scil er skine, hear.”

De ljue út ’e stêd hiene dêr ek al oan plúze en skreauwen nou yn ’e krante, in pompier fol nijs, dat wy wyks ienris krigen, fen ’e moaije stirtstjer en ek, honear dy to sjen wêze scoe. Mar wie ’t net bryk! hjar birekken wie krekt in wike letter as Hessel sines. Do ’t Hessel it lies, lake hy ris en sei: „Der is gjin falikant op, nou ha de learden hjar danich forsind,” en hy gûchele ris wer mei de sifers om en do-t hy aloan de selde útkomste krige, sette hy dat yn ’e krante.

„De joune fen Hessel syn stjer kaem en ik tochte: „Dêr moat it sliepen om opskoud wirde,” hwent ik wie der tige nijsgjirrich ta om to witten, hwaens skealjes oerwaege scoene.” Hessel rekkene effetyf en wrachtsjes! krekt op ’e selde joun en ’e selde ûre kuijere de oeribel moaije stjer mei hjar ljochte slinger de blauwe loft lâns. Hessel hie ’t woan en ’e learden moasten bilies jaen.

Letter scoene hja Hessel ris opsiikje en tochten grif, dat it net allinnich in learde, mar ek in foarname man wêze scoe, alteast hja fregen yn ’t weardshûs oan my, do-t ik foar ’e hynsders stie, hwêr ’t de greate stjerrekindige wenne. Do sei ik: „Kom mar harren!” en brocht se nei ’t bûthûs ta, dêr ’t Hessel efter de kij siet to beantsjepûljen. Earst mienden hja, dat ik hjar to fiter hie, hwent Hessel liet se earst mar ris in skoftsje foartprate en die der it harkjen ta. Do-t hjar mûlwirk, dat aloan as mounleroeden wol in healûre foartklappere hie, einliks warrich waerde, bigoan Hessel ek ris lûd to jaen oer syn wytnisse, dy-t dit foar hie, dat se op ûnderfining en net allinne op boekewysheit bouwd wie en al ringen sieten de learde hearen mei de mûle fol tosken. Hja woene Hessel abslút ris yn ’e stêd ha, mar dat noaske him net, hwent, sei hy tsjin ús: „Om ’t jild hoech ik it net to dwaen en om eare ek net, hwent al wist ik it folle better as de ljue dêrre, de eare dêrfen scoene se my dochs net takomme litte, ja hjar ôfginst scoe my it lytste plûmke forginne.” En Hessel bleau dêr ’t er wie en ik siz jimm’ dit, hy hie great gelyk.

„Ja fammen,” sei Tryn ta bislút, „sa’n skoan forstân is in greate meijefte op ’e libbenswei en yet moaijer is ’t, dat it ek yn in ienfâldige wente húzje wol, lyk as jimm’ hjir seagen.”

De team waerde blês wer oanlein, wy kamen wer op ús sitselbankje tolânne en nou gyng it rjucht op Dokkum oan. „Ik kin ’t my net bigripe fen dy Hessel,” sei Syts ûnder ’t riden wei, „hy siet der sa slûch hinne, dat ik tochte, nou feint, astû ek fierder telle kinst as oan trije ta, dan falt it my net ôf.”

„Hwat bist wer mûlryp, Syts,” formoanne Wybren. „Dû mochst’ wol wolle, dast’ ek safolle wiste, as yn Hessel syn boppekeamerke bisletten is. Dan hiest’ nou al prefesterke west to Grins, fanke.” De klearebare ondôgensheit twiljochte yn hjar moaije eagen en de lytse gútige dobkes boarten ôf en oan yn ’e wangen, do-t Syts andere:

„Op alle bigjin heart in ein, o’ net, foerman?”

„Wis en wrachtsjes!” sei de man fen ’t foarhek binijd.

„En wistû nou wol, hwat de ein fen in prefestersforstân wêze scoe? In berneforstân as immen fen fjirdel jier.”

„Ja,” sei ik, jimm’ beppe do, „Wybren mient altyd, dat in oar better is en wizer en wy gjin koarel witte; hy sjocht aloan de blommen yn in oarmâns hôf, mar wy binne ek sa min noch net, hear!”

„Twa tsjin ien is moardsjen,” krimmeneare Wybren. „Ik sjoch wol, Syts lânnet by Fetse oan en dû, Lokke, hoechst dyn lyts noaske ek net oeral yn to stekken, hear. Sjoch frouljue, der is Dokkum,” sei hy, om in oare draei oan ús petear to jaen.

Foardat ik jimm’ nou mear fortel fammen, moatte wy earst ris hwat sliepe, oars kin beppe hjar âld boppewirk it net úthâlde. Rêst en sliep moatte it spul wer hwat smarre en moarn is der ek wer in dei.—

Dêr koene Lokke en Rikst gjin né op sizze en sadwaende seagen se al mei langst, do-t se efter de bêdsdoarren wei waerden, nei de oare joune út. Dat se hânsum trochslach yn beppe hjar wirk makken, sadat it âld sloof de hiele dei gjin finger wiet hoechde to meitsjen, kin min tinke en do-t de oare joune kaem, dêr ’t hja mei like folle langstme nei útseagen as beppe alear nei hjar Dokkumermerke, do sieten hja al wer smûk mei hjar trijen om ’e klaptafel, de fammen mei it breidsjen op ’e skirte en beppe foar ’e spinwiele, lykwol hjar dy joune net folle wolle troch de fingers glied. Beppe bigoan wer:

Yn ’e fierte oer ’e lânnen seagen wy de toerkes fen Dokkum al yn ’e sinne blinken, heal útstykjend boppe de húzen, dy-t efter de hege beammen fen it bolwirk skûl gyngen en it wyntsje, dat de reidplûmkes oan ’e sleatskant aeide, brochte ús forsjille klanken fen it sjongen en spyljen, dêr ’t de stêdsljue hjar al mei formakken.

Einliks kamen wy foar de Wâldpoarte oan en dêr sette Wybren syn frouljuesfrachtsje yn ’t weardshûs ôf, wylst hy en Teake de hynsders to plak brochten. Al ringen krige Syts in lyts forware spegeltsje yn ’e noas, dat twisken de finsters hinge en do moast se yet efkes sjen ho-t de trije stringen tsjokke bloedkralen mei it gouden boat ôfstieken by hjar ynblanke hâls en de fine wytkanten doek, dy-t yn it leech-útsniene jak oer de wite deise doek hinneploaid wie. ’k Siz ’t jimm’, it like mar ris tige kreas en as beppe nou ús hjoeddeise jonge fammen sjocht, dy binne der súver gjin oansjen by wirdich. Wy biseagen ús sels ek ris, Ant boarsele my en ik Ant it stof hwat fen ’e klean, wy strieken de fâlden út ’e jakskoaten glêd en do-t Syts it spegeljen ek dien hie, stieken wy mei ús trijen nei de marke ta, yntiids genôch, om krekt to sjen, ho-t Wybren al mei in foech wylgentienen swypke yn ’e iene en ’e team fen blês yet yn ’e oure hân efter in jong hynsder omtyske en Teake al mei in pear trintene jonge fammen, ek Trynwâldsters, oan ’t mâljeijen wie by de stâldoar.

„Kom,” sei Syts, „it bigjin liket net sa min, hear Ant! Joun in guds mear for ’e wein, dêr skrippe de mânljue nou al om. Hwat seist’ dû der fen, Ant?”

„Lit se gewirde,” wie ’t deabidaerde andert fen Ant, dy-t neat hjit ef kâld meitsje koe.

„Fanke, fanke! hwat bist slûch,” suchte Syts. „Sa krigest joun noait in feint, hear.”

„’k Ha al ien,” sei Ant, hielendal yn ’e prakkesaesje wei oer dy trouwe iene.

Syts woe yet hwat weromsizze, mar forgeat it, hwent wy metten krekt in frjemde kearel mei in aepke oan ’t tou, dat núvere kinstjes dwaen koe en in moai read jaske oan hie, wylst syn kopke hast wei waerde ûnder in greate mûtse fen berefel en in lyts sabeltsje oan syn lofterside bingele.

Ant en ik skrilden al hwat, hwent it like allegear mar ris núvere frjemd en dy kearel seach sa gleon dat mei syn swarte gûchelers-eagen, mar Syts wie net sa gau forslein, do-t hy by ús stean bleau mei de pet yn ’e hân. Hja sette de hânnen yn ’e side en sei: „Wy ha gjin niget oan jo fé, man, hâld you jildbakje mar thús, hear.”

„Schade, schade, willen die damen gar nicht sehen? Dat ist der Affe, welche Napoleon mitnahm in seine grosze oorlogen en welche alles gesehen had, St. Helena auch. Niemals hier vertoond, sehen sie doch mal.”

„’t Scil wol wier wêze,” andere Syts, „mar as dit Napoleon syn aep west hat, dan hastû grif ien fen syn fjildhearen west. Dû kinst tominsen lige as in âld soldaet, man. Hawar, Lokke, jow him in krom, dân binn’ wy fen him ôf.”

It aepke sette allerlei rare gesichten en naem tankjend syn greate mûtse ôf, do-t wy fjirder gyngen en hy wer op ’e man syn skouder kroep.

Do-t wy op ’e Syl kamen, wie ’t krekt, eft der de hiele wrâld gearhokke wie; min moast yen mar foartdriûwe litte op ’e minskestream om foetsje for foetsje by de Lege Wei en ’e kreammen to kommen. Njonkenlytsen kamen wy oer ’e brêge hinne en oan ’e oare kant fen ’t djipt tolânne.

Wy hearden der sims in heislik gerop en geskreau, krekt as waerde der in baerch út ’e wrâld holpen. Fensels, der moasten wy ris fynder jern fen spinne en sa teagen wy, mei Syts foarop, derhinne en seagen do sa ’n brike set, dat ik noch laitsje moat as ’k der om tink en nou is ’t amper al sechstich jier lyn.

Yn ’t skaed fen in linebeam, dy-t syn greate tokken fier oer ’t wetter hinne hingje liet, stie op in âld faitonne sa ’n kiezzejoad, sa ’s yn dy tiden folle op ’e marken to finen wierne. Mei in lange flipjas oan, dy-t bettere dagen kend hie en in prûk op, hwêrfen de swarte koarketrekkers yn ’e wyn trillen, kroane troch in hege hoed, dy’t in slachje to lyts wie en nou op ’e holle omsoeide, woe hy himsels it oansjen fen in greate learde jaen. In great gouden ket, sa ’s ’t hiette in presint fen ’e kening fen Spanje, hinge him om ’e hals, mar der stie gjin mark op as miskien datjinge fen in koperslagger út in forgetten herntsje fen ’e Sakremintstrjitte to Ljouwert.

Hy swaeide ôfgryslik mei syn hânnen om, dêr ’t in kiezzetange as moardpriem yn flikkere en as hy dan wer tige los wie, stieken alle ljue de hollen op, mar de âld guds foar de wein, dy allinne slûge foart. Dy hie de baes wol faker bearen heard. Sims rekke de joad sa yn ’t fjûr, dat ik tochte: jonges! hy rekket oer board en yn ’t wetter fen ’e Syl.

Mar ’t gyng goed en hy koe syn fleskes mei gûd tsjin pine-yn-’e-mûle skoan slite. Hy bigoun wer: „Nieuwste vinding der wetenschap! ’t Instrument, dat geheel zonder pijn een lastige kies weg neemt!! Komt, overtuigt u, voelt hetzelve!!! Hy haspele, lyk as allegear fen ’e joadske neiteam, núver om mei de „h” en stammere sims bryk oer in frjemd wird hinne, mar de ienfâldige ljue mienden, dat soks brûktme wie by de learden en hy hie in bulte harkers en keapers.

In kearel as in beam mei hânnen as slaeijen stie twisken de oare bysfeinten yn tichte by ús to praten en ik hearde ’t wol, hy hie ien fen syn mealstientsjes to missen. In koart birie—der kleau hy al by de âld wein op, dat de bynten krêken en gyng op it bankje sitten.

„Een leelijk geval, sei Abraham’s soan, „daar zulle we je fluks af helpe, vrind. Sam, m’n jong, kom mal hier.”

Sam mei in forblikt baitsje oan, kroep ek by de wein op en nou bigoan it spiktakel. Wyls ’t Sam de lijer syn hânnen yn rêst hâlde scoe, skoerde de kiezzejoad mei alle foarsje, dy-t er yn syn âlde sinen hie oan ’e kies, mar ’t woe net flotsje. Dit forsetsje wie for ’e omstânners in greate pré en hja hiene hjir like folle niget oan as oan in draverij.

De feint raesde om mâllens en sloech mei hânnen en foetten, hwent do ’t Sam seach, dat it mei syn heit dochs wol op bilies jaen moatten útrinne scoe, naeide hy út. De âld joad lûkte, wrikte en fielde, mar it woe him net slagje, hwent tsjin dizze reus fen it minskegeslacht mei syn stompen en razen, wie hy net opwoechsen. Einliks sei hy hymjend: „Nou vrind, de wortel is nog goed en ’k kan jou thans niet helpe.”

„Kinste my net helpe, ik scil dy wol helpe, âlde rakkert!” andere de feint troch syn pine en lilkens hinne en waerde do mei de oare bysfeinten wer ûnder ’t folk wei.

Foar de alteraesje preaude de joad in hertsterkinkje út in lyts krûkje, dat ûnder it sitselbankje fen ’e wein yn hwat hea bidobbe wie en tige nei de krûkjes aerde, dêr ’t Skiedam it ûnk mei ûnder de ljue bringt en do loek hy de âlde readfoerre flipjas wer oan, dy-t hy om mear spaesje to hawwen, útsmiten hie en bigoun wer harkers en keapers to lokjen.

Wy bleauwen yet op it parradis fen in eptige húzing stean to harkjen, omt wy niget hiene oan syn núvere teltsjes oer keningen en greaten út fiere lânnen, dêr ’t hy for ’e tsjinsten, dy-t hy hjarren dien hie, safolle wêst hie as opperskinker ef oannaem bern, der wie hy sims sels yn forbjustere, leau ’k. Sa stiene wy der in skoftsje, do seagen wy ynienen, ho-t dy greate feint mei syn oanhang tomûk wer troch it folk hinne slûpte, elts mei in oaljich pompier yn ’e hân en do-t hja tichternôch by de faitonne wierne, saeiden se de âld guds, dy t aloan yet stie to dodzjen, by tsjienen de gleaunhjitte oaljekoeken op syn skimmelich hier. Dat gyng núver, hwent eart de joad fen syn kykkast ôf rekke, fleach it hynsder al mei de noasters wiid iepen en it wite skûm om ’e bek by de Syl lâns, de hoeke om en de Breedstriette yn. Dat wie me in opskûrring! Dokter syn hege hoed bleau yn ’e linetokken hingjen en de lytse brúne fleskes fleagen as pipernúten troch de loft, folge troch de greate prûk, mar de bisitter sels fen dizze moaijichheden koe syn weintsje net priis jaen en lei heal út, heal yn ’e bak, wyls ’t er neat oars rôp as: „Sara, Sara, sta je Levie bij!!” Mar Sara siet yn hjar jern-en-bânwinkeltsje to Ljouwert en hearde sadwaende syn kriten net en Sam, dy ondôgense jonge, dêr ’t al in keapmansholle op siet, gûlde mei syn skel joadejonges-lûd boppe alle minsken út: „Help, help, slúge Dokkumers! Wat ’en kostelikke aanbeveling voor me vader! Tien centen, die ’t peerd houdt!” en hy wreau him ûnder de bidriûwen fen klearebare nocht yn ’e lytse ilige hantsjes.

Lokkich, it hynsder waerde fongen op ’e ein fen ’e Breedstriette, mar de joad wie nearne to finen. Einliks nei lang siikjen waerd hij opstreweard yn in steechje by de Waech, dêr ’t er mei in greate skoer yn ’t wang, dêr ’t it fel by hinge, siet to kleijen en to gûlen. Hja brochten him mar gau nei dokter Pillérius ta en dy hat do ’t spul mei in sulveren nuddel wer hwat gearnaeid en in ûre letter kleau Levie mei in foech forbân om ’t wang en mei in stikmennich fleskes yn ’e hân, dy-t noch hiel bleauwn wierne, wer op syn hege troan en de âld guds waerde mei in raffelich ein tou oan ’e linebeam festtsjurre.

De biisjager soarge der for, dat de feinten, dy ’t him dit lapt hiene, om ’e nocht in nacht yn ’t hounegat útfenhûzen en it grapke tige djûr mei sulver bitellen.

Sadwaende roan dit einiiks mar aeklik ôf en om ûs sinnen hwat to forsetten, teagen wy nei de draverij ta. Mar der hiene wy al ringen gjin nocht mear oan, hwent der bliûwt altyd wol ien hynsder oer, dat it hirdste kin en en as dat nou in swarten as in brúnen ien wie, koe ús neat skille.

Do kuijeren wy ris for de foroaring nei de kreammen op ’e Lege Wei ta en koften der for ús mem twa moaije koeken, hwêrop mei wite letters op ’e reade sûker skreauwn stie:

„Kermistijd brengt ieder wat,
d’ Eene dit en d’ ander dat.

It oare rymke dat is my forgetten; ’t is ek al wer sa lange jierren lyn en njonkenlytsen wirdt min staf. Syts naem for mem as wolkomthús in pearsen knoopdoekje mei, bisiedde mei read- en wytsiden blomkes, krekt sa ’n ien as dêr ’t bysitters Poai sneins yn tsjerke mei pronke.

Wyls ’t wy de kreammen biseagen en ús bûsen swierder, mar ús knipkes lichter makken, slûpte der in feintsje efter ús lâns en loek my in reis ef hwat ris oan ’e jakskoat. „Syts,” flústere ik tomûk, „der lûkt my in feint oan ’e jakskoat. Hwat wol dy dochs?”

„Hwat dy wol? Mei dy merke hâlde, tink ’k,” en Syts kipe efkes efterom. O heden! der kaem hy al oansetten!

„Moai waer, fammen, o’ net?” bigoan hy. „Kom, hjoed ek ris nei de marke ta? En joun foar de fioele?”

„’t Koe der wol ris fen komme,” andere Syts glimkjend en seach ris wolfoldien fen my nei ’t feintsje en fen ’t feintsje nei my. En ik stie foar hjar as in skildige mei de eagen foardel en mei in hert, dat trille fen klearebare bangens as de blêdden fen ús âlde klapperbeam yn ’e twjirre foar in tongerbui en ik kikte nin wird. Nou, oan Syts hie ’k in goede abbekaet en sa’n merkegrapke noaske hjar wûnderskoan.

„As jy sizze, ’t kin der wol fen komme, faem, mien ik, dat it ek wol sa komme scil en dan scoe ik wol mei dizze faem wolle,” sei hy permantich en seach ris freegjende nei my: „Ho liket jo dat ta?”

Ik seach Syts ris oan en dy andere byderhand: „Ja sjoch, wy kinne jo net en Lokke en ik moatte earst ris wite, hwat fleis wy yn ’e kûp ha.”

„Ik bin Nanne Frearks soan fen ’e tsjerkepleats by Damwâld fen dinne. Wybren, jimm’ broer, kin my skoan.”

Dit andert stie Syts wol oan, hja joech my in lyts triûwke en ik andere, altyd noch mei de eagen foardel: „My tinkt, nou ’t jy út ’e kinde binne, moat it mar oangean. Joun om seis ûre fine wy eltsjoar hjir wol wer.” Dit andert gyng my al moi gled ôf en ik weage it ek al ris tomûk, om myn merkefeint to bisjen.

It wie in prústich lyts baeske, kreas yn ’t habyt mei gouden rinkjes yn ’e earen en gouden knopen ûnder de hâls, tige donker fen útkyk en mei pikswart krol hier. In great pompier, mei dúmkes tink ’k, kipe him heal ta de efterbûse fen syn kammesoal út. Scoe ik dy joun ek mei opplúzje scille?

Syts wie tige bliid en sei: „Dit falt der moai yn, Lokke, hwêr scoene wy oars joun mei dy hinne!” Sadwaende wie dit fet bikûpe, mar myn wille wie wei, ik seach der tsjin oan as in baerch tsjin ’t rongjen.

Do it seis ûre sloech, kaem Wybren foar ’t ljocht mei syn sib fryster, Fetse seach út nei Syts, Ant en hjar frjeon lotten al om koeke by in diske en Freark, myn feint, kaem permantich op my ta. Nou wie de rige fol en hân oan hân kuijeren wy yet ris by de kreammen lâns. Fetse, dy-t in earste potsjemakker wie en altyd grapkes forkofte, bleau forheard foar in lyts tintsje stean mei yn gouden letters der op: Academie der Astrologie!

„Kom frouljue, dêr yn! Hjir moatte wy mear fen ha, hear. De kaert ris lizze litte—dan witte wy opslach, hwêr ’t wy ús oan to hâlden ha. Trouwe jimm’ mei ús: goed; mar unthjitte de kaerten oars, dan jeije wy jimm’ foart en forsnobje ús merkesinten allinne!”

„Fij, fij!” andere Syts, „ús net mei ha wolle? Is dat mienen?... To, scill’ wy der ris yn? Hwent sjoch, as min yen libbenspaed foarút wit, dan kin min ommers it ûnk ûntrinne.”

Allegearre like it ús goed ta en do-t der acht minsken tagelyk hjar akkedeemje ynstoarmen mei de greate Fetse foarop en de tsjokke, roune feint fen Ant, dy ’t hast net troch de tintsjedoar koe, efteroan, do foel it âld Sigeunerwiif hast fen hjar sels. Ik tochte oars, it wie sa’n âlde tange, dy ’t for de kweade selst net iens skrilje scoe—tûk op jild en yn reade en bûnte fodden biwoelle, dêr de giele troanje mei de gleone swarte eagen, núver by ôfstiek. In restje bitûmke kaerten hie se yn ’e hân en lykwol hja ek wol út ’e stjerren lêze koe, karden dochs de measte ljue de kaerten boppe de stjerren, omt se folle bitrouwsumer wierne. Hja praette frjemd, mar dochs net sa mâl, ef wy koene it wol bigripe.

Earst foarsei hja Ant en hjar feint it libbenspaed, do Freark en wy laken, dat wy skodden. Do kaem Wybren mei syn faem foar de rjuchter. Wybren leauwde oars net oan sok âld wive-praet, sei hy wiis, mar nou hearde hy dochs ek al mei in binaud gesicht nei it wiif hjar machtspreuken.

„En jy”, sei it wiif tsjin Wybren en wiisde mei de lange, bonkige finger nei him, „scill’ boaskje, as de seis krúskes al efter jo lizze. ’t Scil immen wêze mei in krûmme noas en in sek jild op ’e âld rêch, mar man! man! hartenaes is der net mear by. Mar earst scill’ jy sels mei hynsders ride en dan moatte jy rinne; earst fen ’e wâl yn ’e sleat, der siket jo âlde breid jo op.”

Do waerde Wybren lilk. „So, âlde tsjoenster, tochtst, datst der ien koarel fen wiste”, rôp hy nidich en syn faem seach sa bidrukt dat. Hja hiene it nei ús tinken al mei trouwen klear. „Myn faem hat gjin reade sint, mar ek gjin krûmme noas—mar dû hast sels ien, dêr ’t de ljue tsjinoan stompe moatte by nacht, ast’ op de biezem rydste.”

Fetse en Syts kamen nou by ’t trapke op; Fetse bounse en stompte sa, dat hy fleach mei sin tsjin ’e âlde hjar wankele stoel oan, dy-t hy efkes hifke mei wiif en al, sadat fen skrik hjar de wirden yn ’e mûle bistoaren en do sei er drystwei: „En ast’ nou net ris hwat oars witste as sok núver praet, dan scil ik dy wiersizzen leare mei myn fûsten.” Ien liet hy hjar efkes sjen en d’âlde glûpte út ’e eachshoeken en seach der skean nei. „Nou, hwet seit de tiid? lêz op!”

„Ja minhear, ja minhear! sei se en de kaerten fleagen hjar troch de hânnen as breidspriemmen. „In núvere bysfeint binne jy en ’t lok wol by jo wêze yn ’t libben. ’t Scil jo goed gean. Mear siz ik net.”

„Fensels, dû hast it jild al yn ’t bakje en kinst nou mei swijen folstean,” andere Fetse brûkel en mar heal foldien, wylst hy by ’t taffeltsje wei gyng.

Nou wipte Syts der hinne en wer fleagen de kaerten hinne en wer. „It lok hat by jo widze stien, faem, jo binne grif op Snein berne. It scil jo altyd meiwaerje yn jo libben en jy krije in rike man, dy-t skippen op sé hat.”

„Skippen op sé?!! Och, hwat harke Syts raer op en wy ek fensels. „Hwa is ’t?” frege hja súnich.

„Dat kin’k en wol’k jo net sizze, mar min scoe mar hoopje, dat it dizze greate feint net is.” It útsliepte âld wiif hie mar al to goed sjoen, hokker kant Syts hjar moaije blauwe eagen nys ansens útgien wierne. „Hy koe jo syn fûsten ek wol ris sjen litte. Né laitsje mar net—as jy âld en griis binne, scille jy nochris om my en myn wirden tinke.”

„So, so! jy sjogge heech by je sels op, wyfke. „Moarnier tinke wy der net iens mear om,” wie ’t andert fen Syts.

Mar dat kaem oars. Jierren wie ús Dokkumer merke al lyn, Syts wie sels al in fyftich jier en troud mei Fetse, do sei hja ris tsjin my: „Dat âld wiif op Dokkumer merke koe mear as in oar, hear Lokke; hwent hja hat my dit allegear foarsein en it is neikaem. Fetse hat erfd en nou ha wy ek skippen op sé, al binne it dan ek mar Wierumer fiskersaken, der ’t it jild yn stekt.”

Mar om fierder by ús teltsje to bliûwen: wyls ’t wy op it weardshûs takuijeren, waerde de wiersizzerij ûnderweis yetteris keard en wer keard, en alle frouljue, al seine hja it net planút, leauden oan sokke praetjes, mar de manljue, dy smieten it fier wei en poften derop, dat, al hie it earste wiif hjar man ek forrifele, hja hjar net fen ’e neiteam, al wie ’t dan ek noch sa ’n swart roek, hwat op ’e mouwe spjeldsje litte scoene. „Och ja,” pleage Syts fyntsjes, „nou reint it wirden as drippen út in tongerbui yn ’e hounsdagen, mar nyskes wierne jimm’ ek al yn ’t lyts himd. En hwa hat ús der hinne praet, Fetse?”

Fetse seach ris nei de loft en hwêr ’t de fûgels fleagen, en, lyk as wize ljue ornaris dogge, hy hâlde him stil en sylde hânsum yn oar farwetter oer en bigoan in praetsje, dat staette noch bite koe. Sa lânnen wy yn ’t weardshûs oan, dêr wy yet in nochlik skoftsje tochten to sliten, ear ’t wy nei hûs ta rieden. It like wol in greate bijekoer, dat weardshûs, dêr ’t de ljue yn en út swarmen en der binnen yn wie ’t sa ’n gegons, gedâns en gesjong, dat it my grien en blau foar eagen waerde, do-t wy dêr ynkamen. Op ’e ein fen ’e keamer sieten op in hege krêke, lyk as yn tsjerke, fen planken en jiffers yneltsjoar spikere, de spylljue to spyljen en in jierrich keareltsje, lyts fen miette en koart fen wirden, regearre mei in foech stokje it jongfolk, dat skotse woe.

Earst rêsten wy hwat út, mar do bigoan it lytse diveltsje, dat dounsjen hiet, ús ek to kiteljen en de foetten kamen fen ’e flier, dat it stof wol twa foet heech ús efternei stoude en de feinten de kammesoalen útsmieten en dounsen yn ’e baeitsjes mei de gledskjirre sulveren knopen. Myn feintsje en ik bleauwen do ek net fen fierrens stean, mar moasten mei yn ’e rige. Beppe wie do yet in jongfaem yn ’e folle fleur fen hjar achttsjin jier en hjar feint, sa linich as in swipe, koe hjar mei hjar jonge foetten, dy-t sa graech ris fen ’e flier woene, skoan yn ’e rounte krije. As de skotsetrije dien wie, foelen wy warrich op ’e âlde knopkestoelen ef ’e lange banken del en preauwden ris út ’e healfeantsje gléskes brandewyn mei sûker en rearden dat mei in stikje pypstâlle om en fensels, dan kaem ’t ek oan ’t biteljen ta fen ’t merkejild oan ús feinten. Einliks hiene wy ús nocht fen ’t skotsen en sjongen en sochten in fredich herntsje op, dêr ’t wy de feinten traktearren op bêste kofje en op fine bôle mei skinke. Sa njonkenlytsen loek it nei twaën, de mânljue sochten de hynsders wer op, de weinen kamen foar de doar en wy, troch memme ljeave foarsoarch yn slingerdoeken en skoudermanteltsjes biwoelle, kleauwen wer op ús hege sitselbankjes. Myn feint en ik by Ant en dy op ’e wein en Wybren en Syts mei faem en feint rieden mei ús reau. Ant hjar broer wie nearne to finen en min tochte, omt dy dochs net foar moarnier foar ’t ljocht kaem, scoene wy der mar net op wachtsje.

De hynsders krigen al ringen de waerme stâl yn ’e noas on roanen as hazzen, mar it wie in ein, folle langer as de moarne, tocht my.

It wie myld waer en bywielen stofreinde it hwat út it easten. Njonkenlytsen waerden wy húvrich en ûngedien en wierne tige bliid, do-t wy de loane nei ús hûs ynswaeiden en der it tútlampke noch yn ’t skûrrefinster barnen seagen, lykwol de dage al oer ’e loft gyng. Mem hie ’t der del set, omt hja tochte, dat wy folle earder thús komme scoene en sadwaende hie se de hiele nacht fen eangstme gjin wink yn ’e eagen hawn.

Al ringen prottele de kofje op in koaltsje en dêr sieten wy nochlik om ’e tafel hinne, diselde klaptafel, dêr ’t wy in nou yet omhinne sitte, ik al as in âlde beppe mei hjar bernsbern en wy ikkeren yetteris op, hwat wy dizze dei bilibbe hiene, wyls ’t it moarnljocht fen in nije dei troch de rútsjes bigoun to skimerjen en ús Dokkumer merke al wer ta it forline hearde.

Fen sliepen kaem dy nachts net folle, hwent in skoftsje letter draefde Syts al wer troch it dauwich lân om ’e melke bisten yn ’e jister to jeijen en ik stie al wer as alle moarnen op ’t bienstap to gûd-skienmeitsjen.

Nou is de kleone fen beppe hjar teltsje ôfroan, it triedtsje hat syn ein foun en beppe holle sûzet fen al dat tinken en prakkesearjen. „Och headen,” sei Lokke, „hâldt beppe nou al op? Ea to beppe, noch in amerijke, hwer al dy ljue út beppe hjar fammetiid bilânne binne en binammen, ef it kaertewiif goed redt hat. Hat beppe ek ris wer mei dy Damwâldster feint merkehâlden? To beppe, to, yet efkes.”

„Jimm’ hâlde oan as de tredde-deis koarts—hawar, dan moat it mar oangean,” wie ’t andert, „’k scil mar mei my sels bigjinne.”

Twaris socht Nanne Frearks Freark ús yet ris op en do wie dy forkearing wer út. Beppe hie in wearaks yn krol hier en do ’t pake letter kaem, slûk fen hier en bidaerd fen wezen, like my dat folle better ta. Hy wie in boeresoan út it leechlân by Tietsjerk fendenne en do ’t hy my frege to boaskjen, sei ik gjin „né”, hwent pake wie myn sin, bern.... Dy moaije Sneine forjit ik net.... ik moat der nou noch wol ris om tinke....

Op ’e dei ôf hiene wy fjirttsjen jier troud wêst, do kaem pake to forstjerren en beppe bleau dêr allinne foar sitten mei trije lytse bern. Troch Heger-Hân bin ik stipe om to bliûwen, dy-t ik wie en as ik weromsjoch meij ik yet tankber wêze for al it goede, dat my barre mochte.

Sa’s ik al sein ha, Fetse en Syts waerden de oare Maeijes man en wiif en kamen op in foech spultsje yn ’t Fûgellân by Eastrum to wenjen.

Der brochten hja it mei bodsjen en skrippen safier, dat hja jild oerwoanen. Letter erfde Fette in pleatske en in pear tûzen goune yn lânspompieren en nou hiene se it mar wûndre skoan. ’t Kaertewiif hat goed redt, mar dat hja alles foarút wiste, wol der by my net yn. Domenij seit ek: sok leauwen oan kaertlizzen en foartsjirmerijen binne de foetangels, dy-t de kweade ús leit, om ’e minsken fen ’t rjuchte paed ôfdraeije to litten. Ja, sa makke hy ’t krekt.

Troch dat hja safier út ’e reek wenje, binne Syts en dy njonkenlytsen fen moike forfrjemde. Sa giet it, as min âlder wirdt: de âlden ûntfalle yen en de jongen ûntrinne yen en min bliûwt einliks âld en alinne oer.

„Kom, kom, beppe! wy binne der yet. Scoe beppe ús forjitte?” sei Lokke. „Beppe hat Wybren oerslein, ho is ’t dêr mei gien? Hat hy ek tige yn ’e hynsders omtyske ef is ’t hwat bidaerder ôfroan?”

„Och bern, as ik om myn ienichste broer tink, dan kin ’k der noch moilik om wirde, sa min is dat gien. Efkes foardat hy trouwe scoe mei syn merkefaem, is hja biklomme en wie yn in goed wike soun en dea. Dat naem Wybren him tige nei—do socht hy syn treast yn it weardshûs. Sims handele hy ek wol yn hynsders en wie dan wiken oanien foart en kaem dan einliks wer opdaegjen, forsútere en skurf yn ’e klean en sa meager as in latte. Hy koe ’t mar net fen him sette en wie nou glêd it spoar bjuster. Hwat hat my dat bigrutte, bern....

Letter, do-t hy it omswalkjen net mear útstean koe, hierde er in húske by de stêd en wie ek wol ris hynstebirider for ’e ljue en do-t dat minder waerde, seach hy ris om nei in wiif ef in oanhâld bygelyks, sa’s hy it neamde.

’t Each foel op Gelske Klazes, in âlde fekke mei in bulte jild, Hja waerden in pear, mar as ien hjir lijen hawn hat yn syn trouwen, dan hat dat ús Wybren west. Hja pleage him ta ’t gebiente ta mei hjar gjirrigens en ginde him it nedichste hast net. Sa is hy einliks fen hartsear stoarn oer dizze lette mislearre boask.

In fearnsjier letter hiene hjar ryksdaelders Gelske ek forlitten; hja sliepte ek yn ’t grêf, der ’t ús Wybren nei in ûnrêstich libben ek yet rêste foun hie.

Wol kin min de bylden út yens jonge jierren yen wer foar ’e geest roppe, mar dy âlde, ljeave tiid, do-t wy yet jong en yn ’e fleur wierne, hat ús for altyd forlitten.

Noch ien hoartsje en beppe is ek wei. Mar ik hoopje, dat myn bernsbern net al to fier mei ’t frjemde en nije weirinne scille en yetteris om beppe en hjar teltsje, by de âld spinwiele forhelle, tinke scille.

Blommemoanne 1899.

SÉMANSLOT.

I.

Ik wit fen in séman to sjongen,
Jamk hat hy de séën bifearn;
Syn hier wie forsulvre troch stoarmen,
Syn troanje hie ’t wiffe bistean
Trochploege mei d’ynroste fâlden,
As tinzen oan ûren fen wea;
Rûmflodderich hinge syn klaeijing,
Om d’âlde, bienbitige lea.

Syn boat droegen skûmige weagen,
Hwer sulvrich de floksnie op lei....
Oer ’t ivige warbere wetter,
Glie ’t goud fen ’e kommende dei....
Hy seach it en ek ho ’t de stjerren,
Fordôven hjar skimerich ljocht,
En ienlik, mei ’n trien yn syn eagen,
Yn ’t hert hy om ’t heitelân tocht....

Om ’t hûs yu glêdstammige bjirken,
Smûk twisken de sândiken yn,
Hwat bûgden dy tokjes sêft-fredich,
Op ’t sljuerkjen fen simmerske wyn!
Om ’t herntsje fen d’âld-ljeave wente,
Hwer mem yn ’e skimerjoun spoan,
Wylt ’t imerke by de hirddobbe,
’t Ienlûdige sangkje bigoan....

Om ’t marke, sa klear en sa ljeaflik,
Forgetten moai ienlikheitsdream,
It hie him swiet lústrjend bilêzen,
Sa ’s ’t djoeijende twirke de stream;
Om ’t hôf yn ’e rûzjende beammen,
Dat fier seach oer ’t fredige gea,
Syn folk foun der rêst as yn slomme,
Foar ivich bifoel hjar de lea.

Syn hert wie forstive fen smerte,
Syn holle droech ’t âlderdomsskaed,
Hy longre nei hûs as in berntsje,
Dat bjuster is ’t âld-ljeave paed,
Hy hearde de wyn yn ’e seilen,
Hy fielde de stream oan it stjûr....
En sûzjende ’t brocht him âld sizkes,
Fen ’t dreamjende Suderlân oer.

Hy seach de granaetblossoms bloeijen,
Op hichten yn ’t goudsinneljocht,
Dy ’n amme ta ’t koart-moaije libben,
Ien sigen ta ’t ôfblêdzjen brocht!
Hwat wie ’t by de miedlânske berntsjes,
De stjerkes fen d’ivige trou?
De kreftige, glânzige blêdden,
Fen ’t swânneblomt, widz’ op ’e Grou?

Yet ienkear dy blommen to ploaitsjen,
Yet ienkear dy loften to sjen,
Dy, sulveromrânne tingaezen,
Oer ’t sompige Wetterlân tsjên!
As skimerjoun stilkes oerwjukket,
Mei memmesoarch ’t slomjende gea,
De fjilden yn ’t tsjuster bifâldet,
En susset al ’t lijen en wea....

Der hinge syn hert oan, syn tinzen,
Syn stjûr wie ’t, syn stipe yn it ûnk;
Swiet rêstplak for ’t longerjend langstme:
Syn skip brocht him neijer by honk!—

II.

Ik wit fen in hichte to sjongen,
Forlitten oan ’t frjemdlânske strân,
Yn hege cypressen forskûle,
Grien-skadich op ’t wyt-stouwend sân.

De sé sjongt fen kommen en stjerren,
Fen wêzen en stadich forgean;
It herte bisnaret de wémoed,
Wif, wif is it minslik bistean!

De lêste granaetblom forwilet....
De bledtsjes forstouwe as it tsjêf....
Sêft-amme fen ’t ynmoaije Suden,
S’ yn rêst draegt op ’t ienlike grêf!

De sé hie syn wille en syn wente
Syn ljeafde yn it libben stees wêst—
Nou sjongt as in berntsje for jimmer,
Hy ’t longerjend hert yn ’e rêst.

O ienlike fjilden fol moaijens,
Syn hope, syn heitelâns-groun!
Net ûnder jimm’ rûzjend griis beamte,
By d’âlden hat rêste hy foun!

Hy slommet yn frjemdlânske ierde,
En nimmen, dy draegt oer him rou;
Gjin sémanskrús plante op it tsjerkhôf,
Seit; d’oantins bliûwt yette dy trou!

In libben as skomjende weagen,
Forflein wol yn ûnrêst en wea,
En einliks—bihirde yn gefaren,
Op hûs ta—in sémanne dea.

Forgetten! Sa sjonge de weagen,
Forgetten, ear ’t jier noch wer stjert!
Hwat dwelmst’ op ’e twirre fen d’ûnrêst,
Nei ’n lok, datst nea founste, o hert?

Dat hûs yn gledstammige bjirken,
Smûk twisken de sândiken yn,
Dêr wenne dyn lok en dyn frede,
Blier jonkheit, sa lang al forlyn!

Net twinge om frjemdlânske skatten,
Hja binne sa wif as hjar pracht,
Nei ’n dei, dy-t se gloeijend ûntfâlde,
Forwilet s’yn ’t slomjen de nacht.

Net twinge om ’t frjemde, ûnrikbre,
Tofreden—dat ’s seine en skat!
Wif herte yn tûzenen soargen,
Bist stil waen yn ’t sémanne lot.

Hwerom dos om útens to swalkjen,
’t Oermjitten in einleaze baen?
It lok, hwer wol elkmis nei longert,
Moat ’t herte him selme dochs jaen.

1899.

MARIJE.

Marije, dy kuijert it sânpaedtsje del,
’t Waerm sintsje syn strielen dy brúnje hjar fel.

It bûntfloddrich rokje, dat waeit yn ’e wyn,
Wyldroaskes stekt boartlik by ’t jakje se yn.

Marije is ’t fleurige blomke fen ’t sân,
Marije is sa moai as de heide op hjar lân!

As ’t poelke dat slommet, sa blau is hjar each,
As rypjende rogge it hier op hjar rêch.

’t Fornimstige noaske, dat sjocht nei de loft,
En ’t aerdige mûltsje de laeits der ta docht.

’t Robyntsje sjongt sêfkes yn ’t ikenstruwel,
Marije, dy kuijert it sânpaedtsje del.

Hja, bern fen ’e heide, hat ek wol hjar njue,
Bist lokkich, hwa freget dan ’t hwat en it ho?

Hja springt oer it sleatsje, it poelke syn bern,
Hja strúnt op ’e diken om ’t lân oer to sjen....

Der sichtet Roel Meinses—de bynsters him nei,
’t Is simmer, ’t is sichttiid, ’t is ynhellersdei!

Marije, dy sjocht him en hy sjocht hjar oan,
Marije mei ’n kleurke, dy laket „goemoarn!”

De haechjes, moai famke, binn’ skerp wol en fyn,
Hja ljeavje dyn goudhier en boartsje deryn!

Brún-hantsjes, dy roppe, dy helpe nou mei,
Mar toannen binn’ stevich—hja stouwe er net nei!

„Roel Meinses, ea help my! ’t hier sit m’ yn ’e tiis,”
„„Ik kom al, Marije!”” ropt willich de biis.

Hy saeijit de sichte as in slaeije yn it roun,
En fljocht as in swel oer ’e stopp’lige groun.

„„Ei famke, Marije! Nou sitst’ yn ’e need,
„„Liet ik dy gewirde, dat wie wol to wreed!””

„„Ik kin dy wol helpe en scil it ek dwaen,
„„Marije, mar earst moast bileaning my jaen.””

„Roel Meinses, to gau dan, ea pleagje my net,
„Hwat wotte: myn kraeltjes, myn sulveren ket?”

Roel Meinses, dy lake sa blier en sa wiis,
In tûken ien, kaem wol bislein hy op ’t iis.

„„Myn mem hat wol sulver, myn heit hat wol goed,
„„Ik freegje om hwat oars dy en ’k freegje dat hjoed!

„„Myn skeaven, dy bûge sa swier nei de groun,
„„Ien kerrel hat d’ ieren it tritichfâld jown.

„„Nou scitte dû my op dizz’ dei ek hwat jaen,
„„Marije, dû kinst’ en dû moaste it nou dwaen!

„„Ien patsje, dat freegje ik as losjild fen dy,
„„Dan sichtsje ik de hage ôf en dû bist wer frij!””

Marije, dy niichde ’t blond kopke foardel,
Fen blidens en bangens reagloeide hjar fel.

„„Kom famke, ’t bêst losjild is dit op ’e wrâld,
„„Ek sûnder in stimpel de foarst der fen hâldt.

„„Bitelje mar hânsum, oars komst’ yn ’e skild,
„„Dû wist wol, Roel Meinses is tûk op it jild....

„„Hy rekkent dan rinte en rinte by-ien,
„„Seit stilkens, lang hat hja yn ’t kryt by my stien!

„„Wolst’ sa dan en d’ oaren, dy laeitsje dy út!
„„Dyn spylfammen gnyskje, hja doar net, slyp út!

„„Fij famke! Ien patsje! To jow der my ien!
„„Dyn skild is forjierre! Kom, krij ik nou ien?””

Roel Meinses, dy flaeijit sa sêfkes en goed,
Hja glimket en suchtet—mar hat noch gjin moed.

„Roel Meinses, to help my, dan scitte ien ha!
„’k Bin dûzlich en warrich—de hage pript sa!

„Roel Meinses, hast meilij’n ef haste it net,
„En litst my forkomme yn pine en yn smert?”

Roel Meinses, dy slacht mei de sichte yn it hout,
En krêkjende it twiich fen ’e stamm’ him bijowt.

„Roel Meinses, ei helje dyn patsje nou ring!”
Sa laket Marije, ’t ynfierene ding....

En stouwt as ’t patryske Roel Meinses foarút,
Hy folget hjar stadich, de glimkjende gút.

Nijsgjirrich Marije, op frouljues menear,
Sjocht om, mar Roel Meinses, dy sjocht hja net mear....

Dy leit oer hjar eagen syn brúnige hân,
Seit sêfkes: „„Marije, dyn wird ha ’k ta pân!

„„Hwer ’s ’t lean nou, Marije? Unthjitste it my,
„„’t Is mines en ’k nim it nou selme fen dy!””

Hy pattet it mûltsje, sa swiet en sa rea,
Roel Meinses, dyn lean hast fen ’t moaijst bern fen ’t gea!

’t Robyntsje sjongt yette yn ’t ikenstruwel,
Marije, dy flittert it sânpaedtsje del.

Ear ’t rypjende nôt oer de lânnen wer leit,
Dan bistû, Marije, Roel Meinses syn breid!

1900.

FOR IN BERN.

Berntsje, dat op memme skirte,
Dodzet yn ien sike foart,
Kipige eachjes warrich sletten,
Bistû net hjar ljeafste gûd?
Pân, fen Heger Hân ûntfinze,
As in blossom op hjar wei,
Dy ’t mei ljeavjend memme-hoedzjen,
Se as in blomme sjocht tonei.

—’t Is in blom, dy jown yn ’t libben,
Mem, dyn ljeafde, dat ’s hjar dau,
Swart net by syn earste klanken,
’t Bernelûd dy bernetrou?
Laket net it roazemûltsje,
’t Foarst en ’t ljeaflikst memke ta?
Is ’t net, dat syn earste tinzen,
’t Wird en ’t wêzen fen dy ha?—

Berntsje mei dyn ûnskildseachjes,
Der ’t gjin kwea noch fat op hat,
Der ’t in mem hjar lok yn lêzen,
En hjar spegelbyld yn hat!
Dat mei ’t reade mûltsje mûlket,
Bernesiel yn dream fortiisd,
....Slomje rêstich en tofreden:
’t Memmeëach ta weitsjer hiest!

’t Memmeëach, dat jimmer wekke,
Memmeëarm, dy ’t jimmer droech,
’t Berntsje, warch en slûch fen ’t futtljen,
As de lea ’m nei rêst bijoech;
Ing bigrinze is noch dyn plakje,
Mar dyn macht is wûnderlyk,
Selst yn ’t earmst en ienlikst klintsje,
Makkest troch dyn wêzen ryk!

O dy lytse trippelfoetsjes,
Jowe yn hûs sa ’n wille en tier!
Mei se flittrje efter flinters,
Boartsjend rôlje oer ’e flier!
’t Alderhert ropt tûzen bylden,
Ut in takomstdize op;
Hoopjend, freegjend for syn berntsje,
Draegt hy ’t oan d’AlSeinjer op.

—Wûndre bylden lûke oan d’ eagen,
As de takomst dan foarby:
....Sjochst dy selme âld en ôfmed,
Mem, en ’t bern—in man—neist dy!
Man yn wezen en yn jierren,
Froed en eal yn ’t wrâldgebrûs,
Lang bihirde al yn gefaren,
Mar dyn bern yn ’t âlderhûs!

Lang foarby binn’ dan dizz’ dagen,
Mei hjar lok en mei hjar wea;
Jongerein oermiet dan ’t libben,
Alderein bûgt stil de lea,
Nei de groun.... der winkt de rêste....
Soarch en noed, dy binn’ dan dien,
Bernetiid en jonkheitsjierren,
Binne, in skaed, foarby dy gien.

Mem, mei ’t berntsje op ’e skirte,
Hast nou ’t libben noch foar dy!
Lit it seinjebringend wêze,
For it bern, mar ek for dy!
Lear him ier ús ealste deugden,
Lear him ier âld-fryske trou!
Mei it wird.... mear noch!.... mei ’t herte,
Mem, dyn berntsje is ’t yette nou!

Dines is syn hiele herte,
Bûge en meijaen wol it yet;
Unbiskreauwn mei bittre wytnis,
Dy ’t de smert der grifflje lit,
Leit it jimmer for dy iepen—
Fier ’t yn ljeafde,—fêst de hân,
Litst nea fol bikrûpich sizze:
„Hoede ik trou wol ’t djûre pân?”

Loddrige eachjes, reade lipkes,
Mûtel omskot, lyts-ljeaf hart!
Heite hoop en memme ljeafde,
Heite winsk en memme skat!
Loddrige eachjes, reade lipkes,
Bern, wirdt man en sjoch de wrâld,
Dy ’t as ’t ljeaflikste yn syn libben,
’t Memmebyld foar eagen hâldt.

Memmesoarch en memmeljeafde,
Ha dy stipe, jong en tear,
Dan bist great, kenst eigen kreften,
En dû hoechst gjin stipe mear!
En dan tinkst om d’ âlde ljeafde,
’s As allinne in mem dy ken,
O hwet scoest noch graech dat antlit,
En dat each fol lok wersjen!

d’Alde tiid ropst, d’ âlde ljeafde,
Trou, dy ’t nea gjin grinzen koe!
Mar gjin kearpunt kin ’t Forline,
Dat dyn geest wer roppe woe;
Memmeëagen binn’ nou sletten,
En dat ljeavjend herte stiet....
....Sei, de dea mocht om hjar waerje,
Mar hjar ljeafde nea forgiet!

Sjochst in hôf yn hege beammen,
Der ’s in grêf, der rêst ek hja....
Mar kin ea sa ’n greate ljeafde,
’t Lytse grêf ta ’n einpunt ha?
Né, onstjerlik is hjar wêzen,
Sinkt ek ’t omskot wei yn nacht,
Memmeljeafde kin net stjerre,
Hja ’s in striel fen ’t ivich ljacht!

Ja, hjar eagen scill’ dy hoedzje,
Wolst it kweade paed bigean;
Kin foar ’t ljocht fen sokken eagen,
Wol dyn sounich plan bistean?
Tinkst ynienen om in jonkje,
Dat op memme skirte sit....
En de man, ho ’t paed ek bjuster,
Wirdt wer as in bern.... en.... bidt....

Hwerst ’ek doarmest, hwerst’ ek toevest,
Hwetst’ forkrigest, hwest’ forlitst,
Doch hwet goeds.... dû hearst hjar flústrjen:
—Noch myn soan!... myn ljeafling bist!
Memmelok blinkt yn hjar eagen,
Nôch is ’t hert mei dines ien!...
....O min mocht dyn mem bigrave,
Mar hjar ljeafde dekt nin stien!

.    .    .    .    .    .    .    .    .

„Mem, dy bânnen binne hechter,
„As in ierdske macht se ken,
„Om dy tinke en dy forearje,
„Scil ’k, salang as ’k sels noch bin;
„Scil ’k, salang as ’k memmeëagen,
„Oaren wol oer oare bern,
„Salang as ’k yn reine stjerren,
„d’ Unskildshimel blinken sjen!”
Dat fortankest dan hjar ljeafde,
Dan hjar soarch en trouwe en noed!

.    .    .    .    .    .    .    .    .

Lokkich berntsje, slomje fierder,
Dream in Takomst, dream fen Hjoed!

1900.

YN ’E MIEDEN.

Gielgouden fjilden, hwer de stiltme wennet,
In ûnôfmjitbre moaije ienlikheit
Fen griene sompen, kleare petten,
Fen plûmich gêrs, fen weagjend reid!

Yn blide rêst sit op it rûge dykje
In ljurkje, wol in maitiids ljeafste bern,
In sulvrich lûd, biskûle yn lytse fearkes,
In kuierjend stipke yn ’t loftenrûm forlern.

’t Reidmoskje hipt, troch ’t tichte bosk fen reiden
Fen leaf nei leaf en pipet sêft en fyn;
In sulverglâns leit oer ’e wylgenbeammen,
Moai tsjoenende de maitiids-sinneskyn

De wylgen mei hjar smelle sulvren fearren,
Hja rize as wachters yn ’t fôrlitten lân,
Oan ’n horizon fen wolkens en fen petten,
As ’n lêste groet fen djûre frjeonehân.

Den ’s ’t beamte dien! In stille wrâld fen streamen
Bigjint, hwer ’t wetter ûnder sompen tynt.
Op feanhoutsstamm’, troch tiid en stream forware,
It simmerblomt in simmerlibben fynt.

Hjir klaget jouns de reiddomp yn ’e lizen,
Hjir wennet wémoed neist forlittenheit,
Selst ’t miedlânsstreamke yn ivich warber wrotten,
Untrint al bochtsjende dizz’ ienlikheit.

It fjild draegt del yn wiide, kleare fjirte,
Der, hwer it marke ’t bûtlân jamk birint
Mei komme en gean, in sinne-speegljend djoeijen,
Jouns jowt ’t him del en mei de moarn ’t bigjint.

Gjin triljend lûd forbrekt dizz’ miedlânsfrede,
Fier bliûwt tobek mei ’t drok gewoel de wrâld,
Hjir ’s wijing noch fen ’t reine en ûnbikinde,
Sa ’s blomt’, dat ûnbisjoen it knopke ûntfâldt.

It tilt oer ’t fjild—de blauwe loft en d’ ierde,
Dy weagje inoar tomjitte yn ’t sinneljocht,
Eft stil in frede, dy ’t oer ’t gea him leegre,
In ierde op ’t moaijst in himel neijer brocht.

’t Reid sûzet sêft as ’t nôt fen stille mieden,
Ienlûdich foart it ieuwenâlde liet
Fen maitiidskommen en fen hjerstmisstjerren,
In driûwend lot op ’t kleare weagewiet!

Jimm’ stille streamen, dy ’t nei ’t marke kruije,
Mei weachjes, sulvrich kroljend, boartlik wei,
Sêft twisken rûch mei reid biplomme iggen,
In miedlânsstream—in bûrljend Wiid tonei....

Mei ’t weachje yn ’t Wiid is jimm’ bistean to niete,
Jimm’ bern fen lichten, widze yn ienlikheit
Fen griene sompen, kleare petten,
Fen plûmich gêrs, fen weagjend reid!

—Stream fjirder weagen! wol yn ’t Wiid forsinke,
Goudraeijich gêrs! hear nei de miedlânswyn!
Bloei kleurich blomt! en dream fen simmerfrede,
Frysk miedlân, goudbisparke yn sinneskyn!

Dyn moaijens bliûwt my by, ho fier fendinne
Ik nou ek bin fen ’t ienlik frede-gea;
In plakje op ierd, hwer w’ ienkear lokkich wierne,
Forlit min wol, mar dat forjit min nea!—

1900.

AS DE KLOKKEN LIEDE.

Oer de stille fjilden rôllet it, dof en swier, fierôf as wijde toanen út in oare wrâld, dan wer tichteby, oanbôzjend ta in ienlûdige sang fen wémoed....

Oer ’e rûge reidpoellen rûzet it nei de slomjende marren ta, hwer de mist oerhinne wâllet as in kleed fen birêsting en fier wirdt it wei yn ’e ienlikheit, hwer it lege lân mei syn bleekgoud fen forgettene raeiplûmmen út ’e weagjende wrâld fen wetters tynt....

Oars is it sa stil, sa stil....

Forheft hjar de wrâld ien amerij út de sleur fen it deiske en rêst hja yn ien ûre fen neitinken, fen frede? de lêste joun fen it jier, hweryn al wer safolle leed, safolle lok forflein is yn ien ûneinichheit? Fielt de natuer dat wachtsjen—as it âlde foarby is en it nije komme scil—en húvert derom it triljende bledtsje fen ’t ikenstrúwel net mear en swijt de wyn, dy-t hjoed noch sa onlijich om de hege beammen by ’t klokhûs rûzde?

Gjin suchtsje glydt oer ’e hagen; gjin lûd wirdt foartdroegen yn ’e fjirte.... allinne it Sint Thomeslieden droanet dof en swier oer ’e forlittene fjilden as in ôfskie fen it Alde, as in lêste groet fen de lêste ûren, dy-t noait weromkomme scille en dy-t nou de swiere klokken biliede, sa ’s min it in ljeave frjeon docht, dy-t lang toeve en dochs einliks.... hinnegyng.

En stadichoan wirdt it ljochter efter de smelle krúsfinsters fen it tsjerkje. De lampen glânzje al op ’e swierkoperen kroanen en by de útdoar stiet de koster en sjocht it skylpaed lâns, hwa-t de earsten wêze scille en hy tinkt om sa mennichien, dy-t forline jier ditselde paedtsje opkaem en nou al lang by ditselde paedtsje rêst en as it jongfolk tige oangiet, skodhollet hy en giet wer yn ’e tsjerke, hwer hy de greate klomkachel yetteris oanpuónt.

Nou wirdt it libben op ’e wei.... Hja komme by tropkes: âlde mantsjes, om ’e ynfallene sliepen noch in inkeld flokje wyt hier, djip dûke de bienbitige troanjes yn ’e kragen fen ’e buffels wei. Hja binne stil en tinke om sa mennich Aldejiersdei út hjar lang libben, sa ientoanich yn itselde doarp foarbygien as in sike, dy-t mei de wyn forfljocht—op itselde steed, hwer se berne binne en stjerre scille en hja suchtsje, dat de jierren, dy ’t nou noch komme kinne, tajefte binne boppe de mjitte en hja hokje by inoar, dy âlden, as guont dy-t forgetten binne twisken in jong geslacht, dat hjar wille net ken en hjar leed net mear begrypt, omt it hjarres net mear is....

Hja sitte yn ’e koarsein op it smoutste plak en tichternôch by de preekstoel, om hearre to kinnen, hwat domenij fen psalm 144: 4, de onbirime makket.

In stikmennich jonge fammen binne hjar op hakken en teannen nei. It binne hjar bernsbern, de genaemten fen beppe, dy-t wer jong wirdt, as se de roazen bloeijen sjocht op de aerdige troanjes en fielt, dat de folle fleur fen in jonkheit, dy-t ek ienkear hjarres wie, nij-bilibbet yn hjar tredde geslacht. Nei tsjerktiid scille se it Aldejier útsitte by pake en beppe mei boerekofje en oaljekoeken en dan meije inkelen fen dy jonge kloklieders, dy-t hjar wol faker op in Sneintojoun opsiikje, it paedtsje nei pake ’s ek opdraeije en bringe hjar nei hûs.

Hwat tinke se om Aldejier en syn wémoed? Alle dagen is for hjar Nijjier, jier fen hope, jier fen wille en miskien bringt dit jier hjar wol, hwat se yn ’e dreamen winskje en yn wirden net úterje doare en hja glimkje it nou al tomjitte, wis, dat it neat as wille bringe scil.

Hja ha fêste plakken yn ’e rigels stoellen, hwer hja goed sjen en noch better sjoen wirde kinne.

Nou rint it aloan en aloan. Eptige boerinnen mei skoudermantels om en ’t breed gouden earizer op, komme mei âlde wyfkes yn ’t fyfskaft, de kyps oer it smel sulveren earizerke, sa tin, sa tin, mar dochs de lâns-pronk, dy-t hjar djûr is.

Bysitterske komt it lêste wyfke op ’e side, in krebintich âld sloofke, for-arbeide, ynein fen it wrakseljen tsjin ’e earmoed, dat al in greate sauntich jier dûrre hat.

„Hjir Swopk,” flústert hja, „op in lokkich Nijjier,” en triûwt hjar hwat yn ’e hân, dy-t fen ’e riding trillet as in popelblêd.

„Fen ’t selde, bysitterske, noch lange, lange jierren,” seit it âld minske mei in dof lûd en ’e omfluesde eagen sjogge nei ’t jong minske foar hjar op.

Dan lûkt hja hjar wollen tipdoekje hwat fêster om ’e meagere skouders en komt mei koarte âlde stapkes efter bysitterske oan ta de tsjerke yn. In fyfskaften pakje hat se oan, himmel en skjin, mar tige skurf op ’e naden. It is dan ek noch út de fleurige tiid, do-t hjar man yet libbe en it sims, as it ris in fordielige simmer wie, in inkele goune lije koe. Sont hy stoarn is, en dat ’s nou tsjien jier lyn, draecht Swopk gjin nije klean mear.... en o! yn ’t âld kammenet is ’t sa rom, sa treurige rom waen....

Hja is nou ek to plak, op ’e eindichste bank fen ’e losse sitten. De foetten siikje mei de klûmskens fen âlde minsken nei de waerme stove, dy-t se fen hûs meitôge hat oan ’t breed koperen hânsel, en it tsjerkboek, in erfskip fen oarremem en in femyljeregister mei-ien, leit se foar hjar del. Fen swier sulver is de heak en pauwefearkes kypje der ta ’n út.

In inkeld âld wyfke s’ as hja, nikt hjar ris ta en hiel, hiel tomûk docht Swopk hjar hân efkes iepen om to sjen, hwat bysitterske’s jefte is.... It fielt sa swier.... mar né, hja doar ’t hast net tinke! Sa ’n moai eindsjebislút hat it Aldejier net for ’e earmen yn ’e wrâld, klaget it yn hjar—de ûnderfining fen lange lijen-jierren—de ûnderfining fen in sa faek kûstere en noch faker bidragene hoop....

En dochs, it is sa.... hja sjocht it mei hjar doffe eagen en stadich dript der in trien, ien inkele, op de ryksdaelder del. Dat hjar dit noch barre meij!.... Brânje, iten, waermte, alles bitsjut it stikje sulver for hjar, sa kâld troch mennich hân gliden, mar nou for in earme as in sinnestrieltsje op Aldjiersjoun....

En om hjar hinne sûzet it lûd fen domenij, bywilen it oargel, dat it sjongende folk sleauwei mei lange úthalen en draeijen folget, hja heart it net, hja is allinne mei hjar selme en hjar lok en stil, hiel stil bidt se in seine ôf for bysitterske....

Dy is noch sa jong en wol noch sa jerne in bulte fen it libben forwachtsje mei hjar man en hjar lytse boi en hja sjocht efkes dy kant út, hwer in alderljeafst jongkje hiel lyts op ien fen ’e frouljuesstoellen sit en syn mem o sa tige oankrûpt en hwaens eachjes sa nou en dan yn in dodze sêfkes ticht giene as fen in lyts fûgeltsje ûnder memme wjuk....

En hjar eigen bern komme hjar yn ’t sin, do-t se ek noch sa lyts wierne. Jan, hjar âldste mei syn ljochte kroltsjes en syn ondogensheit—hwat lei hy hjar nei oan ’t herte! en dan Sije mei syn stil wezen en skrandere holle, sa stoef en dochs heite ljeafling en dan.... dan kaem der oars in famke, as in ingelke sa moai mar ek as in ingelke sa tear.

Hja hiene hjar nei ’t tsjerkhôf bringen moatten op in stille Maeijedei, wylt alles bloeide en geure en ’t minskeherte it hast net leauwe kin, dat er noch in dea om him hinne waret. O dy lange nachten by ’t bêd, dy koe se noait wer forjitte!

De fjirde yn tal hie wer in famke wêst, mar swak en mei in biheind foetsje, in lijerke, yn earmoed berne en yn earmoed opfokke.

Nou wierne hja allegear al lang great, troud en hiene sels alwer in húshâlding opset mei diselde soargen en diselde takomst as heit en mem en pake en beppe foar hjar.... en for mem, Swopk mei de koerren, skeat net folle mear oer as in frjeonlik wirdke ef in pear kwartsjes, as hy yn ’t fortsjinst wie, fen ’e âldste soan, sûkereistamper op ’t fabryk. De twadde hie ’t ta ûndermaster brocht mei fiifhûndert-fyftich goune en dêr wie ’t ek altyd skrabjen om ’e kant en it famke wie troud oan in skoenmakker, dy-t gjin stân gripe woe. Dat hie se hjar tige nei naem; earst hwat omtsjirmje, tarring, seine de minsken en do wie der in twadde grêf op it tsjerkhôf kaem, sûnder stientsje, sûnder pealtsje, mar it âlderherte forgeat it nea, hwer dat syn ljeafsten slommen.

Sa hie ’t yn ’t foarige wêst, do sieten de bern ek noch om hjar hinne Aldjiersjoun en mem yn ’t foarmidden, jeuchlik en woltomoet, al wie elkmis part en diel sims al hwat skrael bimetten en al moast it mei bodsjen en skoerren helle wirde, en nou.... âld en allinne!

....Och, it Nijejier komt, maar Swopk sjocht der net sa mei langstme nei út, as jonge minsken dat dogge. Hja is warrich—hjar libbenswei hat lang en swier west. De blommen fen in âlderdom bloeije allinne mar mear yn ’t forline.... Hja rekkenje mei in Hjoed, hwent in Takomst, sa’s de jonkheit dy ken, mei al hjar dreamen, hjar winsken, hjar wramen, hjar wachtsjen, dy ha se al lang bilibbe en forlibbe. Dy heart by in bluisterige jonkheit, mar net mear by ’t sulverhier, dat is der to wirdich ta en ’t herte is dêrfor fierst to earnstich waen.

Alde Swopk heart domenij yn ’e stúdzje wei Amen sizzen, hja giet oerein mei de oaren en hâldt nou de ryksdaelder noch steviger yn ’e ronflige hân. In koaltsje, in pantsjefol kofje mei in sûkerslak, in nije bûnt skelk en in tipdoek mei boltsje-franjes, fjirder giene hjar bigearten net.... en hja húvert ûnder hjar tin tipdoekje, hwer wol alle gatsjes kreas yn stoppe binne troch in bernsbern, mar âlde minsken binne waermte brek.

It waer slacht damp oan; swier en tsjok hinget de mist twisken de âlde beammen, dy-t om it hôf stiene mei syn âld klokhûs en ienfâldich tsjerkje en elkmis jowt him hastich ôf nei hûs, nei in waerrne hird, nei syn migen.

Swopk giet it paedtsje del by de posterij lâns, op in lyts húske oan.... ien fen ’e earmfâlden. Hja wennet dêr om ’e nocht, mar oars kin hja hjar sels noch bidrippe mei bolkoerrinnen en boadskip-dwaen. Hja is ien út it rjuchte laech—der sit kriich yn.

Hja kriget de kaei ûnder it tek wei en docht de doar op en fielt by de mûrren lâns, om it lytse tútlampke to finen, dat se mei knoffelige hânnen opstekt. In skimerich ljocht trillet nou oer ’e keamer, falt op it brúne bedsket mei syn koarte bêdsdoarkes, krûpt mei ljochtplakjes oer ’e reade stiennen flier, kreas mei sân yndweile en twiljochtet oer hjar antlit, hwer ljocht en skaed op leit as op in âld skilderij. It fel sit fol fâldtsjes; it is net gled mear, mar rûpsk, as fen immen, dy-t yn ’t lijen sit en suchtsjend fielt âlde Swopk, ho ’t hjar bywilen al de kreften bijaen wolle, ho-t se himet en pûst fen in lyts eindsje gean.... De âlde dei, tinkt hja dan fol birêsting en wachtet dan salang by in pealtsje ef hikke, dat it wer hwat bikomt.

Hja makket hwat kofje ré yn ’t readkrite tsjetteltsje en leit de ryksdaelder op ’e tafel del, dat se him aloan foar eagen hat en sims moat se der ris efkes oerhinne fiele mei in loddrige streaking fen ’e âlde ridige hânnen. En hja telt yn hjar tinzen nei, hofolle turf as se dêr wol net for helje kin. As in sparpotsje scil ’t wêze, sa nou en dan ris hwat fen brûke en miskien kin hja for hjar ginaemd, Swopk fen Jan en dy, der noch wol in skelkje fen útsúnigje en sont lange, lange tiiden leit der wer in glimke op hjar bienbitich antlit, dat it libben sa ’n bytsje glimkes brocht hat.

En sa ’s hja it Aldejiersjoun wend is—nou al njuggen jier, fen ’t earste jier ôf, do-t hjar man forstoar, giet hja nei ’t kammenet ta, hellet der in knipke út en skoddet it oer de tafel.... Gounen, kwartsjes, dûbbeltsjes en selst stûrkes rôlje oer ’e tafel en elkmis wirdt bifield en op rychjes lein neist inoar, fjouwer ryksdaelders boppeoan, frjemd en glânzich as hearre se hjir net thús by de earmoed. O hwat wit Swopk it noch goed, it earste oerfortsjinne jild sont hjar manne dea, as húshâldster deis by Pier Pijjes jonges! Acht wike hat se dêr tahâlden; do ha se in jongfaem naem, dy wie hwat flugger en hânsumer, mienden hja en wrachtsjes, letter wie ien fen dy âlde knapen der noch mei troud!

En dan dy kwartsjes en dûbbeltsjes!... Faek hat hja it út de mûle bilije moatten en swiere suchten binne der om forbrutsen, as ’s yn ’t knipke weiwaerden en hja se dochs sa breanedich brûke moast! En nou al sont njuggen jier is dat sa gien, do-t de rige op it hôf alwer greater en it omsittend laech alwer lytser waerde.... En hja telt.... hja telt salang en sa faek, dat hjar âlde eagen der sear fen dogge—mar it tal wirdt net fol en hja sjocht hjar warrich op dat plakje, dat iepene plakje, dat hjar wreed oangniist en alwer safolle ûntsizzing, safolle lijen wekker ropt. Hwat scil hja noch sparje moatte, ear ’t dy lêste goune, dat lêste stûrke der is!

En for ’t earst fielt se de moedeleazens yn hjar libben. d’ Ald foetten bijowe hjar—hja wirdt sa swak, sa swak en noch is hja net ré....

En as in dreambyld omwjukt hjar de tinze, hwer hja nou al safolle jierren for skript en om lit hat: sa ’n stille rige fen fjouwer grêven op ien en diselde ikker, hwer lange gêrsraeijen wémoedich oerhinne waeije scille en in sêftoanrûzjende miedlânswyn reauntet fen frede. En it eindichste scil hjarres wêze, fen eigen oergearre jild bitelle as it ienichste, dat hja op ’e wrâld hjar eigen neame kin.... Dy tinze hat hjar oanfitere, al dy jierren, dy-t kamen en gyngen, sont hja for hjar man, mei ’t lêste jild dat hja hie, in grêf koft neist hjar famkes—en nou noch in bytsje, in pear goune en dan scil hjar dat ek barre meije! Gjin fâlden litte hjar dan mar sa bidobje yn in efterôfherntsje, né, alles scil wêze ’s as by de geseten ljue, en al is hja mar Swopk bolrinder, mei eare en staesje wirdt hja dan dochs nei hjar lêste hûs tadroegen.... En stille triennen rinne oer hjar âlde wangen....

Wreed gniist hjar dat lêste lege plakje tomjitte en hja is al sa âld, sa âld.... Der scille noch dagen en wiken en moannen komme moatte en it swiere jok mei de bolkoerren scil hja noch faek omhingje, ear ’t it lêste stûrke oerfortsjinne is.

En der foar hjar glânzet de ryksdaelder, dy-t waermte en iten ûnthjit en ’t âld wyfke forgappet hjar al op it sjen fen in krinkeljende lôge, dy-t by de izeren plaet opkrûpe scil.... En dan giet it hjar kâld oer ’e lea, in earmegrêf.... en hja hat hjar in libben lang sa ward....

Ynienen reart hja it jild fen ’e tafel ôf yn ’e skoat mei ’t briefke derby, hwer hjar lêste bigearte op stiet, sjocht nei de kâlde hird, dy-t dochs mei dit skrouske waer hast noch gjin fjûr kend hat en hja ribosket.... for al dy dagen, dy-t miskien noch komme scille, ear ’t for hjar it Aldejier ek for ’t lêst útlet wirdt....

Dan glydt in siikjende hân noch ienkear oer ’e tafel en mei in inkele trien falt de ryksdaelder fen bysitterske ek yn ’e skoat....

En bûtendoar der sjitte hja mei los krûd en it jongfolk giet sjongende wei nei ’t weardshûs ta, om it Aldejier út to sitten en it Nije mei wille yn to heljen. Hja binne noch lang net ré mei it libben en syn njue—hja tantsje it om mear, om alles to jaen—salang, krekt salang dat se sjogge, dat hja ek âld waen binne en it libben om hjar hinnegien is.... Ien is mar ré.... âlde Swopk bolrinder....

Al de wilskreft, al de kriich bijowt him nou.... der is gjin doel, gjin libbenswyt mear, dat it bloed noch troch de ieren jeije litte kin. It is nou foarby....

En as in âlde beam, dy-t troch in lêste twirre falt, bûgt Swopk hjar warrige lea for in sêfte sliep, dy-t hjar tinzen fordôvet en hjar lidden forstiivje lit....

En as de Nijjiersdei komt mei safolle blide forwachtings for mennich-ien, daget dy net mear for in âld wyfke, dat mei in knipke yn ’e hân op in stoel sit to slomjen, de slomme fen ’e dea, hwer hjir gjin ûntweitsjen wer op folget.

1900.

HARALD DE ROMROFTE
(930 n. Chr.).

Harald, de greate kening fen ’e Noaren, siet yn ’e rûmme seal fen syn slot, âld fen dagen, sêd fen njue en yette ûnfoldien by alles, hwat de goaden him taskikt hiene.

Noch fonkele syn each, noch wenne de greate geest fen in ûnforwinbere yn in ierdsk omskot—mar dat wie ôfmed as in âlde beam, dy-t him warrich stribbe hat nei de loften ta en nou bûgt nei de groun, hwer in grêf him wachtet.

Ald Olaf, de keningssjonger mei it swietlûdich bisnare spylark stie foar him, like âld as hy, like warrich fen it bisjoene libben en it bisongene lok.

En Harald, de greate kening fen ’e Noaren, tocht om alear.... Lang forgetten frjeonen groeten him.... fierforsjille wirden en glimkes rûzen om syn harkjend ear.... alles, hwer do syn jong herte for gloeide en syn skitterjend each him mei formakke hie, forriisde yetteris, moaijer as do-t it sines wie, hwent de Tiid hie it de skiente fen in dream en de glâns fen it oantinken jown.

O ho trille de langstme yn syn âlde herte....! Hie hy it lok fen syn jonkheit net ynruile for de keningskroan en ’e knibbelfal fen tûzenen, mar o! hwat helle it dochs by dy dagen fen alear? Alde sangen kamen oer ’e sulvrige fjorden.... hja lokken sa swiet.... sa wûndere swiet.... hja wierne yn it flústerjen fen ’e wyn, dy-t oer ’e spjirren rûsde, yn it kommen en gean fen ’e weagen.... Dat wierne yette de millodijen fen syn jonkheit! weromroppe woe hy se, eart de dodze fen ’e dea syn geest omslûpe scoe en syn omskot foartdroegen waerde yn ’t forlittene keningsschip nei de bidelte fen ’e skomjende weagen ta, sont ieuwen al it Noardske keningsgrêf.

En Harald frege Olaf, de skald:
„Sjong, Skald en widzje myn onrêstich hert yn slom!
„Lit sljuerkjende dyn fingers ’t spylark aeije,
„En wol mei sêfter lûd ’t oantinken paeije,
„Jow m’yn forjitten lok, eart ’t sulvrich weageskom
„Fen d’Ocëaen it stjûrleas skip en my for ’t lêste,
„As bolderjend de sé de stoarmwyn kommen heart,
„In nacht, hweryn in kening berne wirdt en stjert,
„Nei ’s libbens rounrin weagjend draegt yn iiv’ge rêste!”

„„O Harald!”” song de skald, „„ropst dû nou ’t lok werom,
„„Mei sulversnie fen âldens op ’e hierren?
„„Mei winterkeald yn ’t herte, dat al jierren
„„Forstive is troch it jeijen nei de wiffe rom?
„„Wit dan: it lok wol mar by jonkheitsmaitiid wêze,
„„As ’t ljeavjend hert noch leauwt, hwat long’rjend ’t each foarseit,
„„As ’t libben noch fen hoop bidauwe, foar ús leit,
„„Dan bloeije ús blommen! Dan lit him it lok bilêze!

„„Nou tilt dyn bôge rêch it sulverstiel net mear,
„„De staf en ’t swird ûntfoelen oan dyn hânnen,
„„Wol krûpt yet ’t warr’ge libben, mar de bânnen,
„„Dy ’t siel en omskot bine, hâlde ’t amp’roan gear;
„„Mei smertefâlden, dy troch ’t leed bipade binne
„„Yn ’t âlde antlit, tinkst om ’t lang forflein alear;
„„Mar hâldst de flecht fen d’earn en nimt de Tiid in kear?
„„Neat bringt dy dagen wer, dy ’t lokkich for ús wierne.””

„Sjong skald en widzje myn onrêstich hert yn slom!
„Lit sljuerkjende dyn fingers ’t spylark aeije,
„En wol mei sêfter lûd ’t oantinken paeije,
„Jow m’yn forjitten lok en rop ’t alear werom!”

Stil wie ’t oeral—selst ’t bledgûd foel net rits’ljend mear,
Dat sêftbistoarn mei hjerstgoud oan strúwellen trille;
De lêste klank fen lûd yn ’t wiid rounom forsjille,
As amme troch de wrâld ien winsk fen fré-bigear!

Skald Olaf tokk’le ’t snaerwirk, song swietlûdich sêft,
Yn ’t rûzjend skaed fen jimmergriene spjirren:
„—Slach út dyn wjukken, geest! en skôgje!
Mjit peiljende de flecht fen jierren ôf!
It sjenderseach scil yn ’t forline dwelmje,
De sjendersgeest ropt libben wer út stôf!
De ljeafste bylden, dy ’t ús iens fornûgen,
Sa koart bisjoen en al salang forflein,
Meij ’t stôf fen jierren ek hjar glâns forwiskje,
Treast wirdt ús jown: ’t oantinken ken gjin ein!

Wy roeiken oer de wiide, ûnmjitbre wetterfjilden,
Fen ’t rotsich Noarderstrân op Fryslân’s iggen oan;
De seilen stiene heech, de riemmen sloegen warber
Oer ’t speeg’lend Wiid en eart de gouden maitiidsmoarn
Noch toalfris ’t wolkgerdyn oprôlle fen syn tinte,
En ’t poarperflammich ljocht de skiere loft bikleau,
’t Bern fen ’e nije dei en tsjoender fen ’e dage,
Do skjirre ús skip oer ’t sân, hwer ’t rêstich lizzen bleau;
s’ As moedich d’oarlochsheld it kriichspaed fen d’ affaren,
Bipade ús skip ek greatsk it sulvrich weageskom;
Foar ’t each lei nou, in griene driûwtil twisken seën
It fryske lân, fortiisd yn stille nachttiidsslom,
De stille nachttiidsslom fen rêsten en forjitten,
As sêft de sinnesister sulv’ren ljochtglans jowt,
In ierde kreften for in nije dei forgearret,
De minskegeest út neat syn gouden dreamen bouwt!

Hwa long’re net nei rom, as hy op jieren kaem?
Krekt as d’ ôfgeande dei der nije glâns fen naem!
Hwermei ien amerij hy ’t rêstleas hert forkwikket,
As lang, allang it oare op ’s libbensjoun forblikket!
Dan is it hert sa kâld, in stil forlitten hird,
Der selst gjin sucht ef snok mear by forbrutsen wirdt,
Mar dû bist ’t, rom, dy-t dan dat âlde hert fornûget,
As alles en wy sels nei ’t tsjustre grêf ta bûget,
Dan bistû ’t, dy-t ús lea mei foarstlik poarper klaeit,
Yn ’t ienlikst libbensskoft ús yet swietlûdich paeit,
Mei sangen, dy-t ús dieden ivich bliûwe litte,
Al moat de siel fen ’n held ek ’t môgich hûs forlitte!

De nacht forryf’le ús, hy rôp syn gouden lampen
Ut herntsjes wei, hwer hjar de maitiidsdei forgeat,
En blies hjar libben yn, wylst stadich d’ûren loeken,
Nei middernacht yn slûpend-tsjustre rounrinsfeart.
Ik wekke allinne op ’t skip—gjin sliep wenne yn myn eagen,
Dy ’t jong, yet wekje koene mei in soarchleas hert;
Ik hearde ’t weachgesûs, dat boartlik ’t skip omaeijde,
s’ As ’t bern al dodzjend memme widzesangkjes heart;
Itselde lûd wie ’t yet, dat my tomjitte reauntte,
Do ’k boartlik berntsje, wenne yn d’ âlderlike klûs,
Heech op ’e rots, in wente allyk fen greatske earnen,
Fier fen ’e minsken ôf, in âlde-striders hûs!
Itselde lûd wie ’t yet, dat my tomjitte reauntte,
Do ’k ’t ljeafste famke treaude oan ’t hastich tikjend hert,
O sei! lang-skoft fen ûnk hat stil myn lok meitôge,
Ald Olaf ken de smert, mar swakkens ken hy net.

O wûndre weagesang fen libben en fen stjerren!
Dy ’t bûrrelt op út djipten sûnder ein!
Hwer ’t herte wjerklank fynt fen al syn hoop en langstme,
Dy-t flústrjend sjongt fen lok, allang forflein,
Dy t flústrjend sjongt fen frede, dy-t gjin fine kinne,
Dy-t troch in skymrich lok ’t earm hert bilêst,
Dû sjongst aloan: d’affaren bringstû rêst.—

Ik hearde it weachgesûs en seach oer frjemde fjilden;
Bispoán mei sulvertriedden fen ’e stille nacht;
De tsjustre bosken, hwer de wolven loerjend wekken,
Hja diizgen sêfkes wei yn ’t folle moanneljacht;
De bochtsjende iggen mei hjar sompen en hjar hichten
Hjar kleare wetterslinken, eindsjend fier yn ’t lân,
Troch ’t reid en ’t neabisnoeide kreilstrúwel biskade,
As wetterpaden, fûrgelutsen troch it sân.
It linich hart sett’ hjir mei flechtich, sêfte soalen,
Syn printen, dy-t gjin minskefoet forwiskje scoe;
In inkle wylde swân, geartearend plûm’ge wjukken,
Dreau dodzjend, hwer de wyn him hinnestjûre woe.
Hjir riisde ek ’t hillich bosk fen foarse, grize iiken,
Dat nea de bile tsjin ’e stamme fiele mocht;
Ik seach in blauwe reek heech boppe ’t beamte krinkl’jen,
Swietrook fen wijde offers, dy-t yn ’t neat forfljocht?

Bút foel ús ta, do-t wy tomûk in ynfal weagen;
Wy strúnden om ’e wieren, hwer it adelryk,
Sa steech en greatsk, in ienlike ealespjir allyk,
Allinne troanet; hiel it folk wy ring forreagen,
Fen ’t âlderlike steed, fen ’t beamt-omsing’le hiem,
En meaten skattings ôf mei hirde fijansfiem.

Hja spilen stil de wyk nei d’ûnbikende kriten,
Dy fryske otters, dy-t gjin wetterweage let;
Forslein?! Né sei, mei ûnbidimbre wraek yn ’t hert,
Mei wraek, dy-t nea saksearje scil en nea forslite,
Mar glûrjend as in ivich fjûr stil jimmroan barnt,
En ’t minskeherte tel ta inkel wraek toraent.

In moedich, warber folk wie ’t, ieuwenâld yn wêzen,
Greatsk op d’affaren, op hjar frijheit, greatsker yet
Op namme en tael, hwer ’t mei fortiiget ef bistiet!
De stege sin liet fen gjin frjemdling him bilêze
Mei sêft ûnthjit ef strange wet ef wirdgebear,
Hja wierne frij! Dos koe hjar hert gjin langstme mear!

En Harald, fjordenkening, dû woest bûgen leare,
Sa’n âlde iik, dy-t skript omheech ef—brekke wol?
Dy ’t ljeaver, dat d’ûntwoart’le stamm’ in grêf him doll’
Yn d’eigen groun, dy ’t teare ryske al stibeleare,
As dat d’oerdwealske hân, in izren frjemdlingswet,
De moaije krún forbûgt, de jonge twigen let!

Hja spilen stil de wyk nei d’ûnbikinde kriten,
En sinden dêr, troch mânsheech lizich reid biskûl’,
Op wraek as ’t woune boskgediert’, grimmitich fûl;
Us warb’ren rêstten woltomoet, sa’s sims by riten
d’Oerwinner kin; as hy yn ’t lok fen jonkheitsgloarje
De blossoms fen ’e rom tept for it boek fen stoarje.

Togearre sochten wy, de kening en ’e sjonger,
(In wûnder twallingpear, de macht forboun oan ’t wird,)
Sa great—sa lyts en beider haedmansstaf in swird,)
De stiltme en fré, sa’s simmerjouns wol nei de tonger
Natuer ek siket yn ’e slom en stofreinsdauwe,
Myld delsiicht as de fjilden hjar nei rêst bijowe.

Wie ’t mar nijsgjirrigens allinne, dy-t oanfjurre
Us om to gean it paed, dat tûzenbochtich roán
Troch ’t ûnderhout nei ’t bosk, dat ringen nou bigoán?
Ef wie ’t in weitsjend needlot, dat ús fêst bitsjurre
Yn ’t tiisnet, dat ta bûgjend deljaen liede moaste,
Hwertsjin gjin stjerlik minsk him ea forwarre doarste?

Wy wisten ’t net. Hwat ûnk, hwat leed koe ús ek lette
Yn ’t lân, der ’t folk nou ’t swier to rissen tsjinstjok droech?
Dat folk, hwa ’t mei syn frijheit ek ’t bistean bijoech?
En sûnder omtinkst wie ’t, dat wy ús foetprint setten,
Yn ’t Baduhenna bosk, hwer, hillich yn hjar eagen,
Djûr offers ta goadinneëar yn ’t neat forfleagen.

„Gjin freez’ scil ea”, seist Harald, „’t keningseach bikrûpe,
„Mar selst myn libben is mar ’n syke en ek net mear,
„Gjin soan kliûwt op ’e Vikingstroan nei myn bigear,
„As ienkear ’t tsjuster deaskaed ek my scil omslûpe,
„Hwat oaren hillich is, dat is it ek for my,
„’k Hear oan myn folk en ’k gien werom. Kom, folgje my.”

„„Stien!”” klonk in koart bifel. „„Hwat wol de frjemdling hjirre,
„„De Noarman út it lân fen ’t jimmerweitsjend ljocht,
„„Ald Haralds wrede soan, dy-t stees ús lijen brocht,
„„Tomûk stil neijer slûpend as in falske njirre?
„„Ik ken dy wol, hwent hwa kenn’ Friske’s eagen net,
„„En hokker macht is ’t, dy-t hjar geest yn bânnen set?””

En sljuerkjend, stadich kaem s’er oan. Wie ’t in goadinne,
Berne út it sulvrich weageskom ef ’t loftengoud?
In pronkbyld, sa’s natuer mar inkeld wêzen jowt
Dat wie hja!! O ho kâld nou al myn wirden binne!
In blanke sieleskulp, fen kinstnershân formeare,
En for de heechste skat, in nommel hert orneare!

It kleed, út woll’ en hinnipstollen kinstich flochten,
Foel fen ’e skouders ôf, sêftweagjend op ’e groun,
En hie syn hâld oan lange gouden spjelden foun;
De staf, mei wite hynsders lang bihang omflochten,
Droech s’yn ’e hân en krieken geurjend yn ’e hierren,
o Rein wyt blomt! o Jeugd! o Gouden opgongsjierren!

Jong wie hja yet! Hja mocht krekt achttsjin simmers telle,
En ’t krinkljend hierrengoud omstring’le yet gjin bân,
Ik tochte om rypjend nôt op ’t hege roggelân,
Hweroer mei sêfter sigen ’t reauntsjend wyntsje oanhellet,
As ’t weaget op en del mei boartlik iergesûs,
In sé fen libben goud op ’t simmer-twirr’-gerûs.

Hjar ynblank fel, sa moai as d’iv’ge snie fen bergen,
Trochgloeide in blijread skaed fen ’t kreftich wâljend bloed,
En om dy hearlik bôge mûle wenne moed!
Biriedenreit, dy-t yette ta forearjen ferget,
Mei ’t faeiste lot foar ’t each fen gjin bilies jaen wit,
Hwaens kreft net wykt—eart moedich hert for altyd stiet!

„Doarst, faem, dy ’t ûnderstean, my omkrûmt’ by to lizzen?
„Ik bin hjir hear en hwat net bûge wol, dat stjert!”
Seist Harald, keninklike greatsk, mar ’t wie to let,
Dyn eagen moasten oare, sêfter wirden sizze,
Der slûpte in ûnbikinde macht dy stil yn ’t hert,
Oerwoán wie d’ ûnforwinb’re, ho-t him ’t ek fortrett’!

„„It strange fijanswird, dat sûzet my om d’earen,
„„Mar ’t ringen wer forstouwt as op in twirre ’t tsjêf;
„„Hwat sjoch ik? ’t Is in eale Fries syn ienlik grêf!
„„Stil slûpt it wyntsje erom, dat ’t rêstjend hert neat heare,
„„Fen ’t treurich lot, fen tsjuster kommende ûnktiidsnacht,
„„Dy-t hy ús bringt, dy-t ik forflok en djip foracht!””

„’t Kwea wird birouwe dy!” wiern’ Harald do dyn wirden,
„Ik bin in kening!”
„„Ik in fryske keningsbern!
„„Mei greatskens kin ’k sa ’s dû d’affaren tal bisjen!
„„Hwent ’k bin hjar dochter. Friske is yn it lot bihirde,
„„Dat hjar yn jonkheitsfleur neat brochte as ienlikheit,
„„Mar hwa ’t hjar folk forearet, dy-t hja ’t lot foarseit.

„„Ik sjoch, ik sjoch in grêf! ’t Is fen in eal jong leat,
Dat grien en kreftich út in âlde stamme skeat;
It herte stiet, it hoopjend each is brutsen,
Fen ’t deadlik wyt is ’t jonkheitsrea bilutsen.
It wie myn broer. Wist, wrede, hwat dat seit?
Bisibbe yn ’t bloed, de ljeafling fen myn heit!
In fleurich twiichje, op d’âlde stamme inte,
Yn ’t herte al ier wiern’ fryske deugden printe,
Sa jong, sa prûs, in ginstling fen ’e goan,
Syn memme ljeaflik byld, syn heite eale soan!—
Oer ’t bêd fen weagjend reidgoud, troch de mar biskomme,
Dêr bûgt de sulv’ren wylg him del, der hat de slomme
For ivich ’t each bilêzen. ’t Omskot, dat as ’t blomt,
Foar d’ earste stoarm, dy-t slûpend neijer komt
Fortsjirmet, eart de blêdtsjes hjar ûntfâlden,
Dat hat syn lêste gong nei ’t lêste hûs ta hâlden.
Mar wreke scil ik dy! ’k Scil smeekjende de goan,
Mei geur’ge offers troije op eltse nije moarn!””
Mar dû rôpst: „Né dat siste net! Eart oan ’e kimme,
„De gouden dage in baen bipadet, scilst fornimme,
„Ho-t ek in Noardske kening hate en ljeavje kin,
„Dû wirdst syn ljeafste faem, dû wirdste syn slavin!”

„„Dat noait!”” wie ’t andert. „„Der scill’ dagen komme,
As dyn greatsk hert, bikaem ek fen de romme,
En dyn oerdwealske macht yn ’t neat forfalle scil:
Dan is myn wraek folbrocht—dan is myn herte stil!
Myn grêfplak scil net ûnder wylgen grienje,
Mar dochs! myn heitlânsgroun scil ’t stôf foriengje
Yn iv’ge slom fen hjarren, dy-t ik ljeavje en my,
Al rize wrâlden op en skate sëen my!
o Baduhenna, scilstû my forstate?
Ik, dy-t myn jonkheitslok nea naem to bate?
Allinne for dyn eare waerd’ ik tsjinderes,
’k Bin wije troch dyn fjûr, ik bin in profetes!
’t All ha ’k wol dien, om dy terwill’ to wêzen,
o Kin myn bea dy ’t hert dan net bilêze,
Dat ienkear ’t meifielt ierdske lijen, minskesmert?
o Baduhenna kom! jow ’n ljochtstriel yn myn hert!
Lit ienkear yet myn stjerlik each dy skôgje,
Dyn hillich fjûr de presteres omlôgje—
o Baduhenna sprek! Omsûzje my mei ’t wird,
Dat godlik jimm’roan wier—foarsizzing, takomst wirdt!””

Mar stil bleau ’t yn it roun; dû niigest sêft dyn holle,
o Harald, hwat scoe steech dyn herte nou dochs wolle?

Dat herte, jamk sa great, in romroft, ienlik ryk,
In fêst ommûrre festing yn ’e minsk allyk,
Hwer ’t machtich tinktmenhear, al ’s minsken langstme en hope
Bigjint en ek wer eindet. Tûzentrieddich knopet
Dêr ’s minsken eigen hân, bistjûre troch de goan,
Syn eigen lot—in krús—komselden mar in kroan.—

Ik swijde ek as myn hear; it skaed giet mei de sinne,
It stiet, it rêst en ’t kin dochs wol de wrâld birinne;
En stiller waerde ’t beamt en stiller waerd’ de joun,
Sa hie natuer yn slomme simmerfrede foun.

o Harald, as in sinne, dy-t ús dage oan Noardske loften
Sá kaemst mei poarper yn ús need’rich libben op!
o Hearlik keningsbyld, dat ’k nou foar eagen rop!
Dû, winske fen in folk en folle langstmeskoften!
Dû, ’n greate soan fen Thor, biklaeid mei jonge kreft,
Sa gyngst dyn opgongswei—wol machtich, mar dochs sêft
For ’t Noardske folk, dat—as in bern syn heit—dy eare,
Dyn lok ôfbea fen ’t jimmerweitsjend Odin’s each,
Dat mei in loaits fol seine stees dyn gong oerteach;
’t Lok hâldde by dy ta—al hwat de minsk bigeare
En hoopje kin—dat waerd’ dy sûnder freegjen jown
En oan dyn eal jong hert hat nimmen spyn bifoun;
Ek net, do-t al dyn jonge lea de lêst moast drage,
Fen ’t earhabyt, de hearskersstaf, de keningskroan;
Gjin heechmoed hat de minsk yn keningssteat bidoarn!
It libben wêze in iv’ge en ûntorieden frage,
In skaed, dat komt, dat flechtich is en wer fordwynt,
Dyn greate namme bliûwt, dy-t tiid noch wiksel bynt,
Mei dan dyn heldensiel ek wer nei ’t rêstplak keare,
Dat Odin sokken jowt, nei ’t swalkjen op ús ierd’,
Dy, ’n held as dû, sims ’n ûnforklearb’re bane fiert
Nei folken, hwer s’ as in metëor in skoft fen eare,
Fol skittering in setsje toevjend boppe stean,
Eart s’ yn in oare wrâld hjar ljochtpaed fierder gean’.

„’k Wol ienkear sels my griff’lje yn ’t greate boek fen stoarje,
„In eale died, iens dien en dat wol oan in faem,
„Dy-t troch in wreed forwyt op ’t sear my tige kaem;
„De wrald ken ommekear, de minsk kin jamk foroarje,
„Mar hwat in kening seit, stiet yn syn hert biskreauwn,
„De fijan is der wol, mar hy is kening bleauwn!”
Seist Harald en dyn lûd, jamk oars sa foars, dat trille,
—Sa ’s ’t maitiidswyntsje, dat in bloeijend hôf trochwaeit,
En sêft de blossomknopkes oan ’e twiichjes aeijt,—
Sa twongstû nou dyn lûd, dat ’t yn ’e rûmt’ forsjille,
As aeijend wirdgetrooi en elts wird wie ’n ûnthjit,
Ut ’s keningsmûle, dy-t ien tel syn steat forjit!
„Sa harkje dan! Hwat karstû, frijheit ef de bânnen?
„In stil fortoef yn ’t eigen, djûrljeaf fryske gea,
„Ef jierren lang it frjemdlânsk finz’nishoale wea?
„Hwat karstû? Wraeksucht loeret oan ’e Noarske strânnen,
„Hjir bistû frij! Gjin minske komt dy nou byneist,
„En der? De fijan selst, hwerst dan dyn lot oan kleist!

„Hjir bistû frij! It leaftek, der-t de sinne mingelt,
Hjar poarperkleurich ljocht mei ’t earste maitiidsgrien,
Der-t om ’e rûchôfbeitle, greate offerstien,
It jimmergrien him troch it blomte stringelt,
Der wennet ûnder ’t hûndertjierrich ikenskaed,
In stiltme en fré, dy-t herte ta d’ oertinking laet.

„Hjir bistû frij! De hill’ge stream syn kleare weagen
Dy sljuerkje sêft it rûchbiplomke reid foarby,
Hwer d’ igge efter skûlet en hja sizze ’t dy,
Ho-t selst de streamen siikjend fol fen langstme teagen,
Nei ’t fiere berteplak yn ’t tûzenbochtich gean,
Ho sterk dan net de minsk nei ’t heitlânsgroun bistean.

Hjir dreamet stil as wijing oan dyn heech goadinne,
It snikwyt swânneblomt, dat oan hjar tatocht is;
Oer ’t fjild der reauntsje twirkes, geuren bringend fris,
Fen heitlânsmoaijens, hwer in mylder sinne
Hjar ljocht oan jowt en ’t weachgesûs, for ’t lústrjend ear
Sa ljeaflik—hearstû nou—mar dan—o noait net mear!

„Dû kinst yet sjen, ho moai de sinne jountiids sinket
Oer ’t ienlik marke, dat syn weachjes sulvrich krolt,
En sljuerkjend rinnend fûrchjes yn it driûwsân folt,
Ik freegje in nietich lean for frijheitsjeft, bitink it,
Sa harkje dan: ik freegje neat as inkeld dit:
Siz my, hwat takomstwytniss’ Baduhenna wit,
En wol fen ljeafdeslok ien amerij my sprekke
Mei mûle en hert en ’k scil myn keningseed net brekke!”

„„Dit ’s ’t andert!”” kriet hja lûd en foars. „„’k Bin net foroare,
Myn haet is net delbêdse, mar ’k forachtsje dy,
Myn folk, dat klaget en syn leed—is ’t net for my?
Kin ik myn ljeafde jaen en kin ’k myn haet forsmoare,
Om Harald, dy-t myn folk út ’t lân fordriûwe liet,
Dy-t kaem mei deadamm’ wreed en wennet mei fortriet?

„„Dû biste my noch mar in deiskoft foar,
—O Aete dú! bliertrêdsjend folgje ik ’t spoar,
Myn folk, dat wachtet my. Scil ’k efterbliûwe?
In ienlike, hwaens triennen ’t lok fordriûwe?
In spinster; dy-t hjar eigen ûnkstried spint,
In siikjende, dy’t alles wif ûntrint?
Hwat wie myn lok? In dreambyld, dat fornûget,
Hwat is myn ûnk? In wicht, der ’t hert for bûget!
’k Bin moedich, folgjend yn ’e dea hjar nei,
’k Gien lykme allinne in bange oergongswei.
Myn siel forbrekt, hwat hjar oan d’ierde klústert,
Nou ’t reauntsjend ’t all’ fen ’n oare wrâld my flústert;
Ik bin allinne; hwat is net forflein?
Dû ropst my, Aete! ’t Unk hat ek in ein!
Dan scil myn geest d’ûnmjitbre fjilden skôgje,
Hwer Baduhenna’s iv’ge flammen lôgje,
Dan wachtet my, s’as warbre striders lean,
In romroft, in loksillich foartbistean
o Goaden! lit jimm’ smeekjend doch bilêze,
Scoe’n for ús wil ús kreften swakker wêze?””

Sa bea hja en hja knibb’le op ’t mosk en ’t blêdgûd del,
En waermtegloeijend glied it ljocht oer ’t ynblank fel,
As woe ’t hjar skiedend hert mei sinnepoarper paeije,
As scoe in ierdsk moai ljocht for ’t lêst hjar byld omaeije!

„„Myn siele, dan ûntslein fen d’ierdske bânnen,
Dy ken gjin freez’ for tsjustre nachttiidsstrânnen,
Bliest net de jountiid ek net ’t deiljocht sêfkes út?
Gjin omskotsbân is ’t mear, dy-t dan myn siel omslút!
Dy slacht de wjukken út as ’t flinterke yn ’e moarn,
For lok mar berne en foardat it leed kaem—stoarn!
Ik wit, ik wit, de fjilden sizze ’t flústrjend my:
Ek ûnder ’t toarre kleed, dêr grienet libben nij;
Ik wit, ik wit, myn ierdsk bistean wie tsjuster,
It herte as ’t reid.... it rjuchte paed jamk bjuster,
Bidreige troch it leed, oer ’t mat kaem fen ’e smert,
Sá lyts yn ’t lij’n—syn part en dochs syn sinnen set
Op ’t greatste, dat syn tinken wol bifieme
Mar nea syn herte krije scil; biskrieme
En neisjen, lang o lang mei ’n longrjend-weitsjend each,
Dát bliûwt fen ’t speegljend loksbyld, dat to ring forfleach!
Hwent hwat is ’t libben? ’t Bringt ús neat as triennen,
Yn ’t suchtsjend eindsjen ef ’t mei hoop bigjinnen;
Dat is ús lot—de skealjes wage oer
Nei ’t swiere leed, it ûnk stiet oan ’t stjûr;
Wy hoopje in bulte, hwent wy sjogge it kommen
As lok, bifriss’le mei de moaijste blommen,
’t Forsinkt yn ’t neat, foardat it neijer kaem,
En wer, alwer is ús de hoop úntnaem!
’t Lok jaget hird, ’t wit fen gjin stean ef wachtsjen,
Syn amm’ omstreaket ús yn ’t leed-forsachtsjen,
Wy dwelmje in amerij, in koart en hearlik skoft
Yn dreamen—fier de groun—nei is de blauwe loft!
Wy falle en stean, wy suchtsje selst yn hope,
Ring komt in ein; it riedsel wirdt ûntknope,
Wy wachtsje aloan, ’t lok jaget ús foarby,
Hwer hâldt in amerij ’t en op hwat wachten wy?””

Sa song hja.—Ho swietlûdich en ho fol bitrouen,
Untglie hjar fammemûle dizze millodei!
En heech yn ’t ikenbeamt’, der song it wyntsje mei;
Wy beide wiern’ oer dizze stege tael bisouwe!
Dyn hearskerswird, ’t bifel, dat nimmen tsjinstean doarst,
Wie hjar gjin tel en d’ûnforwinbre kening moast
’t Fûlbandich fiele, dos hy stúme, wraekbiret,
En haet trochflime him, mar ’k seach—it wie to let!

„„Forrie ef dea?! ’k Kies ’t lêste, hearstû Noarman, dat?
En rein, sa ’s ik him naem, jow ’k Baduhenna’s skat
Werom. De wûndertwiichjes, hwer w’ út wite kinne
De takomst, dat gjin riedsels mear for ús bistienne,
Dy jow ’k dy, hill’ge leechlânsstream, nim dû se mei!
En nou—de baen is rûm, o frjemdling, gien hjir wei!””
Sa rôp hja lûd, dat ’t oer ’e stille fjilden trille,
En njonkenlytsen earst yn wiide rûmt’ forsjille,
Sa bea s’ ûs do—mar Harald stúme en—wachte,
Lykwols wy net de sin fen ’t smeekjend wird biächten
Noch fetsje koene, hie in sterkre macht ús dreauwn
Ta bliûwen. Odin, hwerom wie dat sa biskreauwn?
En nou, moat ’k derfen sjonge, ho-t hjar eigen hânnen,
Tomûk it flymskerp ark, forbarge yn ’t rûmme kleed,
Opsochten en ho-t hja hjar sels biredt en wreed,
Dochs ljeaver as om ea to suchten yn ’e bânnen,
Forrie to dwaen en ljeafde offr’je oan hwa ’t hja hate,
Hjar sels, hjar sels de skerpe punt yn ’t herte staette!

---

Derhinne siichde hja, sa ’s ’t moaijste blomt’ fortiget,
Dat jister yet as blossom ’t each fol hoop oantriek,
Dat hjoed ûntfâlde ús fen bloeijend libben spriek,
Mar op ’e joun for kâlder noardewyn him niget,
It stâltsje bûgt, mei him de kleur’ge blossomkroan,
Syn droeve jountiid kaem nei ’n koarte maitiidsmoarn,
Syn bledtsjes foelen, ’t stil de knopkes wylje lit,
Sa ’s moaijste yn ’t libben, dat ien simmerdei bistiet!

Wie dat ek ’t lot fen sa ’n ien? Dochter fen ’e goaden?
In fryske keningsbern fen d’ ealste stamm’, sa prûs,
It moaijste blomt út ’t ienlik, blommich timpelhûs!
Hwerom wonk immen oan hjar fen dy tsjustre boaden?
Hwerom, hwerom moast rimpen hja mei d’eigen hân,
Yn ’s libbensspeakwirk gripe, dat as stouwend sân,
Aloan, alwei en sûnder stilstân fierder fljocht?
En ’t eigen grêf fen jierrentallen graven sjocht?

Hjar herte woe gjin krimp jaen, woe gjin swakkens kenne,
Hja hate him, de frjemde en hie de frijheit ljeaf,
Hja karde boppe libbenskinking ’t djûrkoft grêf!
En as hjar folk, sa greatsk, woe stjerre s’ ef oerwinne,
Mar deljaen? né, dat noait! dat hage ’t keningshert
Fen hjar, lêst twiichje útroan op d’ âlde stamme net!
Hjar broer, hjar Aete, nei bisibbe oan hjar forboun,
Hja folge moedich him! Hja hie syn foetspoar foun!

Wy kamen tichterby, wy slûpten oer ’t bipade
En rûchôffrede herntsje, hwer d’ âld offerstien,
Yn ’t tsjusterst beamt’, bidutsen troch it geurjend grien,
Troch ’t bloeijend kriikhout en ’t strúwellegûd biskade
Op offers wachte, mar der kaem gjin inkle mear.
De profetes wie stoarn!—’t Folk hie nou ’n oare hear!
’t Wird Baduhenna’s wie for ’t earst gjin wierheit waen,
Nea koe ’t it folk syn frij—en hjar wer ’t libben jaen!

De kening skriemde. In Noar, hwer ’t romrofst folk for bûgde,
Hy, hwa-t de ûnmjitbre sé de will’ge tsjinder wie!
Hwaens libbenssinne yn ’t lok en rommezenith stie!
Mei d’ eigen heldendaen jamk ’t snaertúch al fornûgde!
Hy skriemde op ’s fijansgroun en om in fijansbern!
In kening—mar ien tel scoe ’k him as minske sjen!
In kening, stoer en nommel as in Vikingssoan,
Mar minslik bleauwn, ek ûnder earhabyt en kroan!

„o Moast dos stjerre! Koest my ’t ljeafste steech ûntnimme?”
Sa klagest en ik stimme mei dy klaegtoan yn.
—„Ik ljeave dy! Ik foun yn dy myn jonkheitssinneskyn,
Fen ’t swietste lok, dat for ús weilein is, fornimme
En preauwe scoe ’k. En nou, hwat ha ’k, hwat bliûwt my yet?
As immen bin ’k, dy-t foar in brûzjend weachwiid stiet,
Oan d’ oare igg’, der wiûwt it lok m’ ûnthjittend ta,
Mar ’n nea ’t oerbrêgjen rûmt’ is ’t, dy-t ik foar my ha.

„In dream waerd’ wier! Dit lok bleau net for my fen fjirren,
Sa moai ûnthjittend en dochs ûnbirikber stean,
It kaem, it kaem! Ien amerij moast ’t selst myn wei bigean!!
En ’k hope bliid, sa ’s ’t jonglingshert yn opgongsjierren
Yet hoopje kin en ljeafdeswaermt’ trochgloeide my,
De wrâld hie moaijer blomt! lokslangstme omaeide my!
Mar nou?! De deastreamsamm’ hat s’ oan myn blik ûnttein,
Birêsting slûpt om ’t hert. Myn lokstiid foun syn ein....

Myn lokstiid foun syn ein, foardat hy earst bigjinne,
M’ omstreakje mei syn ljocht en my fornûgje koe;
Ik digere nei d’ igg’, dy-t nea my drage scoe!
Hwer ’k wist, dat jierren sêft as weachgerûs forrinne,
Hwer ’k wist, dat sillichheit, sa ’s ’t stoerste hert nea dream’
Scoe wenje, jimmer oan dy stille fredestream,
Der flústre, herte, lang al lokkich, winskefrij,
Dy-t all’ fen ljeafde, âld as ’t minskdom, ivich nij!

Mar scoe ’k dyn omskot nou yn d’ ienlikheit forlitte,
Hwer nys dyn eale siel hjar ierdske went noch hie,
Dy’t ljocht yn ’t hearlik hûs, de pearle yn ’t skulppear wie?
Meij dan ek ’t Noardske folk syn hege hear forstjitte,
Om ’t heuljen fen my mei dit frjemd en fijansk bern,
Dat docht my sear—ik kin dy net forlitten sjen?
In bút fen ’t boskgediert’, dat al syn kloeren rekt,
Mei ’t hongerich gegûl de djippe stiltme brekt.

„Ik wit, it wie myn hân, dy-t al dyn sibben deide,
Ik wie ’t, dy-t slûpend wei dyn Aete kaem oer ’t mat,
Syn fûlstjûrd bôge-pylkhout hie op my gjin fat,
Mar ljeafde is sterker bân, as dy-t de haet ea smeide!
De libb’ne hate my—de deade heart my ta,
Dat is it hearlikst rjucht, dat ’k ea my tatocht ha,
En dan—de dea, dy dammet alle wraeksucht ôf,
Hjar siele is my ûnttein, ik ljeavje yet hjar stôf!”

Wy habbe in bare fen it linich wylgtien flochten,
En ’t reinwyt krikeblomt, dat struiden w’ op hjar del;
Wy gyngen ’t paed, troch ’t beamte krinkeljend, sa tel
Biroán yn ’t hinnegean—nou sêft sa ’s wy ’t formochten,
En stadichoan foart-sljuerkjend mei dizz’ djûre lêst;
Dy gong wie swier—dû droechst dyn moaijste dream nei ’t grêf,
For my, de skald, foel ’n soarglikkweke blossom êf,
Myn leauwing oan ’e goan, dy ’k jimm’roan prize hie,
Dy-t mei de jierren great—mei ’t hert al ien waen wie.

Myn goaden wierne wei! Hjar macht in skaedbyldstinze,
Myn leauwing skronf’le yn for wierheits hel-klear ljocht,
En fergjend wie ik ’t sels, dy-t dit ôfbrôzljen socht,
Ik freze in wierheit net, dy-t alles ing bigrinze!
—Mar hwer is ’t fondamint, hwer ’k nou op bouwe kin?
In nije hoop, hwer ’k leauwende m’ oan klamm’rje kin?—
Sa frege ik siikjend wei—lang letter hab ik ’t foun,
’t Ald Brittenlân hat my in nije leauwing jown!

Mar einliks—al to lang hie hast ús swier paed dûrre,
Do flik’kre gril in ljocht troch ’t maitiidsgriene hout,
Mar ’t wie gjin fûle spjirstamslôge, dy-t ik skoud’,
In prikkefjûr, opstoelle en dat de wyn fordûrre,
Dat wie ’t, as ’n altaer rikke it nei de loften ta,
En ’k hearde wyld gesang, de wjerklank bearde sa,
Dat ’k tochte om tûz’nen strydbre helden, fol fen moed,
Om ’t folk, dat yettris him formakke yn ’t lok fen hjoed.

„Hwat ’s dit?!” seist Harald sêft tsjin my en fol binijen,
„’t Is net âld Jelgars hân, dy’t ljocht oanstutsen hat,
„In Noarman bouwt gjin fjurren. Mar hwat skilt dy! hwat?”
„„Lit rêste hwatstû draechst!”” kriet ik. „„Dit fjûr bringt lijen!””
En ’k knibble foar dy del: „„it binn’ de Friezen, hear!””
Dû seachst my oan en suchtsjend hiest gjin wirden mear,
Op ’t greatste lok wie ring de greatste slach ek kaem,
Ien dei joech alles dy—hie alles dy ûntnaem!

„„Hark!”” sei ’k en stie,—„„fen ’t beamte krêkje sims de twigen,
Tomûk slûpt immen hastich oer de dauw’ge groun;
—Hwer bist? Jow andert! Ha ’k dy einliks yette foun?
Rôp eangstme-heas in lûd; ik seach in holle nigen,
Ald Jelgar krûp wif-omsjend op ús beiden oan;
Syn lea wie swierforwoune, ’t rêstingkleed bidoarn,
Syn each wie triennenleas en ek de mûle stil,
As immen, dy-t oerwoán, ’t bislút forwachtsje scil.

—Kear kening, kear!—bigoán hy.—Friezen wreekjend kamen,
Mei tûz’nen kamen s’ús yn ’t blide loksgegei
Oer ’t mat—ring meanden s’ús as bûgjende ieren wei,
Dyn folk bistiet net mear. It trouwe swird s’ûntnamen
Oan Lanor’s strydbre held—mei bânnen tsjurren fêst,
Gniislaitsjend joegen him s’yn ’t séwiid iv’ge rêst.
Dyn haedman ’s fijans spot, dyn folk forstruid as tsjêf,
Flucht Harald! flucht! hjir wachtet dy forrie en ’t grêf!—

—It keningsskip, troch ’n Noardske, gouden draek forljochte,
Dat dânset noch op ’t wetter fen d’ûnstjûre sé,
De seilen binne spand, de riemmen lizze ré,
Dyn trouwen wachtsje allang—’t is ûren, dat ik sochte
Om dy, myn kening en myn hear! ’t Is ring to let,
Dy fijan ken gjin tsjinstuit o dy sparret net!
o Harald, folgje my! Lit dy bilêze, kom!
De feiligheit jowt dy allinne ’t weageskom!”

„„Kom Olaf, Jelgar kom. Ik scil birêstend drage,
It leed, dat Odin for my weilein hat. Ik bin
Forslein en treurich, hwent ik wit, der ’s gjin forwin!
De strydbre Noarmanskloft is dea, dy-t my sa hage,
In frjemdling bin ’k, forlitten yn in fijans lân!
Hwer is myn lok, myn rom? Gjin ander jowt it strân;
De goaden skoudr’je wreed, de minsken hate my,
Hwer is in hâld? yn ’t leed in frijplak noch for my?”

Sa klagest, Harald, do-t wy fluchtsjend ’t strânleech seagen,
Mei weagjende igge’s bosk en glinst’rjend sânich dún,
Gjin fûgelt song mear yn de hege ikenkrún,
Gjin sangen brochten reauntsjend ôf en oan de weagen,
It wie sa stil—sa deadsk, in treur’ge ienlikheit
Fol wémoed, dy’t ús ’t flechtige fen lokstiid seit,
Fen ’t reidplûmt’ foel sa swier de dauwe as triennen êf,
Sa’s lang bitwongen triennen falle op ’t heldengrêf.

Oan ’n ynham, troch it ikenkreilgûd goed forbarge,
Der wachte ’t keningsskip—der hie nou d’eangstme in ein;
Der ha wy do dy djûre lêst to rêsten lein—
En ûnder al dyn leed wiest for hjar stees bisoarge,
Ik moast ’t oansjen, do-t klear de moanne oan ’t loftblau kaem,
Host’ stil dyn keningsswird út syn omklaeisel naemst,
En host as ’n lêste ear it oan hjar foetten leist,
Ik wist, host sûnder trien, dû s’yn dyn hert bikleist’.

Ik wist, ho-t al dyn tinzen yet by hjar fortoeven,
Host hearste yet hjar lûd en seachst hjar sêfte gong;
Dû ljeavest ’t dreambyld, dat de wirklikheit forkrong,
Dû seachst it wer, dû hiest it net mei leed bigroeven,
Sá treaste in Odin dy; hy brocht dy ’t lok werom,
De ljeafde omwjukke dy en paeijend lei de rom,
Op ’t blonde jonglingshier dy wer syn griene kroan,
Gjin ûnk hie noch dyn lok—gjin skaed dyn ljocht bidoarn!

De kening dreame foart—in keningsdream fen eare,
In blomtomfriss’le staf—in neabigrinze macht,
In stil smûk herntsje, hwer him lok en ljeafde wacht ’t,
Ja, Odin wie wol goed—hy joech nei dyn bigeare
Dy-t yn ’e dream to sjen, mar to bisitten.... nea!
Dû sliepst mei wille yn, ’t ûntweitsjen brocht dy wea!
Dû sliepst mei hope yn—in dream dyn winsken wêzen joech,
’t Forfleach as ’t poarper, dat in wolkje troch it loftrûm droech!

II.

Harald song:
„Swij skald! Ik wol yet ienris sels it spylark aeije,
Sa griis ik bin, ’k forgeat myn gouden lokstiid net!
Myn sulverhier, myn jeld is yet ta sang biredt!
Lit sêftbistjûrd de snaren ienkear ’t lok wer paeije,
En ’t widzje sa mei noaten ’t rêstleas hert yn slom,
Myn each sjocht klear—’t alear komt hearliker werom,
De wolkens skate hjar—de sinne bringt my ’t lêst
Hjar gouden ljocht—hja ropt my ta in iv’ge rêst!

Swij brûzjende weagen! Swij sûzjende wyn!
Jimm’ ivige warbren fol ûnrêst: byn yn!
Ik toevje oan jimm’ iggen by ’t sinkende ljocht,
Dat weitsjend fol langstme noch ’t Westen omtsjocht,
Ik toevje oan jimm’ iggen mei haedstaf en kroan,
’k Bin Harald, de romrofte in Noardlânske soan.
De macht en ’e romme, dy knibb’lje foar my;
In libben fol seine giet stadich foarby;
Ik sjoch it yet ienris mei ’n trien yn it each,
Ho moai en ho koart wie ’t, ho ringen ’t forfleach!
As ’n stipke yn it alrûmt, as ’n syke yn it neat!
In stjer, dy-t fol ljocht oan it loftblau forskeat!
Sá lyts en sá nietich myn hiele bistean,
Sá wif en sá flechtich myn toevjen en gean!
De dagen fen wille—hja binn’ my ûnttein,
Ik woe se bihâlde—en ’k joech se mei lij’n.
It keninklik bloed wie ’t, dat fit’re my oan,
’k Wie berne ta hearskjen—ik longre op ’e kroan;
Myn macht en myn eare, dat brocht m’yn ’e sûs,
Ik joech for wrâldsromme ’t ljeaf-âlderlik hûs.
’k Wie jong en oermoedich, oerdwealsk yn ’t bigear,
Ik krige, hwat ’k winske en noch—winske ik mear!
Ik wist, bloeijend blomte, dat geure op myn wei,
Ik tepte ’t al boartsjend en dingle it wer wei;
’t Al, hwat ús fornûget en haegje sims kin,
Der mocht ik fen preauwe mei hert en mei sin.
Dos foun ik it lok sa, it seldsume goed?
Dos swijde myn langstme for ’t lokkige Hjoed?
Dos sierde ik mei blomte myn jonkheit en jeld?
En waerde sa ’t lok my rjue-seinjend tateld?

Né sei! hwent myn dagen, hja fleagen foarby,
Hja brochten, hwat ’k dreame, mar dochs liet it my,
De rom en ’e eare, it wrâldske bisit,
Sa kâld as it alles, dat mines nou hjit.
Myn herte bleau ienlik yn ’t feestlik gegei,
Myn herte, dat treure by ’t lok, dat de dei
M’ ûnthjitte, dat tel al de joune my brocht,
Ik winske in dreambyld! Ik winske it ljocht!
’t Breedplooierich sulver fen romme is kâld,
’t Omseame myn mantel, mar joech my gjin hâld,
It herte, dat frege fen ’t libben yet mear,
Swijt longerjend langstme for macht en for ear!

Der binne dagen yn ús libben, der w’ om tinke,
As lang al ’t lêste spoar yn ’t sânglês útwiske is,
As lang alwer in nije moarntiid berne is,
Dan binn’ s’ as stille frjeonen, dy-t fen fierrens winke,
Hwerfen eltse ûre in lok—elts wird in seine wie,
Do-t hert op ierd’ ’t Walhalla skôge hie!

De tiid forfljocht to rêd; selst ’t hechtste scil foroarje,
Wy bouwe op rotsen lok en hoop—stil ’t brôzelt ôf,
Wy gearje in libben lang en hâlde—in hânfol stôf,
In deiblom is de rom! In twiljocht is de gloarje!
Mar ’t heechste lok, dat ’t tichtst by minskeëagen leit,
Dat ’s ljeafde! Goadenginst en ierdske sillichheit!

Hja wie net stoarn! Hja libbe en wie for my orneare!
O snaertúch, hwerom is dyn millodij sa kâld?
Is ’t, dat gjin noatenliet ea ’t lok bynefter hâldt?
Moat alles dan forgean, hwernei wy hoopjend heare
Yn ’t libben? Hwat ús each, ús herte in loksbyld wie?
Is alles dan in dream, dy-t mar yn tinzen wêzen hie?

Hja wie net stoarn! O ûre, sillich boppe mjitte,
O lok, sa ’s ’k wol mei jierren smert bilije woe,
Do ’k for it earst hjar hearlik lûd wer heare koe!
Wol fyftichris kaem ’t jier en gyng, mar dit forjitte,
De sillichheit, dy-t do der brûze troch myn hert,
Hwât komt en hwât forgiet, mar dit forjit ik net!

’k Sjoch noch ús skip, út ’t dreechste kerl fen ’t skrouske Noarden,
Formearre ta ’n greatsk driûwend keningshûs. It stjûr
Wiist steech nei ’n tsjustre boskenigg’ fen ’t fjordlân oer;
Skald Olaf sjongt de sangen fen dy heitlânsboarden,
Fen Noardslâns trou en frijdom, dy-t gjin twang ea let,
Dy toan wie ’t hwer hjar hert him slomjend tsjin forsett’.

’t Waerd’ wekker út syn rêst, dy-t nei de deasliep aerde,
Hja riisde oerein en rôp: „Hwer ’s frijdom, siz it my!
„By ’n Noar, dy-t tsjin in Fries bilies jaen moaste? Swij!!
„Hwerom noch net de tsjustre oergongswei bipade,
„Hwerom in stjerrensnacht, mar dochs in nije moarn?
„Ik tantsje om ’t andert jimme, greate fryske goan!

”Mar ’k wit ek wol, hwat minsk scill jimm’ geheimen kenne?
„De greatste geest stiet for jimm’ wûndre riedsels stil,
„Tinkt—leauwt—mar wit nea ’t lot, dat sines wêze scil!
„Hwa seach ea ’t warber wiel, hwer jimm’ ús lotstried spinne?
„Bigjinnend oan in widze en eindsjend by in grêf?
„Hwa tepte alwittends blomme sûnder straffe êf?

„’k Birêst en ’k swij. ’k Moat nou for jimmer ’n frjemdling folgje,
„Myn foarlân is ’t—d’ oerwoáne, fongen, wirdt slavin,
„Seit ’t wrede folkenrjucht en ’k wit, der ’s gjin forwin,
„It kriichsgewoel scil ’t wird fen myn bistean forswolgje;
„De presteres is stoarn—de slavin libbet foart,
„As ’n sifer yn it tal, as ’n fijans roave gûd!”

Ik hie hjar ljeaf! Hwa trillet dan net by de triennen,
Dy-t pearlje yn sinnige eagen as de maitiids-dau?
As ’t djûrste yen op ierde snokt yn djippe rou?
Hwa telt biswieren dan, dy-t for ’t forstân bistiene?
It herte sprekt, al ’t oare is by dizz’ stimme stil,
Ik wist myn lot en ek, ho-t hjarres wêze scil!

’k Gyng stean op ’t skip. As wachters riisden al myn trouwen,
Oerein ek, ’t blanke kriichsswird yn ’e rjuchterhân,
En steech en earnstich wiisde ik ’t oer nei ’t heitelân,
Dat foar ús lei s’ as ’n driûwtil, fen ’e rein bidauwe,
Ik swarde by myn swird: „Sa wier as ’k selme bin,
„Wirdst dû Friesinne mines! dû wirdst keningin!

„Ik swar ’t by Odin’s each, dat ivich warber wêze
„En wekje scil en sjen, hwat ’t minskdom stil bidriûwt,
„’k Swar ’t by de sinnewein, dy-t moarns it East bikliûwt,
„’k Swar ’t by myn keningswird, dat nimmen kin bilêze
„Ef docht to niete, by, hwat ’k ljeavje op dizze wrâld,
„De straffe folgje my, hwennear ’k dizz’ eed net hâld!”

Sa sei ’k en al de gloed fen ’s libbens moaijste jierren,
Fen jonkheitshoop strield’ út myn eagen—lei ’k yn ’t wird;
Hja gyng tel ek oerein, sei kâld biredt en hird:
„„Noar, hear nei my! Al moat ’k yet lang mei grize hierren,
„„Myn lot biskrieme, ’k scil dat ljeaver yette dwaen,
„„As oan myn broer syn moardner ’t binend wird to jaen.””

Dat wie hjar andert en wer twisken al myn trouwen,
Swarde ik in djûre eed: „Hjir is ’t affaren pân,
„Myn keningsswird—nea droech ’t in oare as Noarenhân,
„It is in swird fen macht, fen rom en fen bitrouwen!
„Hear dos! Ik swar hjirby, dat ik it nea yet wie,
„Dyt immen fen dyn sibskip ea nei ’t libben stie!

„Ik ljeavje dy! Wist presteresse, dat dizz’ wirden,
„In lok op ierde jowe ef jimmeroane smert?
„Dû hast oerib’le moaijens—mar hast ek in hert?
„Dan fielstû, ho-t in man, lang yn ’t gefaer bihirde,
„Lang wend oan macht en ear—dochs trillet by it sjen,
„Fen dy, foarstinne yn skient, in dream, dy-t d’ eagen sjen!

„Ik ljeavje dy! O wotte dû myn alles wêze?
„Myn ’s libbenssinneskyn—myn kostelikst bisit?
„o Seinje my mei ’n lok, dat net yn dream bistiet!
„Myn lot wol ’t stilkens yn dyn kleare eagen lêze,
„Wjerspeeglje hja myn hoop ef myn takomstich wea,
„Ik liz der my by del—mar ik forjit dy nea!

„Kin ea de blossom wer de sinneskyn forjitte,
„Dy him ta libben rôp, syn simmermoai bistean?
„It kleare weachje it paed fen ’t tûzenrisse gean?
„Kin ea in minskehert ’t Walhalla wer forjitte,
„Dat wiûwt mei geurjend blomt—dat grienet foar syn foet,
„Hy, bern fen d’amerij, dochs master fen in Hjoed’!

„Ik ljeavje dy! myn lok, ’k scoe foar dy knibblje kinne,
„In Noar, in machtich kening, nea ta knibbljen wend,
„Dy smeket nou! Hwa hat in bûgjende earn ea kend?
„Mar kin ik oars? Myn herte folget stil syn sinne,
„Syn lok, syn gouden dei, bilibbe en wêzen jown,
As ’t moaijste blomt’, yn Odin’s stille fjilden foun.

„Sa bist! As ’n blomme, dy-t op hill’ge fjilden trillet,
„Der ’t Odin’s each hjar aeijt, Walhalla’s wyn hjar troait,
„Der ’t iv’ge jonkheit hjarres is! Forwiling noait,
„It ljeaflik ûnskildswyt omslûpt; hjar amme nea forsjillet
„En weiwirdt, sa ’s al ’t moaijste op ierd’ forkwynt yn wea,
„Der ’s libben ivich—in forgetten wird de dea!

„O mocht ik dy nei dizze stille fjilden drage!
„Biskut for ’t leed, hwer ’n minske machteleas tsjin stiet,
„Dat stil en droef aloan—dat sulverreagjend giet,
„—As ’n lette hjerstmis-dei mei ’n ûntosizzen klage,
„Oer al de blossoms fen ús hoop, fen ús bigear,
„Hwa sjocht gjin fjilden grien—en net in sichttiid mear?

„Ik ken in rots—steech yn ’e bolderjende weagen,
„Dy stiet—dy bliûwt—in byld is ’t fen myn mânljuestrou,
„Dy-t ’k hâld as kening—lyk as ik hjar ljeavjend jow
„Oan dy—oan dy allinne! Lit dyn bliere eagen
„M’oansjen—my ljeavje—lit dyn mûle sizze ien wird,
„Dat hâld en dat for my dan dead ef ’t libben wirdt!”

Sa bea ’k en seach hjar oan. De kening waerde in minske,
Dy-t jage nei de stjer, dy-t ek for him forskeat,
Dy-t for in blauwjend each syn kroan, syn rom forgeat!
O wûndre tiid, as eltse tinktme en eltse winske,
Mar roundraeit om ien as, mar wintelt yn ien baen,
Hwat kinst it herte in wille en ek in smerte jaen!

„„Dû haste sward by ’t swird,”” bigoan hja. „„’k Leau dyn wirden,
„„’k Leau fen in kening, dat hy wierheit sprekke scil,
„„Ik leau—is ’t lok ef ûnk—it is de goan hjar will’,
„„De presteres scil ’t fijansryk in heit’lân wirde!
„„Hjar foet scil nea wer ’t sompich miedlânspaed bigean,
„„Mar immen wie s’in lok! Dat ’s ’t ljocht fen hjar bistean!

„„Dan ha wy libbe! Meij ús deiskoft koart ek wêze!
„„Forgean’ w’as tsjef, dat boartlik stjûrt in wrede wyn,
„„Ien wierne wy ta lok, syn libbenssinneskyn,
„„Ien ljeave—ien leauwde oan ús, wy meije lokkich wêze!
„„Koart is ús dei, mar moai! Ring komt in libbensjoun,
„„In flinter, ’t dagenbern, hat dan syn hûs wer foun.

„„o Noar, scil ’t wijde keningsbern fen d’ienlikheden,
„„Nou ljeafde kenne, dy forsinzjend sterke macht?
„„Dy driûwer fen ’e wrâld, dy ’n minsk syn sinneljacht?
„„En dan troch ’n fijan, dy-t forbâlle wille en frede?
„„o Noar, dyn ljeafde is great, dyn lôge omwâllet my,
„„Myn herte lûkt nei dy—en hate moat ik dy?

„„Omdoch! omdoch! Dat kin ik nou net mear! Trochtrillet
„„In wûndre ljeafdegloed myn hiele wezen net?
„„’k Untweitsje nou ta lok! Gjin drôge is ’t, dy-t my let!
„„Dizz’ macht is sterk! Al ’t oar, myn lân, myn folk forsjillet
„„Yn ’t fier forline en forwar, ik kin ’t net mear,
„„De ketten wirde in kroan! De ljeafste is myn hear!””

Sa sei hja sêft. Us beider lot wie nou forstringle,
Yn ien, yn ’n fêste en ûnforbrekbre trouwebân,
Hja ljeave in fijan, folge him nei ’t frjemde lân!
Myn lok, myn lok! folmakke wie ’t. Gjin alsem mingle
Tomûk in wreekjend goadeneach deryn. Myn dei
Wie hearlik berne! ’t Paed in gouden keningswei!

III.

Ald Olaf tokk’le ’t snaerwirk: as in klage út fiere fierte,
Sa rûze it oan troch ’t jimmergriene Noardlânsbeamt’:
...................................................
Hear’ jimm’ de skrouske wyn, dy-t fen ’e hichten strûzet,
Hear’ jimm’ de klaegtoan net, dy-t troch it beamte sûzet?
O stille spjirrehichten! Noardlâns hearlikheit!
Fol wémoed yn ’e jimmergrienjende ienlikheit!
Hwer is de minskefoet, dy-t hjir syn leasten sette?
Hwer is it moedich hert, dat ’t droeve moai net lette?
Ien komt!—Syn wezen draegt it stimpel fen syn macht,
Syn tred is jong—syn rêsting as it sinneljacht!
Ien komt—hy stiet yn heechste top fen jonkheitsgloarje,
Syn machtwird is de rom, syn sinnebyld de gloarje!
En dochs—yn ’t skaed fen wynbraubôgen is it each,
Sa tsjuster en sa droef—eft leed de siel oerteach,
Sa ongemirken wei en dochs sa flimend sear,
O Harald! naem dyn lok nei ’n koarte dei in kear?

Hjir is in plakje, hwer de streamkes fen ’e hichte,
Elkoarme mette, boartsjend krink’lje nei de lichte,
Hjir foarmet tûzendripp’lich ’t sulver fen it wiet
In kûm. Hjir slept in wile ’t wetter, dat forliet
Syn bûrrelwel, syn berteplak aloan yn ’t rinnen,
In heechlânswetterpaed, dat bochtet troch de stjinnen.
Gjin blomte waekset hjir, neat as it sombre grien,
Gjin fûgelt wennet hjir—hjir hat gjin sang bistien!
—Dit is it beaplak for de greate Vikinghearskers!
Hjir wirde kenings lyts—hjir wirde fregers d’easkers!
Hjir off’rje hja en knibb’lje for de Noarske goân—....
Dy wei gyngst, greate kening, swakke minskesoan;
Hjir stiet in ûnforwinb’re stil en sucht. De hân
Dy tipelt mei de skeakels fen ’e rêstingbân,
Der blinkt in swird. In keningsswird is dat fen eare,
For hwa ’t in libben droech nei s’affaers lêst bigeare!—
’t Wirdt op ’e joun sa stil en ’t âlde spjirbosk niicht
Him as in heldenkloft foar ’t wyntsje, dat d’ oer siicht,
En flúst’rjend droef troch ’t beamte waret as in sucht,
Sa ’s lang bidimme ’n heldensiel birêstende ûntflucht.
„’k Ha sward”, sa seit hy stoef, „dat nea myn swird him rekke!
„En dochs—myn hân socht nei syn hert—ik ha him rekke!
Hy stoar, de stege Fries—de kamp wie rjucht, mar hird,
Hwat wist fen ljeafde ik do—ik ljeave mar in swird!
Dat wie myn alles en der scoe ’k foar knibblje wolle,
In iv’ge namme yn ’t boek fen skiednis, om ’e holle
Rjue ûnforwyljende eareblossoms fen ’e rom,
Dat wie myn libbenswyt! Ik jage, ik bea derom!....
Djip glied tomûk myn swird yn ’t jong en moedich herte
Fen him, hjar eale broer. Nou fiel ik ek de smerte
En ek de haet, dy-t hjar oanfyt’re om tsjin my
To sizzen: „Noar, ik haet—né ik forachtsje dy!”
En nou? De kening, dy-t him greatsk derop biromme:
„Nea scil onwierheit, leugen út myn mûle komme”,
Dy swarde in djûre eed en by syn keningsswird,
Dy swarde falsk! Swiere ûre, swier to sprekken wird!

„Mar goaden, hear ’t forwar! Hy ljeave, sa ’s de minske
Mar ienris ljeavet!
Al de kreft, de moed—ien winske
Regearret hjar! Ien dreambyld wenne yn ’t keningshert,
Bisitte woe hy dat as ’t moast tsjin jierrenlange smert!
Sa ’s jonkheitsoermoed! Binn’ bitûmm’le iens de sinnen,
Dan dôvet stil it fjûr, in tsjerkhôf wirdt ’t fenbinnen,
Mei ’n inkel grêf, mar sei! deryn de ljeafdeskat,
Sa stil fortsjirme troch de stoarmwyn fen it lot!—
Mar do, mar do! ’t Oermoedich each oermeat de weagen,
En op de lytste wink wol tûzen trouwen fleagen,
Gjin tsjinstuit telde ik mear. Hwat scoe it lot my dwaen?
Ik scoe ’t biteamje! ’t Scoe my selst in seine jaen!

„Djûr ha ’k bitelle—swier mei triennen moast ik boete....
Dy tiid selst, ljocht fen lok, wie ’t treurich my to moete,
Ik droech in skild, ’t affarenswird, dat pyn’ge my,
It sulver waerde stroef en ik—ik skamme my!!
Geslachten seach dit swird en eale keningshânnen,
Dy droegen ’t lang en greatsk oan fiere, frjemde strânnen,
Hjir leine hja foar ’t folk hjar keningseed oan ôf,
Hjar stjerrend each seach ’t lêst en ’t wekke by hjar stôf!
En nou?! ’k Wol ’t lokkige fenâlds net mear bitinke,
Swij folterpine! Swird, scilst’ yn ’e nacht forsinke,
Ik offrje dy—myn each, dat kin dy net mear sjen,
De kening wie to swak, hy hat himsels forlern!

„Nou goaden easkje! Hwermei moat ’k myn skild bitelje?
Ik wit, mei smert en lij’n scill’ jimm’ ’t op my forhelje,
De misset, dy ’t my troaijde om lok fen ’t rjuchte paed,
Blier skynt de sinne yet, mar ’k leau nou oan in skaed!

„Eask goaden! Neat scil my to swier, to djûr nou wêze,
It ljeafste op ierde ha ’k mei leugentael bilêzen,
En hja bitrouwe op my!—Myn soune is swier en great,
Hwat ’s myn forwar? Hwat liz ik der tsjin yn? Neat!! neat!!

„’k Wist, hwat myn foarlân wêze scoe, mar dochs—myn herte,
Wie swak as húv’rjend reid yn hjerstmiswémoed-smerte,
Ik trille yn hoop en freze s’ as in skrúten bern,
Ik spile heech en bluistrich en ik ha ’t—forlern!

„Hja, ’n ingel, leauwt my yet! Dat ’s hird, dat ’s swier to dragen,
Hja, sûnder soune en swakkens! Blom fen gouden dagen,
Myn allerdjûrst bisit, myn al, dy ’k flústrjend neam,
Myn skat, dû biste in Walhalla’s keningsdream!
o Friske, alles woe ’k dy jern ta ’n offer bringe!
Oererfde affaerswirden koe ’k út ’t hert forkringe,
Om ljeafde for in fijansbern in plak to jaen,
Die ’k net genôch? O siz, koe ’k mear en better dwaen?
Selst for gjin tsjinstuit scoe ’k myn ljeafde slûpe litte,
Hwat koe dyn byld forwiskje? Ho scoe ’k dy forjitte?
Ik off’re ’t al en d’ achting for my sels it lêst,
Dat ’s as in wicht—’t binimt my libbenslok en rêst!
Mar ’k bin in man en ’k wit ek as in man to lijen,
Oerdwealsk en jong ha ’k sjidde en mean nou ’t ûnder swijen,
Jimm’ sulversichte giet ek oer myn libbenslân,
Slach goaden, Harald! Mar rjuchtfeardich wêz’ jimm’ hân!”

Ien bûrrelweachje—ien sucht.... Foarby, sa seit in mûle,
In swird fen ieuwenrom duts ek forjittenskûle,
As ’t takomstbyld, dat for de geest mar wêzen hie,
Seach hy bidrukt nou ’t lot, dat for him weilein wie!
En flúst’rjend kaem in lûd út fiere, fiere fierte,
Eft Odin—rjucht en steech—in minske gyng tomjitte,
Dy-t wêze woe s’ as hy en greatsk yn ’t Noardlân blonk,
Dy-t nei ’t folmakke dygrjend bûgde for it ûnk!

Hwat flústert sêft it beamt’? Hwat trillet yn ’e twigen?
Hwat draegt de twirre mei, der ’t nuddelhout for niget?
Hwat driûwt dy in trien yn ’t each? Ribosking troch de lea?
Hear Harald ’t goadenwird! en swij dan yn dyn wea!!

„Fornim, o minskesoan, dy-t greatsk in kroane doarst to rissen,
Fornim, o skroedsje yn kreft, ho hird it is, in lok to missen,
Dat ’t hearlikst is fen ’t al, hwat ik de stjerling tabitocht,
Hwermei ’k him fier fen d’ ierd’ (hy, dy-t it ûnbirik’bre socht,)
Dat oard ek efkes skôgje liet—mei ’n each, troch lij’n fortsjustre,
Mei ’n omskot, Harald, bûge yn smert en ’t hert, yn ’t wea forbjustre,
Hy mochte it sjen, mar nea bisitte! Dat ’s it minskelot,
Hird, wreed, mar ivich wier: syn leauwing is syn skat!
Hy leauwde it wis: dy dei fen lok scoe dochs for him ek komme,
Dat wie syn treast yn ’t leed, as ’n widzeliet joech ’t herte slomme;
Dat ’s lot fen al de measten! Inklen dochs—dat binn’ myn bern,
Ik kûsterje mei ginst hjar jimmer—’k wol hjar lokkich sjen!
Dû wieste ien fen hjar! Stamhâlder fen in greate namme,
Untfâlde blossom oan in twiichje fen in âlde stamme;
Ik ljeave dy! Myn eagen wekken oer dy jimmeroan,
S’ as memmeëagen wekje oer ’e slomme fen hjar soan!
Ik seine dy! Macht—eare en rom, dy ha ’k dy rjue taparte,
Dyn jonkheit kroane, Harald, goadenskient’ en boartet
It lok op ierde ea yn ’t blomt’, dat jonge hollen tooit,
Dan wiestû ’t lokkich bern, dat selst it lok ta bliûwen trooid’.

„En dû, dû koeste my!—myn seine koest forjitte,
Mei d’ eigen hân en fiem woest ’t libbenspaed ôfmjitte,
En sljuchtsje nei dyn sin, do ’t der in tsjinstuit kaem?
It slagge dy! Ik joech, mar ’k ha ’t wer ta my naem!
Nou scil ’k dy slaen mei boete, lange, lange dagen,
In kening, dy-t himsels forjit, hat ’n skild to dragen,
In minsk, dy-t sounet, wachtet stees de straf for ’t kwea,
Hy drage it hierrich fel ef ’t poarper om ’e lea!

„’k Siz ’t dy: ienkear scil ’t goud fen ’t simmernôt noch rûzje,
Noch ienkear scil de hjerstwyn oer ’e fjorden strûzje,
Dan ’s al dyn lok forflein! Dan slûpt yn ienlikheit,
Dyn libben foart nei ’n ein, dy-t yn ’e fierte leit.

„Dat is dyn straf! ’k Ha jown en ’k nim, hwent ’t is bislisse,
Birêst en jow dy del, dochs—tikje scil ’t gewisse.
Sa faek as ’t noch hjar sjochst, hjar rein en blauwjend each,
Hweryn dyn herte iens syn himel daegjen seach!”

De wûndre stimme swijde en yn birêsting bûge
In kening nei de groun. Hwat koe him mear fornûge,
Nou ’t hy syn djûrst bisit sa ringen misse moast,
Syn lok forfleanen seach en ’t net to hâlden doarst’?

Wie ’t lijen net genôch? Moast nou ’t alear ûntweitsje,
Woe Odin wounen slaen, dy-t djipst fen ’t herte reitsje,
En tsjoende tûzenkleurich hy wer ’n lok for ’t each,
Hwaens oantins toeve, selst as ’t mei in Hjoed forfleach?
Hy tochte om ’t stille fjild oan fiere, fiere strânnen,
Om ’t plakje groun, dat streamen sulverich omrânnen,
Hwer hy hjar mette! Hjar, syn lok! syn jonkheitsdream!
O sill’ge ûre! stil foarbyflein by dy djippe miedlânsstream!
Der stie de Tiid en wachte op hjar, dy t lokkich wierne,
For hwa ’t gjin kroan en lân, mar ljeafde en nocht bistiene,
O triljend herte, langstme wach! Dat wie dyn nije moarn!
It greâtste lok, dat hearde by de greate Noarmanssoan!

Hwat ’s wreder wol, as yn it ûnk om ’t lok to tînzen,
Om alles, iens yn blider tiid mei nocht ûntfinze,
En nou foarby, sa’s eltse dei forsinkt yn ’t jierrengrêf,
Sa’s eltse laeits forsjillet, eltse blossom fallet êf!
Foarby om ’t dan to missen, dat yen ’t lok op ierde,
Yen alles! alles! wie! Yen hûs mei ’t antlit sierde,
Yen herte mei hjar ljeafde, ’t libben kroane mei hjar trou,
In ljeaflik bern yn ûnskild yet en d’ingel yn in frou!
Forwart net d’âlde beam, om blossoms to bihâlden,
Him tsjin de wyn as hjar, de bledtsjes sêft ûntfâlden,
En ’t teare gêrske ’m net, dat jerne fjirder wreidsje wol,
Him tsjin de rein, dy ’t stjelpich falt en spielt de riltsjes fol?
En scoe dy kening dan gjin kreften habbe kinne,
Om ’t goadenwird to niet to dwaen? Hy moast it winne!
Moast hjar bihâlde, hwent mei hjar wie al syn wille ek wei,
Syn libben dan? In swiere reis, in tsjustre winterdei.
Mar dochs: o ’t waerd’ him droef to moed, syn kreft wie brutsen,
Yn ’t gouden netwirk wie nou ’n inkle skeakel brutsen,
Sa stevich oaninoar smeid troch macht en rom en ear,
Dochs nietich minskewirk—hwat spinrêch en neat mear!

Syn foetten koene skraech him nei de lichten drage,
Der wachte Friske op him, mar sûnder wird ef klage,
Hy kaem—in stille man—dizz’ leechlânsgong wie swier,
Hy kaem, mar mei de sulversnie fen smert op ’t blonde hier!

IV.

Ald Olaf swijde, mar de jounwyn song fen fjirren,
En lûder song de sé by ’t kommen fen it tij....
En Harald harke, wylt de joun oer d’ierde slûpte,
En mymrjend oer ’t alear gyng ’t libben him foarby....

„Sjong skald noch ienris! As it jounrea ’t fiere Westen,
Bipoarp’rje ’t liet myn dei, dy-t ek syn Westen heth,
’k Hear ’t sjongen fen ’e sé, ’t oanbrûzjen fen ’e stoarmen,
Dit is de nacht, hwer ’n kening berne yn wirdt ef stjert!”

Ald Olaf tokk’le ’t snaerwirk—as in klage út fiere fierte,
Sa rûze it oan troch ’t jimmergriene Noardlânsbeamt....

„Ienkear scoe ’t weagjend goud fen ’t simmernôt yet rûzje,
Noch ienkear scoe de hjerstwyn oer de fjorden strûzje,
En ek, dy dei, dy kaem, mei al syn moai en hearlikheit,
Sa stil—sa stil, krekt as natuer nou sêft to dodzjen lei,
En dreamjend boartlik fen in hispel sulvertriedden woelle,
It twirke yn smûke herntsjes ’t gouden lof opstoelle,
Ta’n bêd for ’t warr’ge krûd en blomt, dat him nei ’t slomjen jowt,
Ta ’n hinnekleed, hwerop de dau mei peareldrippen rouwt,
Sêft om ’e bôge skouders fen ’e grize hjersttiid fâlde,
Dy-t ryklikst joech, homear syn omskot en syn dei forâlde,
Ynkrompen troch it staed’ger riden fen ’e sinnewein,
De lêste jeft fen d’âlderdom foar ’n sêfte, sêfte ein!

De sé wie stil.... d’ ûnteamb’re wûnderfrjemde sangen flúst’re,
Yn ’t stilste tiidskoft, as it al fen sêft fortiigjen lústre,
—It geurjend krûd—it ritsljend leaf—it kleurich bloeijend blomt,
Dat húvert for ’t onsjenbre, dat dochs slûpend neijer komt!
Hwat is ’t for wûndre macht, dy-t strúnt op sêfte soalen,
Troch ’t weagjend flues fen sulverdizigens forhoalen,
Oer d’ ierd’, dy-t troaijt de poarp’ren fruchten fen ’e twiichjes ôf,
De bern hjar skat en ’s húsmanswille yn ’t elze-ommantle hôf?
Hja komt sa stil—mei bleker sinneskyn—mei moaijer kleuren,
De lêste blom fordreamet yn hjar swietste blossomgeuren,
Hja ’s heal ûntfâlde en wei.... forgien ’t biwyske gloeiend rea,
Hja fâldt it kroantsje gear.... hja fielt de dodze foar de dea!

O stille dagenrige, fen gjin twirre ef sigen droegen,
Foarbijegliden as in oantins, dy-t de sinnestrielen joegen,
De gouden kroan, dy-t heart by greatske majesteit,
De bleke glâns, dy-t mar in koart bistean foarseit!

Op ’t griene pôltsje yn ’t skaed fen beamte, rûch fen ieûwen,
Siet Friske mei hjar soan. De sé bigoan to kliûwen,
En reaunte dreamlok-flústrjend oer it sljuchte sân,
Mei grillich bochtsjen kringend fier yn ’t Noardske lân,
It lân fen Harald, dy-t der stie, yn ’t beamte heal forside,
En seach nei hjar, nei ’t golvich hier, sêft spinsters gouden side,
Sa ’s yn ’e stilste nachttiid elfkes troch de fingers glydt,
As op hjar sulvren wein de moanne oer ’t tsjuster nachtlân rydt;
Nei ’t blauwjend eachpear, hwer ’e reinste glâns fen trouwe yn lei,
Sêftskitt’rjend as oan ’t loftblau jouns de ljochte himelwei,
In hearlik byld, yet troch gjin syktme skeind, gjin leed bistoarn,
Syn djûrste skat, syn al! Troch him ta mem kroand fen in soan!

Syn soan! en Harald fielt, ho bliid syn herte trillet,
Syn soan! dat is in klank, hwer alles by forsjillet!
Syn rom en eare leit hy foar in roeikjend widzke del,
En d’earste trien sont jierren dript op ’t brúne kriichsmansfel!
Hy ’s kening en hy ’s heit! In lok, dat d’earmste barre meij,
Dat leine ek de goan for him, de greate hearsker wei!
Syn seine is hast to great! Hy sjocht in takomst blinken,
Sa hearlik, nigetfol! Al ’t droeve moat forsinke,
As hie ’t nea west! ’t Is alles moaijer, oars en nij,
Hy kin wer hoopje! Is it lijen net foarby?
Blau-eachjes laitsje ’m oan—syn eigen, ynljeaf bern,
Der kin hy sels him yn en ek.... in Takomst sjen....
Hy, ’n âlde iik, dy-t stadichoan nei ’t ôfgean bûget,
Syn bern in frisse loat, dy-t hert en sin fornûget!
—In dream!—Sa kin allinne in âlderhert mar dreame,
Sa fol swietlûdich flústrjen mar de namme neame
Fen ’t bern, dat him sa nei oan ’t herte leit,
Dat ’s âlderlok—dat ’s âldersillichheit!

„Hark, reauntsjend sjongt de sé!” sei Friske, wylt hjar eagen
Fol langstme dyg’ren oer de sulverfâlde weagen,
„Hy bringt d’âld sizkes fen myn heitelân wer oan,””
„„Hwerom al long’rjende dyn libben dochs bidoarn?””
Seist Harald stoef. „„Hwerom in trien dyn each bidauwe?
„„Myn ljeafde is yet diselde en ivich is myn trouwe,
„„Dat wiste. Hast hjir net in heitelân wer foun?
„„Hat goadenginst en macht dy nou net alles jown?””

„’t Is Baduhenna’s dei! Dan krink’le oars de lôge,
„Fen ’t hillich fjûr by ’t offerplak; dan biddend skôge
„De presteres by ’t kommen fen ’e hjersttiidsnacht,
„’t Bywêzen fen ’e Heechste, omstriele fen it ljacht!”
Sa flústre Friske droef. „’t Reagouden bled, dat gloeiit,
„’t Letrypjend nôt as do wer oer de hege ikkers djoeiit,
„Al ’t selde, mar dochs oars! Yn ’t hert m’ in langstme wâllet,
„In langstme, droef en moai, dy-t al myn fré forbâllet!...

„Hwat lûd is ’t, dat nou trillet oer ’e heitlânsstrânnen,
„Oer ’t ljeaflik widzjend plûmt fen lege fryske lânnen?
„In kreet fen rouw op Baduhenna’s hege dei!
„Hwent hwa’s in treaster en hwer treastet hy dan mei?

„O lit my gean! Myn folk syn rou moat mines wêze!
„Yet ienkear wol ’k yn ’t greate boek fen Takomst lêze,
„Oan d’ igge fen dy stream, dy hill’ge leechlânsstream,
„Myn ljeafst fortoef dochs yet yn mennich swiete dream!
„o Harald! ’k moat derhinne! ’k Hear yn ’t wûndre twirreflústrjen,
„Dat komt oer ’t wetter, krekt as geestenstimmen flústrje,
„Fen trouwe, ienkear sward, dy-t nea forgetten wirdt,
„As by de dead, by ’t ier forbrutsen kriichsmansswird!”

„„Stil Friske, stil! De wyn, dy sûzet troch de spjirren,
„„Dat ’s alles en dat ’s neat! De sé, dy sjongt fen fjirren,
„„Dû bist by my, myn lok! Myn earm biskuttet dy,
„„As ’t djûrste, hwat ik ha, o bliûw dan ek by my!

„„Dû kinst net gean! It âlde scoe wer lûder sprekke,
„„Mei hertetael, ien wird scoe ’t djûre hjir forbrekke,
„„Der bine bânnen dy, hwent haste net in soan?
„„En is myn ljeafde neat? In Noardske keningskroan?

„„Hwat jowt in keningskroan, as hjar gjin blomte sieret,
„„En hwat it heechste op ierd’, as ljeafde der net tieret?
„„Né Friske, by myn ljeafde, swar ’k dy: bliûw by my,
„„Hwat ’s ’t libben sûnder lok? en dat, dat bist for my!

„„Dû bliûwst!”” „Ik kin net,” andre hja, „’k moat dy trotseare,
„Net om ’e nocht moat ’k stees dy swiete lokstim heare,
„De trouweleaze stjert, seit Baduhenna’s wet,
„En partest my dat ta, dan Harald—hast gjin hert!”

„„Dû stjerre? Libje moast, salang myn wêzen dûrret,
„„Salang ’t ienselde dead ús hechte bân forskûrret,
„„Nei ’n stille âlderdom, lang-deiskofts-skimerjoun,
„„Dy-t sulver op it hier—en frede yn ’t herte foun.””—

Stil slûpte Friske foart. De kening bleau allinne,
Forweesd yn d’ ienlikheit, stoareage om him hinne,
En suchte húvrjend. Hjoed wie ’t Baduhenna’s dei,
En Odin’s wird forjierre hjoed—it wie de lêste dei....

Diselde nacht stoar Friske. Hie goadinnemacht,
Hjar út de frjemdte roppen nei hjar heitlânsljacht?
Hjar geest de wjukken liend, dy-t oer it ségebrûs,
Nei ’n koart fortoef op ierd’ hjar brocht nei ’t heitehûs?

*     *     *     *     *

De lette hjersttiid ware stil om hûs en hear,
Der wie gjin blomt, der wie gjin poarpren fruchte mear,
Gjin inkle fûgelslach glied noch oer ’t slomjend gea,
En húvrich sloech Natuer in treurflues om ’e lea....

Saun stiennen op in hichte, dy wekken by de stream,
Fen ’t great alear yet flústren de weachjes yn ’e dream.

Saun stiennen op in hichte, ’t wie ’t grize hinnekleed,
Saun stienen for in minske, syn libben, ljeafde en leed.

Mar dochs yn heitlânsierde! hwer ’t langstmeweitsjend each,
Jamk drôgjend yet yn wille oer séën hinneteach!

Der riisde ’t grêf fen Friske! Der hie de kening brocht,
To hôve hjar mei rouwe—syn libbenssinneljocht!

De stream dy stjûrt syn weagen, de reiddomp kleit en sucht,
’t Is krekt as for dizz’ stiltme de minskeämme flucht.

De iikbosk is forlitten, hwer Baduhenna hie,
Hjar wente en hjar alter, dat ienkear hjir bistie.

Mar as de sulvren sichte fen ’t moantsje yn ’t Westen leit,
Dan rûst der ’n wûndre amme, dy ropt d’ âld hearlikheit.

De dei fen Baduhenna! De hjersttiid komt mei hjar,
Dan ropt hja al hjar trouwen! Hja hearre en folgje hjar....

Foarop gien’ grize helden, birêstende âlderdom,
Hja striden for de frijheit en stoaren mei de rom!

Dan komt de jongereine mei groeden yn it fel,
Fol greatskens lei de skiednis de griffelpin sa del....

Hja sprekke for hjar selme, dy groeden sûnder mear,
Jamk koft mei ’t jonge libben op ’t reade fjild fen ear.

En einliks komt in âlde yn ’t eale kroanhabyt,
Hwaens foet net oars as sljuerkjend oer ’t roune gêrsfjild glydt.

’t Is Friske’s heit, de kening, yet treurjend om syn bern,
Hy jowt him op yn langstme.... dizz’ dei meij hy se sjen....

De sulvren hierren trilje, de riding yn ’e hân,
Sa rikt hy mei syn staffe, dy wiist oer ’t stille lân....

It iikleaf glânzt yn frissens, de kriik dy geuret der,
Mei al syn folk en helden forriist âld Fryslân wer!

De lôge kliûwt omhegens, in ûntosjenbre hân,
Pûont yn ’e gouden flammen, dy-t ljochtsje oer ’t stille lân.

En sljuerkjend komt dan Friske, in goadenbyld allyk,
Hja nimt werom hjar heitlân, hjar frijdom en hjar ryk!

’t Stoarmfonkfjûr spat en dânset gril op ’e hill’ge stream,
En wûndre stimmen sjonge in noatliet yn ’e dream....

De dei fen Baduhenna! Hja ropt ’t alear werom,
It komt yn ieûwenskimer, moaij s’as in nachteblom!

De hearlikheit herrizet—ien koarte nacht yn ’t jier,
En hwa ’t do wierne, komme, sa stil fen o sa fier!

Dit is wêr d’âlde gloarje, dy skittert om in kroan,
Dit is âld Fryslân, ’t greatske, de ljeafling fen ’e goan!

Sa foun dyn Friske rêste! Sa’s Baduhenna’s dei,
Sa flechtig moai syn wêzen, in dreamskaed oer in wei!

En sêfkes oer ’e stânnen, der sûzt in sucht fen rou,
’t Is ’t klaegliet fen âld Fryslân, it bleau syn berntsje trou!

Foarby, sa reaunt ’t de twirre, foarby, sa sucht de stream,
Hwat is it minskelibben oars as in wûndre dream?....
Saun stiennen op in hichte, dy sjogge oer ’t stille gea,
En alles—alles flústert fen minskeleed en wea....
...................................................
...................................................
„Swij skald, myn hert is sêd fen libben en myn ear fen liet,
„De lêste joun op ierde sjocht nei my mei droeve eagen,
„Mei wûndre sangen lokje my de poarperswiere weagen,
„It is in keningsdeabêd, dat de sé nou blinkjend spriedt,
„Mei goud en flam en der ’t myn Friske op my wachtet,
„O gouden jounstjer, dy ’t myn lêste tsjustre paed biljachtet,
„Ja Friske, ik kom!” Hy hat dat dierber lûd noch ienris heard,
...................................................
Do kaem de nacht, hweryn in kening stjert.

1899 en 1900.

DE SISTERS.

I.

Yn de hoeke in widzke gyng,
Blomd reasitsen wie ’t gerdyntsje,
En derûnder slomme in bern,
Loksbyld, ek yn ’t lytst krûp-yntsje.

Stil siet memke en spoan derby,
’t Fine triedtsje út fluezen wolle;
’t Stoppelkatsje, oan ’t slûchjen, roek
’t Fjûr, fen skiûwden heech opstoelle.

Bûten griene it oer it fjild,
Wylgenkatsjes plûmich bloeijden,
Maitiidstwirkes, waerm en bol,
Al oer ’t lytse hôfke djoeijden....

’t Erfskip fen ’e oarremem,
d’ Alde lange klok, dy tikke,
Mei syn gouden ballen koe
Hast er ’t solderbalkje rikke.

Leech wie ’t klintsje en lyts derby,
Mei syn brúne reiden kape,
Rûch bifriss’le yn mosk en look,
Sims mei sugge en strie bilape.

Mar dêrûnder ’t earmoedstek,
Mar der yn ’t bihoeftich wentsje,
Widze yn lok en tankberheit,
Widze in mem hjar earste berntsje!

II.

Beppe kaem, krebintich, gammel, ’n stive sechstich jier,
For ’n genaemd, in lytse Hinke, wie gjin ein to fier!
Beppe kaem! trij goune yn ’t knipke! Lang oer gearre,
Hwent gjin krapte scoe dit hearlik feest bidjerre.
Miich en sibben folgen ringen en fen wech en ’r wear,
Tôgen s’ alles oan. Sa ’n earstlingfeest seach nimmen mear!

III.

Oanfallich waerd’ se en ljeaf. As se oer it flierke stoarr’le,
De lytse foetsjes wierne wankel noch en tear,
Mei wize en kipige eachjes, al mei reade wangkjes,
Dan hiene de âlden hast gjin oare winsken mear!

Jouns, as de rêstklok lette om him nei hûs to roppen,
Dan longre hy nei ’t bankje ticht by ’t lôgjend fjûr,
De lytse faem by him, om se yn ’e sliep to soeijen,
Dat bern, it âlderhert sa inerlike djûr.

„As w’ ienkear letter âld en warch fen ’t wrotten binne,
„Wost dan wol leauwe, Lys, dan kûstert se ús ek sa,
„Dan hat se sels in hûs—miskien wol lytse famkes,
„En hwat in hearlik thús scill’ wy dan by hjar ha!”

„„Ja wis”, wie ’t moedich andert, „’t koe sims ek sa komme,
„„Sjoch Hindrik, tink ris oan, is ’t net in dream allyk?
„„Licht wirdt se in hiele frou, kin ’t grif skoan rêdde.
„„En wennet op in spul en boerket hjar dan ryk!”

„Dû rinst de tiid foarút en ek mar net in bytsje,
„’t Is ommers mar in beukerke fen amper trije jier,”
„„Mar moai!”” sei ’t wyfke greatsk.... Sjoch mar dy kleare eagen,
„„Hwer fynst sa ’n ingelke? Siz Hindrik, nei en fier?””

Hja streake mei de hân oer ’t sêft ovael fen ’t kopke,
Byside omkrolle fen it moaijste blonde hier,
Mei ’n teare glâns deroer as goud fen d’ Easterdage,
Dat triljend oer in roazeknopke glydt moarns ier!

En eagen! Reiner as it poelke, dêr ’t se oan boarte,
In wrâld fen ûnskild—dreamen—winsken lei der yn,
Itjing, dat ûnbikind, yens herte lûkt nei boppen,
Dat freget for sa ’n each, sa ’n hert fol sinneskyn!

En dan!.... Sa fluch as ’t wezelinkje oer hege diken,
Sa fyn de lea en dochs sa mûtel, sêft en moai;
In gouden flinterke yet yn syn wikselwente,
Dat op ien simmerdei ûntfâldt syn jonkheitstoai!

IV.

Allinne bleau hja net. Nei fjouwer koarte jierren,
Do gyng it widzke wer, mar al sa fluch net mear;
De soárch fordûble; ’t húske koe nou treurige ûren,
En beppe, d’âlde, trouwe, wie der ek net mear.

Hja waerder greater. Njonkenlytsen kipten de âlden,
Nou d’âldste er út. Dat wie hjar earste en ’t ljeaflingsbern;
De jongste, brún, ûnsjoch en stoef en stil fen wezen,
Hie soargen brocht en hie hjar ljeafde do forlern.

„O ’k wit wol, hwerom heit en mem my n’t ljeavje kinne,”
Sa kriet hja faek. „Ik bin net moai en kreas as sij;
„Hwat sei ús heit ek flústrjend lêsten? ’k wit it yette,
„’t Goudflinterke, dat’s Hinke en hja? In hunichbij!”

Hwat sei hy mear? Dat koe hja noait net wer forjitte!
„Dû moast se tsjinje litte, ringen by de boer
„For bernefaem kin ’t wol. Grif hâlde wy for Hinke,
„Us beider ljeafling, nou? dan ’n inkeld stûrke oer.”

Sa kaem ’t mei gauwens ek. ’t Fyfskaften jurkje en skelkje
Waerd’ ringen strang forwiksle for ’e rôk en ’t jak!
En ’t famke, sels in bern, moast al op oaren passe,
Forskovelinkje allyk, siet se op in lytsfaemsplak.

En Hinke, ’t âlderblomke, dertle troch it libben,
Hja flinterknipte aloan om hûs en hear en seach
Do-t se ûnder ’t wylchstrúwel to sintsjen lei by ’t poeltsje,
Ho’n earrebarrekloft ris wer nei ’t Súden teach.

„De wrâld yn! ’k Wol hjir net forwylje op ’e pôle,
„Fortún scil ’k meitsje en ryk kom ’k ienkear dan werom.
„’t Lûkt me al om fierrens, lyk as nys de earrebarren.
„Blomt libbet om to pronkjen! Bin ik net in blom?”

Hja bûgde hjar foardel nei ’t kleare, reine wetter,
In spegel, stil omfrissle fen it plûmich reid!
Dat glês wie trou! Hja seach ’t en hja reagloeide yn blidens,
Hja seach in jonkheit der yn al hjar hearlikheit!

Krekt sauntsjin jier! Op ’t allermoaist, mar ek to derten
In gloeijend each, in idel herte, wif fen sin;
Heit liet him wol bilêze en mem hjar gau biprate,
En Hinke, ’t heideblomke, krige as stees hjar sin.

Der teach hja hinne! In doek mei klean en ’t koerke yn hânnen,
Fol kralegûd en moais, en seach net ienris om!
Heit kearde ’m om en wiske in inkle trien út de eagen,
Mem lake greatsk en sei: „Dêr giet ús moaije blom!”

V.

Twa kear hie ’t simmer wêst. ’t Wie yn ’t ierdappeldollen
As do. Wer fleagen earrebarren ’t loftrûm lâns,
It bjirkleaf giele en foel. De hjouwer stie yn hokken,
De koetsebei reagloeide as blomt yn leavenkrâns.

Der kaem wer tynge! en as berntsjes snokten d’âlden:
„Us Hinke komt werom, yn eare en oansjen great!”
d’Onsjuchge Sijke, dy ’t by memme stoel omhingle,
Roungear en smel, dy telden se yn hjar eagen neat.

Der waerde farwe en skrobbe dat de finsters blonken
Mei sân de flier bistruid. Hy die syn trouklean oan.
Mem wie alhiel yn ’t brat—yn ’t bleek tibéjen pakje,
Sa wachten hja by de útdoar op dizz’ hjerstemoarn!

Hja kaem—mei goud en flikkrjend stiente rjue bihinge,
En op it holtsje it hier—in golvjend sydne kroan,
Loek oan it noaske—in fyske wie hjar Hinke wirden,
Sei neat—mar lake aloan en gyng al de oare moarn!

„Hwat wie hja moai!” sei mem, fen greatskens lang forbline,
„Sjoch heit, hja koe net bliûwe, moast wer nei de stêd,
„En ek—ús klintsje is lyts, hjir past gjin siderûzjen,
„Hwat seist’? Haboes! dû stúnest dêrom nou dochs net?”

„Seachst wol dat gouden ket? Soks scoe ús Sijke ek lykje,
„Al seit se it net, hja longert der ek tige nei....
„Mar soks past net by sa’n onsjuchge, brúne troanje;
„Dat heart by guont as Hinke as ’t ljocht heart by de dei.

„„Nou is ’t genôch!” kriet Sij. „„Binn’ jimme wiere âlden,
„„Dy ’t d’iene haetsje en de oare ljeavje allinne om ’t moai?
„„Hear nou de wierheit. ’t Earmoedsbrea meij droech sims wêze,
„„Mar al to djûr koft Hinke dizze gouden toai!””

„Hwat!” rôpen beide op ’t selde stuit, mar ’t wrede andert
Bleau wei. Stil slûpte hja wer nei hjar tsjinstfaemplak
By Liûwe en dy.—Hja mochte mytrich, tanich wêze,
Hjar toai, in eal goed hert, siet ûnder ’t grouwe jak.

Mar for ’t forlitten bern, dêr kamen moaijer dagen,
Ien seach, dy ’t fen dizz’ eale pit de skyl weitocht,
’t Trou hertke, dat sa treurich, ienlik, for him tikke,
En hy hat Sijke do nei ’n kreas, nij húske brocht.

VI.

Yn stoarm en rein, de drippen triljend yn ’e hierren,
En rouwe yn ’t hert, seach ’t âlderpear syn bern werom,
Syn Hinke, bern fen jierrenlange hope en soargen,
En ho? ’t Paed bjuster wie dy droef forwile blom!

En net allinne kaem se. In bern droech se op ’e earmen,
In bern, mar sûnder namme, sûnder heitehûs.
De âldman bigoan to malen; wrokke aloan mei ’t hirde:
„Komt mei myn grize hier sa ’n skande oer myn hûs?”

Hy woe ’t net sjen en spile stil de wyk, hwerhinne,
Wie dat in skoft for al syn sibben tsjuster bleau,
Ont nei de stoarm, dy ’t wetter heech en fûl opjage,
Syn lyk út de opfeart wei nei ’t fiere marke dreau....

Der foelen hirde wirden út ’e memmemûle,
En Hinke hearde it, o sa stil, forweesd, forslein,
En sei bidêsd: „Kom memke, wol nou net mear kleije,
„It slimste is ommers oer en alles nimt in ein.”

„„In ein?”” spotgnyske hja. „„In libben komt fen skande!
„„Is dat myn ynljeaf bern, dy ’k salang kûstre ha?
„„Yn d’ allermoaiste tiid hie ’k ljeaver dy bidobbe,
„„—Hearst dat?—as dat ’k dy ienkear wersjen moaste sa!””

It fanke sei gjin wird, mar klaeide hjar yn ’t side,
Sa ’s lang forlyn en flechte ’t hier ta ’n gouden kroan;
It skittrjend stient trille om it meagre, blanke halske,
As for in willefeest! Sa gyng hja mei hjar soan!

It poelke fen hjar jonkheit dreame yn jountiidsfrede,
In spegel, sêft omfrissle fen it weagjend reid;
„Hjir bist bigoán, bislútsje hjir dyn libben,”
Klonk ’t flústrjend. „’t Hjoed en ’t jister skaet in ivichheit!”

Hja seach net om nei ’t húske yn hége bjirken,
It wetter lokke, in dream allyk wie ’t kleare blau;
It earme, ydle bern mei ’t jonkjen op hjar earmen,
Dat sprong er yn! En nou bleau ’t wetter ek hjar trou!

It bûrrle, mar ’t forswijde, hwat it rêstjend barge.—
Nei ’n skoft droech ’t weachje hjar by de igge yn ’t reid wer oan;
Wyt swânneblomt en eineflach yn gouden hierren,
Yn side klaeid foun min de mem wer mei hjar soan.—

1900.

FEN FREDE....

Gouden wolkjes fier omhegens,
Dreamforgloeijend jouneljacht....
Hege stânnen, slomme sûzjend,
’n Gealtsje, dat yn ’t boskje slacht....

Einepyltsjes yn ’e liizen,
Riltsjesiikjend nei it lân;
Spûkeblommen twisken hagen,
Moudich ’t stille paed troch ’t sân.

Imerkes op rûge diken,
Giftich geurjend beaneblomt,
Hwerfen d’ amm’ as swietrook lokket,
Dy ’t oer ’t skoallekampke komt

Tûz’nen stjerren oan ’e himel,
Hwer de folle moanne kliûwt,
Neat is ’t, dat dizz’ frede ûntwijet....
Sucht en klacht bynefter bliûwt....

Minskeleed in amerije,
Swijt sa ’n joun..., is wei.... is stil....
Fredejoun, bist dû in skimer,
Fen in ieûw, dy ’t komme scil....?

1900.

FEN FRIJDOM!

Hwer fljochtstû hinne, goezzekloft,
De frijdom siikjend yn ’e loft?

Nei ’n ienlik fjild, mei snie biklaeid,
Hwer skrousk in easterwyn oer waeit?

Nei ’n wek, dat húvrjend iepen leit,
Bifriss’le troch it toarre reid?

De goezzen snije troch de loft,
Fen frijdom ropt de hiele kloft!

Ien skot—ien snettr’jen—tûmmljend wei,
Sûzt d’ iene red in oaren nei.

Ien inkle fljocht, mar stil en heech,
En d’ oaren lizze dea op ’t Leech.—

1901.

MASTERS.

For WALING DYKSTRA.

I.

It moarmer wachtet! Hwat ha slomjende bidutsen,
De roazige ieren troch de wite groun?
De master ’t sjocht!—In dream! dy-t paeijend him omwjukke,
Dy hat hy longrjend hearlik wêzen jown.

Der stiet hja nou, de paeijster fen syn jonkheitsjierren!
De flechtigste fen ’t flechtige bistean!
Ja moaijer yet, as do ’t syn geest hjar skôge—
Syn romme kliûwt mei ’n wjukslach as in earn.

De foet op ’t gled roundel en d’eagen yn ’e fjirte,
Is s’as in séfier’s simmerflecht, sa licht, sa blij....,
Jamk flústert mennichien—sjocht nei ’t fortrape blomte:
„Ik ken dy ek, o Lok”, en sucht en giet foarby.

De gloarje omwâlle him as ’t jounljocht sulverhierren,
Syn beitel rêste lang en d’earm forlear de macht;
De riding yn ’e hân fordôve do syn romme,
Hy waerde stil forgetten troch in nij geslacht.

II.

In oare master tsjoent, mar net mei gouden linen,
De ljeafde jowt him yn, hwat hy to sizzen hat;
Syn beitel is in pin, syn moarmer is in sprake,
En tikjend ropt hy, hwat wer libje en bloeije moat.

Dat is de dream, dy ’t yn ’e jonkheit him omwjukke,
En dy ’t syn kinstnersherte longrjend wêzen joech;
Ho mennich blomke, dat yn grienmankstúch forkwynde,
Dat hy net kûstrjend yn bilibbenssinne droech!

’t Ienfâldich famke allyk, sa ljeaflik op ’e pôle,
It pronkje fen it gea, de tsjepste út ’e boun,
Wie him ús sprake—wirden, wjukken fen ús tinken,
En ek yn ’t fryske hert dy ljeafde wjerklank foun.

It moarmer brôzle ôf—de kinstnersnamme stoar,
Hwat is ’t, dat net forwisket stadich ’t jierren-spoar?
De ljeafde fen in Fries for tael en folk en lân!
Syn trouwe soarch for ’t skient, syn jimmerwarb’re hân!
Dy kinstner waerd’ forgetten—mar ’t heitlân kin dat net,
Dyn namme oerlibbet d’ieûwen yn it fryske hert!”

1901.

RUTH.

Ruth wie in lyts brún famke, dat yn it sichtsjen mei hjar mem boun for Ate Jans. Dan siet de âlde figematte hjar noch hwat djipper yn ’e eagen en gloeide hjar read jurkje noch hwat reader oer it roggefjild as de moankopsblommen, dy ’t mei de ieren foelen, goed en tsjoed yn ien slach. Moarnsier siet hja dêr al yn ’t skaed fen ’e hage op ’e foarikker; dêr koerden de houtdouwen sa moai—dêr scoe hja wol de hiele dei bliûwe wolle. Mar as Ate Jans der dan oanriden kaem op ’e ierdkarre, wie hja ek wer as in sweltsje oer ein en droech it kofjetsjetteltsje for mem en roan boartsjende foar hjar út. Hjar lytse brúne hântsjes stiene alhiel al nei ’t arbeidzjen en it gyng for hjar berneforstân net mear to heech, dat der jild wêze moast om to iten en hier to biteljen.

En lytse Ruth fortsjinne mei.... Dêr wie hja greatsk op. Hja hólp mem. Alle gounen, dy ’t hja krigen, dêr hie hja ek mei for stien yn ’e barnende sinne op dat roggefjild, hast to great for in berneëach en for bernefoetsjes.

Jouns kroep hja neist mem yn ’e hoeke op in stoel, deawarrich, hast gjin bilul mear om oerein en op bêd to gean en as hja dêr dan lei, slepte hja ek, de brune wangkjes nou ris koel en de hântsjes.... stil op ’t lekken. Dan rêstte it lytse lichemke nei in lange dei.

As Sets, hjar mem hjar dan sa seach, krige hja der hast bikrûping oer, dat hjar ienichst bern ek al efter de sichte oan moast op dat gloeijende fjild, hwer hja hjar al krûm arbeidde hie. Hja ljeave hjar bern as de rike mem, dy ’t hjar jowt al hwat se bigeart en folle en genôch noch oer ’e miette, en Sets koe hjar neat oars jaen as in nij greinen skoatsje ef in skealik lapke for in jakje en der ezele hja noch dagen for by de boer—bûthus-skienmeitsje en sa. Dan koene hjar de lea hast stikken wêze en hjar hânnen trillen sa fen it hâlden fen ’e luiwagen, krekt as hie hja de riding deryn; mar Ruth, de lytse brúne Ruth, stapte as in pauwke de sânwei út mei in nij jakje oan, wylst in greinen skoatsje, bol fen nijens, hjar efternei rissele.

Dan wie ’t Sets yn ’t lyts. In pittich kopke, alles brún, de eachjes, it hier, it fel, mei dat lytse deaplakje ûnder it rjuchter each noch hwat brúner en allinne it mûltsje read, frisread as in kêrs yn ’e moarnsinne. Sneins seach min, ho blank as dat kopke wêze kind hie: dan kaem it fine halske út it jakje wei en dat wie net forbârnd, troch de figematte. Der scoe nin blanker halske to finen wêze, mar dêr hiene de kammeraetskes gjin hartsear fen, mar o! dat sulv’ren ket die ’t him. Dat siet mei trije slachjes om ’e hals en slúte efter sedich mei in sulvren slotsje. Sets erfde it fen hjar beppe, dy ’t jild oerhie for sok spul en nou waerd it tige yn eare hâlden, hwent der koe min ommers oan sjên, dat Sets hjar folk yn goeden dwaen wêst hie.

Binammen dy beppe fen ’e klaei, dêr wie Sets wûndre graech fen op ’e tekst. Hja brocht it frisse bloed yn ’e famylje en ’e wilskreft, en allegear erfden hja hwat fen hjar natuer, om it libben to nimmen, sa ’s ’t is. Sels fleurich to bliuwen mei seis bern om ’e tafel en neat oars as droech brea yn ’e hûs, dat wie hjar kreft. Hja woe hjar bern foarút ha yn ’e wrâld en hja kamen it. Do ’t dy bern elkmis wer in nije hird bouwd en goed hjar brea hiene, do waerden hjar heldere eagen earst slûch fen al dat soargjen for de dei en al dat sjên yn ’e takomst.

Hjar dei wie foarby.... hjar wirk birêdt.

Ho âlder as hja waerden, ho mear de bern dy mem wardearre ha, dy ’t hjar sels as offer joech for it nije geslacht, dat hja net iens yn bloei sjên mocht.

Op hjar fîif en sechstichste jier hie hja noch in slach yn ’e rêch hawn en roán sa rjucht en sa trinten oer ’e wei as in jongfaem mei it breedsulveren earizer op en it fyfskaften pakje oan, en nou?.... Sets liet it al sitte tsjin ’e soargen, do ’t hja noch gjin iens tritich wie, it waerd in lyts wyfke mei in foarholle fol tearen en in forarbeide lea.

Sa siet hja der jouns op ’e knopkestoel yn ’e hoek, sa scoe hja der oer tsjien jier ek noch sitte, tocht lytse Ruth „en dan fortsjinje ik for mem.” Dan seach hja nei hjar hântsjes en tocht om dat einleaze roggefjild yn ’e barnende sinne en om dat ierdappellân mei al syn lange, lange ikkers, dêr ’t maitiids hjar plak wie mei in koerke fol setters ta boartersgoed en lytse Stabij ta kammeraet! O hwat wie jildfortsjinjen doch swier wirk, mar mem koe it allinne net neikomme: it koe net!

En dan krige lytse Ruth wer fol moed hjar koerke yn ’e hân ef sette it âlde hoedtsje op, al nei ’t it jiergetide wie en die, sa ’s Ate Jans it ha woe. En do kaem der in joun, do wie dat allegear út.

Snjeon wie ’t, sa’n moaije stille Snjeon, as de foarfrede fen ’e Sneinsrêst oer it hoarnleger leit, de skûrredoarren sluten wirde en d’ âld boer sels mei de brune nei it klaverkampke kuiert.

Mem en Ruth sieten op in bankje by de doar, d’ earste ûren fen in hiele wike, dat hja lins hiene. Fen warrigens seagen hja beide net iens, ho moai ’t alles om hjar hinne wie, ho ’t de heide bigoan to bloeijen, as woene dy lytse reade klokjes de hjerst ynliede mei syn gloeijende kleuren en fruchten en it skaed, dat alle dagen langer waerd. De frânske kroanen blonken yn it hôf, de hjerstfûgeltsjes songen yn ’e twigen. Hjir en der rissele in toar blêd nei de groun, in weistjerrend libben, dat syn lêste sike útamme, en min hearde de bern boartsjen en oangean yn ’e bûrren.

Dy hjar foetsjes wierne jong en ’e hertkes blij en sûnder soarch, mar it skaed fen it libben wie al oer lytse Ruth hjar paed fâllen.

„Mem, meij ’k ek noch ris to boartsjen?” frege hja en hjar eagen waerden great fen langstme.

„Bist, net to warrich, ljeave?” frege Sets werom. Ruth wie mar neat net fleurich yn ’e lêste tiid; ûnder it simmerbrún waerd it fel sa inerlike wyt.

„Ruth is langer altyd warrich, mem,” andere hja. Dat die Sets sear: hja wrong de hânnen yn stille smert.

„Hwat scill’ wy?” suchtte hja. „For mem is ’t net sa slim, mar ik woe dy sa graech hwat foarút ha yn ye wrâld.”

Dyselde wirden hie d’oerbeppe sei op itselde steed mei hjar seis bern om hjar hinne, fûgeltsjes, for hwa ’t de tiid fen útfleanen kaem wie.

Lytse Ruth joech hjar op yn it stoeltsje. Hjar eagen glinsteren, hjar wangkjes bigoanen to gloeijen.

„As ’k ris leare koe, mem”, bigoan hja.

Né, dat koe noait, sa abbeleare Sets dêr tsjin. Hwer scoene hja it jild for boeken weihelje en gnappe klean?—Der siet oars wol hwat yn it bern, sei master; ’t wie sûnde en skande! dat hja al meifortsjinne, bigoan Sets nou to tinken.

„Ast’ dochs ris nei master gyngst,” tocht hja einliks lûd, „en freegje, hofolle it kostet, boeken en sa.” Al scoe hja it dan ek út ’e mûle bilije, as hjar lytse Ruth it mar hwat better krige.

Ruth sprong oerein. „Mem scil sjên, ho ’t ik wol,” sei hja, en dy ûnthjitting hat se in libben lang hâlden. ’t Ald foarhûs, hwer dizze wirden yn klonken ha, is der net mear en dy mem mei hjar herte fol ljeafde en hjar eagen fol soarch is der ek allang net mear, mar dochs, hja hat it lok fen dat bern mei syn izeren wil en syn flugge geest sjoen, in lok, sa ’n nin mem it better for hjar bern úttinke kin.

Sets forstrûpte hjar hwat, mei in skjinne bûntskelk foar en ’e haekte mûtse op en Ruth die de skoaljurk oan, de moaiste pronk, dy ’t hja bisiet.

Der is noch noait in herte sa fol hoop dat sânpaedtsje delgien nei de bûrren ta. De jounssinne glimke twisken in tropke hege bjirken troch, krekt eft hja dat bern mei syn hertke fol idealen de wrâld op it allermoaist sjên litte woe, sa ’t it oerienkaem mei de bigearten en ’e dreamen fen syn hert. De myldens fen ’e neisimmerdei hinge noch oer it fjild, in keppeltsje jonge einen fleach op út ’e rûchte fen ’e diken, dy ’t de bern to middei útrille hiene om ’e ripe toarnbeien.

Lytse Ruth fielde it net, ho sear ’t de foetsjes hjar fen de klúten diene, hja roán foarút as in jong hountsje, dan efkes wachtsje, dan wer mei in skoat foarút en hjar mûltsje stie net stil.

Sets die it swijen derta. For d’iene bloeide noch de hoop en d’oare wist, hwat de forfulling jown hie fen alles, hwat ek hja hope hie.

Hwat binne der tiden oer forroan, sont dat sânpaedtsje noch sa fier wie for it berneëach! Min kaem der ek in poelke foarby, der lei in skat yn bidobbe fen in âld kleaster, en in krús yn in beam, dêr wie in man formoarde. It wie in paed fol geheimen, mar ek fol moaijens, mar dat seagen de heldere eagen fen Ruth earst folle letter, do ’t hja dêr op dy stille simmerjoun lâns kuijere, de twadde kear, dat hjar libben hjir in kear naem.

Master, d’ âld man lei de pipe del, do ’t Sets en Ruth om ’e hûsside hinne kamen. Hy siet dêr yn ’e smoute fen it tsjerkhôf op ’e túnbank mei de dichten fen Vondel foar him en seach nei de loft, sa blau as de sé yn it hearlike Suden. Hwat hie hy as jongfeint in langstme kend nei dy oarden, hwer yn goudene sinneglâns en jimmeroane wille in libben forroan! En hwer wie hy tolânne kaem? Mids ’e roggefjilden yn in âld skoallehûs, dêr foun hy it for him bistimde plak. Dêr waerden de bern ûnder syn eagen great, dêr seach hy de fruchten fen it sied, dat hy oan d’ikker tabitroude.

Do ’t Sets him sûnder in bulte omhael fen wirden fortelde, ho ’t it mei Ruth gesteld wier, harke hy der neat net raer fen op.

„Ik hie ’t wol tocht,” sei hy, „dat bern heart net op ’t ierdappellân, n’t Ruth?” en hy striek mei syn âlde hân de hierkes fen dy hearlike hege foarholle. Jawisse, dat bern wie to goed om oan dy sânwei to forkommen yn earmoed en soargen; en master bigoan to rekkenjen, wylt hy sa ûnder dúmkes wei ris hifke: „En hwat woe Ruth dan wirde? Bigjint min in reis sûnder doel?”

Flinkwei seach hja him mei hjar skrandere eagen oan. „Ik woe graech foarút yn ’e wrâld, master”, sei hja. Hy bisoude; wie oerbeppe dêr net oan ’t wird, dy ’t bigoan as boerefaem en de bern in flink kaptael neiliet? Dat hie noch ris ien fen dy frouljue wêst, dy ’t de wrâld ta ’n seine binne en ’e sibben ta ’n swiet neitinken. Hja woe ek foarút; in warbere geest yn in soun omskot, dat nea syktme kind hie. Master seach hjar noch foar syn âlde eagen nei tsjerke ta gean: steil as in peal, stadich fen gong en mei dy djip-earnstige eagen, hwer selst gjin spjelde oan ûntkaem.

Ut ’e tsjerke wei gyng hja dan mei de bern nei it grêf fen heit ta, dy ’t yn ’e haeijing ûngemak krige hie mei de hynsders en ’e skrik mei de dead bitelle. Dan hearde master, do sels noch in hiel jong baeske, dat kleare lûd, dat klonk as metael tsjin ’e bern, seis yn tal, dy ’t der omhinne stiene, de lytste noch mar in beukerke fen fjouwer jier: „Bern, hjir leit heit yn ’e swarte modder, dy ’t in libbenlang skript hat for jimm’. Pas op, dat jimm’ him net ta skande meitsje en de achting fen jimm’ mem fortsjinje.”

Dat hearde de âldste fen achttjin en ’e lytste fen fjouwer jier en hja namen it yn hjar acht. Hja ha de achting fen hjar mem fortsjinne en de namme fen hjar heit mei eare yn Fryslân droegen.

Lytse Ruth wie met rjucht ien fen dy âlde stamme, it fierde bloeisel oan ’e tokken, mei al de sappen fen dy âlde stamm’ noch ris wer forienige yn dy skrandere holle en dat taeije lichemke. Dat bigriep master.

„Ja”, sei hy en trêdde it paedtsje ris op en del, „dat learen kostet tofolle, Sets. Jou pongkje is der fierst to lyts for en mines ek”, foege hy der mei in sucht by.

Ruth draeide hjar hastich om en knypte de lytse hântsjes yninoar. Scoe master sjên, dat der triennen oer hjar brune wangkjes rôllen? „Dan is ’t net oars”, miende Sets mismoedich en woe hjar ôfjaen.

„Mem, mem, siz dat net”; kriet Ruth ynienen sa heftich, dat hja beide in skrik krigen. It like krekt eft hja greater waerd, eft dy sterke geest dat teare lichemke opfeare, sa stie hja dêr foar hjar en dat bleue bern bigoan me dêr to pleitsjen for hjar bigear, dat master der stil ûnder waerd en einliks ûnthjitte: „It scil noait oan my lizze, Ruth, datstû neat wirdste. Wachtsje!”

Ruth tochte om dat gljeone roggefjild yn ’e barnende sinne, om al dy ikkerkes mei ierdappels, dy ’t mei gauwens wer dold wirde moasten en opsocht en mei drôviche earnstigens sei hja: „Ik kin net langer wachtsje, master.”

Do bigriep master earst de langstme fen dat bernehert.

En master gyng nei Ate Jans ta en in pear oare geseten ljue, master foun tafâllich sels ek noch hwat yn in laedtsje en fjouwer wike letter seagen de heldere eagen fen Ruth wer yn it earste learboekje. En noch ris fjouwer wike letter sieten master en Ate Jans yn it simmerkeammerke en do ’t master sei, dat Ruth hjar woldwaners eare oan die en sels komme woe om to bitankjen, sei Ate Jans stoef: „Dat hoecht net. Ik kin dat bernegefljoch hjir net ha, master.” En hy lei in muntsje op ’e tafel, „om dat bern net lije to litten.”

En Ate Jans wie in geseten man en great boer op ’e sjidzjende Bouwer.

II.

Der stiene in bulte boerkerijen yn ’e streek, mei slingertúnen foardoar en izeren hameijen met goudene bollen oan ’e side, mar by gjinien is ’t sa moai en alles sa yn ’e es as by Ate Jans. Dêr leit it hoarnleger yn brede greften en oerâlde linebeammen bloeije foardoar mei de namme fen ’e foarâlden noch útsnien yn ’e rûge stamme. Dêr telt min yn it bûthús fjirtjin kouweglêskes yn ien rige en yn ’e skûrre trije fekken. Dêr fynt min nearne in wankel sket ef in môgige peal ef kjitten twisken de stiennen; de hân, dy’t hjir regearret, is wiis en it each, dat hjir oer wekket, sjucht skerp.

Hen, der komt de boer oan, de boppelânnen út wei, in greate, brede figuer, dy’t skerp ôfstekt tsjin it grille jounljocht fen ’e Westerkym. De foarse nekke is brún fen ’e sinne en op it antlit mist min it karakteristike net, dat min somwilen fynt by ljue, dy’t mei in skrandere holle hjar niget dochs siikje yn ’t boerebidriûw. De útkyk fen dy blauwe eagen is stoef, de gong fen dy man is steatlik. It is immen, in persoanlikheit—selst út in hûs fol minsken scoe hy him der noch útkippe.

Hy lit syn eagen gean oer it hûs, dat dêr sa frjeonlik leit to blinken yn ’e sinne, in lytse wrâld op himsels yn ’e ôffreding fen ’e greften. Foar twahûndert jier wennen syn foarâlden hjir al. Hja binne hjir kaem en gien; yn dy greate efterkeamer hat hjar widze in plak hawn en op it brede bêd dêr jinsen joegen hja de lêste syke. Sa ’s in reuzige beam woartelt yn ’e ierde, wie hjar bistean forgroeid en ien waen mei de sjidzjende Bouwer en Jan Ates folk is net to neamen sûnder de pleats der by.

Hjir ha se ljeave en lit—hjir waerden de bern ta minsken—hjir lei de grizens it libben ôf mei dizze pleats ta ’n bigjin en ein.

En Ate Jans is forkleefd oan dat spul, lyk as in âlder oan syn bern.

Ja, hy ’s der sa forkleefd oan, dat hy der net om tinke meij, ho’t alles hjir ienkear oan frjemden forfâlle scil; de eptige húzing, it bêste lân, it âld paslein yn ’e kast en ’t goud en sulver yn ’t kammenet is for úterlike famylje en frjemden.

En Ate Jans sjocht yn ’e takomst in skerp byld en in treurich byld. Hja forkwânselje de pronkstikken fen oerbeppen oan ’e joaden, de sterke mûrren fen ’e foarhúzing, dy’t safolle geslachten skut ha for winterkjeld en simmerwaermte, komme del for in gloednij spul en d’âld kastanjebeam by de hússide, dy’t oerpake plantte en dêr hy sa ’n bulte mei op hat, houwe hja om. Der scil gjin stien op ’e oare bliûwe fen alles, hwat hy ljeaf hawn hat en dêr hy sa ’n noed for stiet.

Moarn, de earste Snein nei Pinkster, komt de hiele famylje wer delsetten. Foar ’t earst yn syn libben hat hy in hekel oan de drokte fen dy dei. De blauwe eagen sjogge nou noch stoefer en hy jowt him op as immen, dy’t it tsjin ’e hiele wrâld opnimt.

Sokke tiden is Ate Jans net bêst to brûken.

---

Ate Jans kaem by de hússide lâns; hy roek de swietrook fen ’e bloeijende hage en tochte der om, dat it hôf meand wirde koe en do krige hy Sets yn ’t fesier.

Hja gyng de reed by hjarres del, it koartste paed nei it húske ta by de sânwei. Dat bigrutte Ate Jans—hja skriemde en de ôfarbeide rêch hinge noch in slachje mear foaroer.

Mei in pear stappen wie hy hjar op ’e side: „Sets,” sei hy en syn lûd waerde sêfter, „ho nou?”

Hja seach nei him op en it trof him, dat der nou alhielendal gjin glâns mear yn dy eagen lei. Sims ôfbritsen troch in snok fortelde se him, det Ruth deamin wie, in biklûming, sei dokter, en oerspanning. Hja woe tofolle en wie mar tear.

„As ’k dat bern misse moat,” kriet se en al de memmeljeafde fen dat lytse wyfke útere hjar yn dy wirden, „dan is ’t ek dien mei my!”

En Ate Jans, de man, dy ’t noait de âlderljeafde kind hie, bigriep dochs de klachte fen dy mem om hjar ljeafling, sa ’s yn elts herte wol forwante snaren trilje by leed en wille. Fen al hjar plannen, wirden en tinken wie dat bern ommers de haedpersoan, de hope fen in mem hie mei it bistean fen hjar in fêste foarm oannaem en in libben mei dat lege plak yn dy keamer en dy stoarne hoop yn it hert, scoe hja net drage kinne.

„Seist soks ek tsjin dat bern?” sei Ate Jans moi strang. As Ruth sokke wirden hearde en de wanhoop yn die eagen lies, moast hja wol minder wirde, tocht him.

—Ja—né—stammere Sets en frege einliks skrúten—„ho sa, boer?”

„Dat moast’ net dwaen”, redte Ate Jans hjar oan. „Ast’ Ruth ljeaf hast’—en dat hast’—ik sjoch it yn dyn eagen—dan sparrest’ se. De holle opstekke, Sets—„troch bliere eagen binne al in hopen bettere.”

„Dat kin ik noait!” Sets waerde der by al hjar lijen noch krigel tsjin yn.

„Dû moaste.” Ate Jans bleau lyk foar hjar stean en der lei hwa yn syn eagen, hwêr hja bilies for joech. „Scilstû?” frege hy hirdwei, sa ’s it Sets talike.

It lytse wyfke fielde ynienen hjar nietichheit en ’e oermacht fen dy man, hwaens wil hjar twong. It hiele doarp achtte en eare him as in forstânnich man; hy scoe it dochs wol wite, tocht se. Och, as ’t Ruth mar foarútbrocht, dat teare lichemke mar wer soun en sterk waerde!

„Ik scil ’t bisiikje,” flústere hja skrúten, „....en as de boer ris komme wol.... Ruth sjocht der alle dagen nei út.”

Ate Jans bleau stean. „Ik kom,” sei hy en draeide him do sûnder joun to sizzen om en gyng op hûs ta. Sets seach him efternei, skodholle ris en sette do de stap derûnder, sa hird as hjar âlde foetten hjar mar drage koene.

Ate Jans stoareage foar him út. Hy seach nóch it moaije spul, nóch de bûnte wynhoun, dy ’t him mei greate sprongen yn ’e miette fleach en hearde der neat fen, dat de faem him ynrôp. Hy wie yn in lyts húske oan ’e sânwei en foar it bêd fen in siik bern, dat tankberheit koe en nei syn komste útseach.

En dat hie nimmen dien al sont tweintich jier. Do krolde syn brún hier him noch om ’e platte pet en wie hy in jongfeint fen achttjin, do seach in aerdich fanke nei him út op in Sneintojoun, nei Jan Ates soan fen ’t sjidzjende Bouwer, de rykste út ’e hiele omkrite. En dochs hie hja in oaren ien ljeaver hawn as him, in stêdsman mei in bulte wyn yn ’e swipe, dy ’t der better slach fen hie om mei frouljue om to gean en hy woan it.

Ate Jans syn greatsk hert krige in knoei en syn bitrouwen op ’e minsken noch folle greater. En sont dy tiid wist hy, dat der nimmen mear nei him útsjên scoe.

En dochs!—Scoene der berne-earkes harke ha, eft de doar iepen gyng en hy ynkaem, stadichwei, sa ’s hy oars nei it roggefjild kuijere? en koe der noch immen fol langst nei him útsjên? nei dy stoefe man mei syn skerpe eagen, hwêr sa’n bytke praet by siet?

For ’t earst sont lange tiden fielde Ate Jans, dat in minsk, dêr ’t immen yn ljeafde om tinkt, noait yn syn ienlikheit allinne is yn ’e wrâld en dat de langstme fen dat bernehert hwat yn him wekker rôp, dat hy allang biditsen miende to hawwen.

En de oare middeis, de Snein nei Pinkster, stouden de moaije reauwen fen ’e famylje d’ iene nei d’ oare de brede reed op nei de sjidzjende Bouwer ta. It skûm stie de hynsders op ’e bek en ’e glâns fen ’e nijens lei op ’e weinen. En hja kamen allegear mei hjar soannen en dochters en biseagen alles mei kennerseagen en forgappen hjar al op it diel, dat ienris hjarres wêze scoe.

En Ate Jans tochte om in lyts húske by de sânwei, dêr hy tomoarne salang for in bêd sitten en salang de koele hân op in hjit foarholtsje lei hie, dat twa brúne eachjes einliks tichtfoelen en in swiete slom forkwikking brochte for in ôfmartele lichemke.

En Sets mei al dy soarch yn d’ eagen en al dy wanhoop yn ’t hert, hoechde net bang to wêzen hwat de dei fen moarn bringe scoe. Hja hat dy greate stille man, dy’t dêr yn ’e stúdzje wei by de poel lâns roan, foreare as in woldwaner.

III.

Ho faek ha d’ ieren oer ’e roggefjilden rûsd sont dy Snein nei Pinkster en ho faek hat Ate Jans de sichte slein yn ’e middeissinneglâns, hwêr nin lytse bernefoetsjes him nou mear folgen? De jierren binn’ net teld, mar hja fleagen derhinne as dagen.

De âld kastanjebeam is wer wyt en in twirre rint troch it hôf oer ’e stânnen, dy’t wer wachtsje op ’e seine. Der is neat foroare op dit plakje fen ’e wrâld al dy simmers en winters, dy ’t kamen en foarbygingen als âlde frjeonen, dy’t in fêst plak by de hird ha. En dochs—Ate Jans scil net sizze, dat der neat foroare is. Syn gong is noch like steatlik en syn each noch like strang, mar syn herte, dat ’s him net allyk bleaun. Yn ’t foarige achtte en eare min him allinne, nou wolle de ljue him wol op hânnen drage en hat syn woldwaen ienkear plicht wêst, nou is ’t út ljeafde.

En dat allegear ha dy eagen fen Ruth dien. Hja ha him it bitrouwen yn ’e minsken weromjown. Hy kin dat bern net wer forjitte mei hjar hertke fol ljeafde en hjar eagen fol langst en hy scil noait dat paed by ’t poelke lâns gean ef hy tinkt om hjar mei hjar flugge foetsjes, hwaens skranderens him sa haget en dan sjocht hy se altyd noch foar him mei dat reade jurkje oan en dy figematte op as bynsterke op dat greate lân. En dan kin hy der oars fen wirde om dy bernejeugd, dy’t gjin inkeld blomke joech en dat oerdrôvich siikjen fen dy geest nei de welle fen ’e wytnis, sa ’s in pilgrim siket nei de oäse yn ’e woestyn. En dat is in hearlike tinktme for him: dy woestyn is trochreisge en it lân fen bilofte foun.

Sont oardeljier sjocht Ruth oer ’e brune en blonde holtsjes hinne yn ’e skoalle en leart hjar hwat goed is for de bern en dan sjonge hja as klysters, dat Ate Jans it hearre kin yn ’t lytshús. Sims, as hy it lân útgiet, rint hja him mei hjar flugge foetsjes efterop en dan geane hja togearre de reed by de beide kampkes lâns nei de sânwei ta. Sont dy syktme hat hja in plak yn syn hert krige en eltsenien hat it der al oer, ho ’t hy him oan it bern fen dy Sets gelegen leit.

As hy net sa âld wie, hwa wit!

Ate Jans is in eigenerfde en in greatsk man. Der is gjin wiif yn syn famylje kaem, ef hja brochte like folle oan as de man, dy ’t hjar frege en wie syn gelikens yn alles. Sa koe de sjidzjende Bouwer ieûwenlang yn ien famylje bliûwe, dy-t net yn ’t neigean rekke, mar aloan de earste wie fen ’t gea en as Ate Jans ea noch tinkt om to trouwen, scil hy de lear fen syn âlden tagedien wêze.—

It kin ienlike stil op in great boerespul wêze, as de simmerrein tsjin ’e glêzen oan klettert en ye wyn op ’e skoarstien gûlt. Dan stouwe de lêste blossoms fen ’e parrebeam as boartlike berntsjes, dy-t gjin thús mear ha en stiet Ate Jans yn ’e syddoar, dêr de drip fen it tek sa ientoanich delfâlt en sjocht út nei master. Dy scil tojoune komme to pizeljen mei domenij en syn wiif en Ruth.

Hy forbyldt him sahwet fâld oer dat bern to wêzen en as Ate Jans de leardens forsiket, stiet der ek in stoeltsje by for Ruth. Hy bigrypt it wol, hja hat nou net genôch mear oan it petear fen ’e spylfammen op ’e bûrren, master komt der nou by to pas en domenij mei syn folianten. En as hja dan sa wetich en op ’t stik ôf prate kin, is Ate Jans op ’t snjit. Dan sjocht hy op dat pittige kopke del mei greatskens.

„Joun”, seit master.

„Joun”, andert Ate Jans, „Kom yn.” In frjemde scoe dat wol hwat in kâld wolkom talykje, mar de ljue fen dizze krite ha de hertlikheit ornaris net op ’e tonge, mar yn ’t hert. Hja geane nei de foarkeamer ta mei syn âlderwetsk húsrie, dêr min noch de âlde geuren mient to rûken út ’e sulveren snúfdoaskes, dy-t oerbeppen mei nei tsjerke ta namen.

Master heart yn dit âldmoadrich binn’hûs as in figuer op in skildery. d’Ald keamer telt fen it Forline; master syn snikwyt hier, syn tearige foarholle wite der ek fen ôf.

Mar Ate Jans past hjir net. Dy foarse man heart yn it frije fjild, dy bihierre hânnen moatte de jageline hâlde fen in pear hynders, dat kenings binne yn hjar soarte, dy steatlike gong is fen in frij man, dy-t oer syn eigen frije fjilden kuijert. Hy heart noch by alles, hwat jong is. Dat merkbite master en dy ek, as hy mei Ruth praet.

Hwa hat him ek ea sa praten heard? Dat bern yn ’e folle jonkheitsfleur lêst him de wirden hast fen ’e lippen en ’e brune wangkjes wirde al reader en reader fen nocht. Alles is noch like brún as alear en der is nog safolle fen it bern yn ’e jongfaem biwarre bleaun, dat hjar eagen noch de ûnskild fen ’e douwe bisitte, lyk as it Heechliet Salomo’s sjongt. Der leit sa ’n frissens oer hjar antlit en hjar hiele wezen as fen ’e kântsjeroaskes by hjar memmehûs op ’e dyk, dy-t de moarnssinne noch net iens talake hat. Master kin syn âlde eagen der hast net ôfhâlde, domenij wirdt der stil ûnder en sjocht ris nei syn wiif oer. Hja tinke om de tiid fen hjar achttjin jier, de simmerbloei fen hjar libben en ljeafde en hja kinne it dat bern hast forgunne, dat dy nou dat alles geniet, hwat for hjar foarby is—for jimmer....

It reint net mear; de hearlike geur fen it jonge krûd komt yn ’e hûs op. Tûzen drippen trilje oan ’e âld kastanjebeam, tûzen blomkes oan ’e blomkroanen stekke de kopkes op as ljochtsjes yn in feestseal.

Troch it sydfinster sjocht min de boppelânnen út, de wrâld fen it sân, de diken en ’e poelkes. Dêr klearet de loft op en djip yn it Westen gloeit alles fen goud, dat troch it frisse grien fen ’e elzenwâllen hinnesparket en selst dizze âlde keamer yn gloed set. Alles libbet der nou; oer ’e brune knopkestoelen leit in glim fen nijens en ’e pasleinen hynsderkes op it kammenet dounsje noch wylderiger yn in goudene sinnestriel.

Ate Jans wit net, ho ’t it is, mar hy fielt him ynienen noch sa jong mei syn fjouwer en-fjirtich jier, hast to jong for dizze âlde keamer mei syn skiednis, dy ’t oer ieuwen rint. Net om ’e nocht formakket alles derbûten him yn ’e fornijende jonkheit—as der itjinge jong is en in grisselke hoop libbet yn in forgetten herntsje fen it minskehert, sa’n joun scil ’t him úterje.—

En as Ate Jans syn bisite wer oan ’e útdoar tabrocht hat en it nou stil is yn ’e hûs, sa neare stil, omt it frisse lûd swijt, dat strakjes noch oer ’e keamer klonk, dan bigjint dy greate man to tinken om dingen, dy ’t noch noait by him opkaem binne.

As dy lytse foetsjes hjir ris altyd troch it hûs trippelen en it jounljocht ris altyd dy brune wangkjes foun yn ’e foarkeamer, om dêr syn rozerea op to tsjoenen, ho scoe dat wêze?

Ja, ho scoe dat dan dochs wol wêze! Ate Jans giet de reed út mei de hege iperen beammen oan ’e kanten en bliûwt foar de hamei stean mei de earmtakken op ’e peal. De greatfaem en ’e lytsfaem binne mei de feint oan ’t grapjeijen by ’t bjinstap en ’e heldere laeits is as muzyk in ’e jounstiltme fen ’e natuer. Hja heare sa by-inoar—allegear jong—allegear noch sa fol forwachting hwat it libben bringe scil, as berntsjes ta Sinterklaes wêze kinne.

En allinne de boer mei al syn rykdommen, dy wit hwat ienlikheit is.

It waret troch de greate skûrre en ’e keamers, it is yn ’e tún, dêr de earste roazen bloeije, it is yn syn hert.

En for ’t earst yn syn libben fielt Ate Jans it, dat hy mids al de tûzenen om him hinne sa allinne is as in ienlike rots yn ’e woelige sé en dat der noch in lok bistiet, dat for gjin skatten op ’e wrâld koft wirde kin en dy man mei ’t helder forstân, de skerpe blik, de bulte ûnderfining, syn herte bigjint to prykjen fen langst.—

En dêrjinsen yn in húske by de sânwei leit Ruth it brune kopke tsjin Sets hjar earm oan en hja snokt it út: Mem! Mem!

Hwat hat hja him ljeaf! Wit it bern, dat hja nou de hearlikste skat fen it libben ûntditsen hat, om ljeaf to hawwen mei hert en siel, op to gean yn it oare ik fen yensels?

Hja wit allinne, dat hja him ljeaf hat en dat der nea in hopeleazer ljeafde op ’e hiele wrâld wêst hat.

It is in dream.... Ruth it is in dream!

IV.

De swiere foeren hea ride de strietwei lâns, de sinne wiist nei it Westen. Oer de bermen stouwt de moude en mei in âld túnklauwe swylje de bern al sjongende wei de heatopkes op, dy ’t hjir en dêr op ’e strietwei delfâllen binne. Hja sjonge lûder as oars en sims giet it wûndere aerdich twastimmich. De haeiwein fen Ate Jans boldert oer ’e wei, it lege lân yn. Hy hat sels de jageline yn ’e hân en sierlik geane de fine foetsjes fen ’e swarten op en del as dânsje hja op ’e maet.

Joun it lêste hea yn ’e hûs—de haeijing is dien, moai woán en moai ynhelle. Alwer in foardielige jiergong, tinkt Ate Jans, wylt hy syn lânnen útrydt, dêr it nijgêrs al grienich as ferwiel út bigjint to sprúten, alles gewin en de tinktme, dy’t dêr op folget, is bitter—alles geskrip for in oar.

As hy oan syn lêste ûren ta is, scil hy syn âlde eagen net fol ljeafde noch ris oer ’e fjilden gean litte kinne en fol greatskens tsjin syn bern sizze: „Dit is jimm’ erfnisse. Myn hân wie hjir warber for en myn each skerp—ik ha hjir in libbenlang mâl mei wêst”, en alle ljeafde, dy ’t hy der for hawn hat, oerdrage op in folgjend geslacht, dat it yn syn geest en nei syn winsk yn eare hâlde scil....

O hwêrom is der gjin soan, om syn namme to dragen en gjin dochter, dêr ’t de ljeaflikens fen in mem opnij in bloeit?

It nije geslacht is al yn ’t oankommen, it giet der sjongende oer ’e wei en nimt ienkear fol moed de plakken yn, dy ’t heit en mem forlieten en allinne op ’e sjidzjende Bouwer, dêr bliûwt in plak oer—it lege plak....

Dêr telt gjin soan fen ’e warberens fen syn heit en gjin dochter hâldt dêr it oantinken fen in mem yn eare—dêr is it swijen en de dea....

En alles yn Ate Jans forset him tsjin dizze ein. Ho ’t it ek komme meij, sa wol hy net.

Kin hy noch net to kust en to keur gean by de dochters fen it lân? Is der net mennich fammeëach yn ’t gea to finen, dat wol jerne as frou oer ’e sjidzjende Bouwer gean wol en for hwa ’t it in eare wêze scil, as hy mei syn steatlike gong nei hjarres opdraeit?

En Ate Jans tinkt om in rike widdou mei twa bern, dy-t op de stjelp by de feart wennet. It is in great frouminsk mei glandige swarte eagen en in wyld bosk hier. In earste mansheld is ’t sizzen, dos it jild scoe hjir ek al wer in bulte oerhelje moatte. En dan dy frjemde bern, scoene dy letter erfnammen fen ’e sjidzjende Bouwer wirde scille?....

Ynienen hâldt hy de hynsders hwat yn en lit se yn ’e stap komme. In hiele kloft berntsjes komme de mieden út wei en sjonge ’t heechste liet, de hânnen fol blommen, it herte fol freugd. Twa fen ’e lytsten sjaggelje hwat efteroan en Ruth hat se by de hân.

„Dag boer”, roppe de greatste jonges en kopketûmelje foar de eagen fen ’e hynsders, dy ’t al hwat gril sjogge oer it lân en as in sêfte wjerklank, sizze de famkes it hjar bidêsd nei: „Dag boer.”

Hja wite it wol, hwa sa’n bulte ta ’t skoallefeest teikene hat en hwaens gêrs yn ’t hôf hja moarn fortraepje meije, hwat in boer sims noch neijer oan ’t hert giet as in stik mennich ryksdaelders.

Sjoch, dêr komt Ruth nou ek oan mei dy blierlieldere eagen, dy ’t Ate Jans al salang kend hat, fen lyts bern ôf oan al. „It is allegear for ’t feest”, ropt hja him tomiette en hâldt in bosk fen ’e moaiste swânneblommen yn ’e hichte. Sa stiet hja dêr foar him, it brune kopke ûnder ’e greate wite sinnehoed hwat yn ’e hichte, wylst de eagen sa djipdonker skitterje en de wite toskjes weikypje efter de lippen, rea as in kêrs yn ’e moarnssinne. Ien amery sjocht Ate Jans nei hjar, dan draeit hy him ôf en seit stoef: „As jimm’ mear blommegoed ha moatte, dan kin master jimm’ noch wol hwat út ’e tún helje”.

Krekt ef lizze hja hjar iis om ’t hert, sa kâld wirdt Ruth by de toan fen dizze wirden. Hwêrom meij hja der net mear komme en hwat blommen teppe út Ate Jans syn tún? Oars mocht dat ommers altyd wol en dan naem hja hiele rûkers mei fen nagels en jasmyn en sims fen roazen—dan stie de boer ek wol ris efkes by hjar te praten yn ’t foartún en dan wie faek de winsk by hjar opkaem, dat it altyd sa mar bliûwe mocht, dat dy stille man altyd om en by hjar wêze en syn eagen op hjar rêste mochten. En nou?....

Ruth wisket mei it brune hântsje in inkele trien ôf.... Dêr rydt hy hinne en..... it herte fen dat bern folget him.... It hat ljeaf, it tinkt der net om, dat dy greate man mear as tweintich jier âlder is en stoef wêze kin en dat by him de greatskens noch djipper ynwoartele is as by ien fen syn geslacht. It hat ljeaf en yn ’e húskes by de sânwei kenne hja sa ’n ljeafde mar ienris.—

Ruth mei dyn skrandere holle en dyn tear lichemke, hwêrom hat sa ’n greate ljeafde fat op dyn hertke krige? Hwêrom hast’ dy stoefe eagen altyd oer dy en hearstû yn dyn weitsjen en dreamen jimmeroan dat lûd, sa ’s it yn dy greate keamer klonken hat op dy reinige simmerjoun?

Der binne ommers oaren genôch, dy ’t better by dy passe, jong fen jierren en frolik fen hert, dy ’t fol koartswyl sitte en mei dy opgroeid en great waen binne. En dochs, dêr rydt Ate Jans hinne en it herte fen dy folget him, de reed lâns, de mieden yn nei it trije-mêd ta, hwêr de lêste protsjes hea wachtsje op it ynheljen.

En nou-t Ate Jans dêr is, sjocht hy om foar ’t alderearst.... Alles lûkt him ommers nei dat bern ta, dy heldere eagen binne for him, ja se binne it forgoed, ho fielt hy it nou! de bronwelle fen alle lok. En ’e stille man, hwaens hier al griis bigjint to wirden, krijt sa ’n forlangst nei de sêftens fen dy frouljueshân en de swiete klank fen dat lûd, dat hy deastil stean bliûwt mei de riûwe yn ’e hân, om noch ris ienris dat lûd to hearen, fier, hiel fier by de bûrren. Syn herte forskûrt fen langst. Scil it nea de bifrediging kenne?

En al syn sibben bigjinne him nou to moanjen—hja binne noch yn wêzen—hjar geest is om en by him, al binne se allang forgien en hja scille rjucht hâlde oer him, as hy sa ’n oerdwealske set dwaen wol. De amme fen hjar wêzen, dy ’t ek noch sa koel oer ’e sjidzjende Bouwer hinget, is selst hjir yn ’e mieden, yn it frije fjild.... Is der noch ûntkommen oan? Scil hy út ’e bân bite....? en dwaen sa ’s syn hert him ynjowt?

Mar de bân, dy ’t him oan syn folk bynt, is ek sterk. Ieuwenlang hat it kommende en geande geslacht dy tinktme hawn, om lyk by lyk to siikjen en dêr nei dien en it is yn hjar wezen bipikele, sa inerlik as in trek fen dat wezen sels. De bern binn’ der great mei waen, ha hjar gelikens socht en binne dêrmei stoarn. Ate Jans bigrypt it nou, it is net allinne de boask mei dat bern, mar it is it fortraepjen fen ’e famyljewille, hwer syn forstân him tsjin forset.

Koed er noch mar ljeavje mei de gloed fen syn achttjin jier! Sûnder it forstân, mar mei it hert, sa hjit, sa hearlik, dat de wrâld der by forsinkt! Kin hy it dan net fen him ôfskodsje, dy ûnbiskreaune winsk fen it foargeslacht, as alles yn him yn opstân komt, om dy to forfullen?

En Ate Jans forwart him, mar dy macht is noch sterker—hy bûgt de holle—de slach is fâllen. Scil der allinne op ’e sjidzjende Bouwer it lege plak bliuwe?

As master de joune komt, is Ate Jans noch stoefer as oars en as master fortelt, dat Ruth earjister mei glâns in byakte helle hat, dan nikt hy allinne.

Hy mist de lytse brúne hântsjes by de blommen en de sinneskyn fen hjar loaits. Mar hy kin se hjir net mear sjên, hy kin net! Hy scoe it útskreauwe wolle, ho ljeaf hy se hat, dat de wjerklank derfen by de âlde mûrren lâns trillet! Hy wit, dat der in grins is, dat ek hy de macht oer him sels forlieze kin, dy sterke man mei syn steatlike gong en stoefe eagen.

Dat hat hy hjoed for ’t earst yn syn libben ûnderfoun. Do’t hja dêr sa foar him stie, mei dat swânneblomt yn ’e hân, de hiele frisse jonkheit, wist allinne hy, hwat for striid it koste hat, om de eagen ôf to draeijen en de mûle swije to litten, wylt alles him dreau om de langstme fen syn hert to úterjen.

Hy wist ek, de twadde kear scoe syn ljeafde sterker wêze as syn wil!....

En hy meij ommers net!

Hwat jowe him nou syn rykdommen, as hy net iens de bigearte fen syn hert krije kin?

Hjoed sjocht hy de sjidzjende Bouwer for ’t earst mei oare eagen oan. Hwerom hat hy ek al syn ljeafde oan dat kâlde bisit jown, de moaiste jierren fen syn libben foarby slûpe litten yn ienlikheit? Argewaesjes binne him bisparre, mar it lok is ek fier fen him ôf bleaun. Der wie gjin plak for yn ’e tsjustere keamers en ’e greate skûrre en noch folle minder yn syn herte.

Dêr leit de pleats, de ljeafde fen syn libben en fen mennich geslachten, dy ’t foar him wêst ha. Ja, wol is alles dêr yn ’e es, mar hwat der ûntbrekt, is de frouljueshân. It is hjir moai sûnder glâns en waerm sûnder gloed. De gerdynen yn ’e foarkeamer binn, heal del en gjin inkeld blomke bloeit yn ’e finsterbanken. Alles opredt en skjin, mar as min de strietwei lâns giet, fielt min selst de stiltme, dy ’t hjir wennet.

En wylt hy troch de skûrre stapt, hwer se it lêste healfoerke hea leegje, knypt hy de hânnen stiif yninoar, hwent hy fielt de triennen yn syn eagen, de earsten, sont lange, lange jierren.

Ate Jans kin de waerdij fen syn forlerne jonkheit en syn forlerne lok.—

V.

De joun dy fâlt en oer ’e âlde linebeammen by de skoalle rûzet it. Der giet in flústring fen it forline oerhinne, fen geslachten dy ’t ek jong wêst ha ûnder dizze beammen en boarten en great waerden, krekt salang, dat einliks foar ’t lêst it skaed fen dizze beammen op hjar bier foel, as hja tohôf brocht waerden.

En dan tûmelen der alwer oare blonde en brúne kopkes om en harken nei it lieden fen ’e klok en stompten inoar oan. Twa kammeraetskes folgen ommers dy beppe nei mei it redenkleed om en de holle nei de groun. Der binne al in bulte ûnder dy linebeammen troch gien nei it hôf ta, dat lytse eilân fen deastiltme mids ’e woelige libbenssé.

Master sit op in stoel by de doar en heart dat rûzjen oer ’e krúnen dêr boppe him en lit syn eagen noch ris gean oer it skoallepleintsje. It is der nou stil.... mar yn ’e moudige groun stiene noch wol tûzen foetprintsjes, lytsen en greaten, sims sjocht min der in foetleast mank nei de natuer, sa ’s de greatste byldhouwer it net better neimakket. Dat binne de bleate foetsjes fen ’e sânwei. Der hearre bilape buiskes by en brúne kopkes en skrandere eagen. Hja sjogge wol ’t aldermeast nei ’t feest út, it ienichste ljochtpuntsje yn hjar sober bistean.

’t Is krekt, ef fielt Ate Jans dat, tinkt master, hy jowt se altyd hwat mear as d’ oaren, hy jowt se altyd dûbeld. Scoe hy dan om Ruth tinke? dat hy dat bern ek sa kend hat?

Master suchtet.

Ate Jans útert it net, hwat hy tinkt. Dat rekket gjinien. Hy hat himsels like goed yn ’e macht as it wyldste hynsder, dat hy mak kriget en master wit it ek wol, it is de greatste kinst, om yensels to kennen. Joun yn ’t blomtún, hwat hat hy do graech de tinktmen ris lêze wold fen dy greate stoefe man, hwaens brede, hege foarholle hast skûl giet ûnder it kastanjebrúne hier.

Mar master freget net.... hy wachtet as in âlde wachter, hwat de dei fen moarn bringe scil.

De dei fen moarn!

Hofolle berntsjes kinne der allinne tonacht net iens om sliepe! Hja wrotte as jonge hountsjes ûnder ’e tekkens om en mem mient al hast, dat hja de koarts ha, sa gril stiene dy eachjes en sa gloeije dy wangkjes.

„Rin hinne!” laket heit, „fen forwille, neat oars!” En dan wirde hja einliks stil en forsliepe de ûren, dy ’t hjar al neijer by it dreame lok bringe.

De linebeammen rûzje.... de moarn is kaem. To-nacht hat it hwat reind.... nou is de wyn útsketten en hellet oan út it Súd-easten, de lauwaerme moarnswyn fen midsimmer.

De sinnestrielen fâlle skean troch de swiere beamkrúnen hinne, op al de ljochte jurkjes, de ljeaflike jonkheit fen ’t gea, dy ’t nou op it skoallepleintsje gearhokket en hjoed, yn ’e freugd fen it feest, it hiele libben as ien feestdei sjocht.

Master en Ate Jans en dy, leden fen ’e skoallekommisje en oaren, dy ’t tige teikene ha, sitte yn ’e skoalle efter in tafel mei presintsjes. Hja binne allegear yn ’t swart en inkelen ha ’t wyt foar, hwer se oars net oan dogge as op heechtiden. Dat is ’t hjoed ek—hjar bern ha wille en dan ha hja dy as âlder mei.... en as der dan in lytse Jan ef Sijke mei yn ’e rige stiet en heit en mem tanikt, dan wriûwe hja hjar sims wol ris effen yn ’e eagen. It sân stouwt ek sa, nou?

Ruth is der ek en Sets!—Sets mei in nij pakje oan en in breed-sulveren earizer op, nou net Sets, dy ’t op lân stiet to binen en hast net wit, ho ’t hja iten útsúnigje scil for moarn, mar Sets, de mem fen Ruth, de ûnderwizeres! En Ruth hélpt mem!

Sets is boerinne waen! Hja hat in bist op ’e stâl, wol in trije-oer, mar oars in boppest bêsten en twa skiep en hja tsjernet hjar eigen bûter. It âlde wyfke had ynienen noch wol moed krige, om tweintich jier to libjen. Sims lit hja de bûthúsdoar wol ris iepenstean, allinne om de mûskop mar to hearren.... oars kin hja hjar lok hast noch net leauwe. Dan rûkt hja ek it bêste hea yn ’t skûrke, dat lêsten de reden delkaem, „de boer hie der gjin plak for, as Sets it ek brûke koe”, sei de greatfeint fen Ate Jans. Dat wie in hael! Sets makke mar gau hwat kofje for de feint ré en brocht it do mei him to plak yn ’t lytse skûrke, hwer it húslook op ’e naed stie to bloeijen en oars allinne de sweltsjes wennen.

Alle goeds komt fen ’e sjidzjende Bouwer, tinkt hja.... alles, alles wol? twivelt hja as hja it bleke kopke fen Ruth sjocht, noch bleker yn ’e wite jurk mei lytse giele streekjes. O dy man mei syn hert fen goud en syn koel forstân, ho komt Ruth derby? Der binne wol ris wûndere dreamen dreamd yn ’e wrâld, mar Sets is der to âld for....: Hy hat alles oan Ruth dien yn ’e goedheit fen syn hert, mar hjar ljeaf ha.... né, derfor is Ate Jans in geseten man en great boer op ’e sjidzjende Bouwer.

„Ruth”, flústert Sets, „dû moast de holle opstekke, bern. Ho komst by sokke ûnmogelike dingen”, en hja strykt mei o sa’n sêfte, ljeave memmehân oer it fine holtsje. Hja ha dit petear yn in herntsje yn ’t skaed fen ’e spjirregrienslingers, hwer de skoalle mei opsierd is en nimmen sjocht hjar.

Allinne Ate Jans syn eagen wike net fen dat plak. Hwat skilt dat bern?

Hy kin, hy kin it net sjên, dat hja lit! As der ien lije moat, lit it him dan wêze: hy is der sterkernôch for, hy scil der wol wer oerhinne komme, mar lit hja sparre wirde!

De taspraken binn’ hâlden, de presintsjes útdield, it fanfarecorps bigjint to spyljen op ’t skoallepleintsje. De lytsen ha de wille hawn, hja ha earst de bûrren troch wêst yn ien lange rige en binne do yn Ate Jans syn hôf traktearre op sûkelarje en úlefeltsjes en oare snobberijen. Do ha se for him song mei hege heldere bernestimkes en neitiid mei fetsjekroadzjen, hirdrinnen, aeidragen, ens., hjar bêst dien, om ien fen ’e moaije prizen to krijen en de lêste útsetter hat nou yn ’e skoalle wêst, mei koeke en oranjeaêpels. Nou bigjinne hja de warrigens to fielen; in pear lytsen sitte al yn ’e bank to sliepen en d’iene nei d’ oare wirdt stil wei en siket de fredige paedtsjes op nei hûs ta, hwer de lette neimiddeissinne troch de bjirken twiljochtet.

De loft dy trillet noch fen ’e waermte tomiddei; de bisten efter de skoalle stiene fier yn ’e dobbe út ûnder de elzen. De lêste bern giene sjongende wei foart nei hûs ta en Ate Jans sjocht noch krekt, ho’t sa ’n lyts beukerke ynienen de guit nimt en op in frouminsk tafljucht, dat him optilt as in fearke en dy lytse eachjes en dy kroltsjes tútet, eft se him yn gjin jierren sjoen hat. Dan wiist in lyts fingerke nei in moai printeboekje en in doaze mei griffen en in fyn bernelûdtsje bigjint ynienen to kraeijen: „Heite, heit!” en stekt de mûtele earmkes út.

Ate Jans ken him wol: it is Klaze Trine Japik. Syn eagen skitterje—mei in pear greate stappen is hy by syn wiif en bern en dan draegt hy syn jongkje op ’t skouder foart as in keninkje.

It hûs is lyts en mei hwat reid ditsen, mar it is in paleis by de sjidzjende Bouwer.

Ate Jans hat nei hûs ta wêst to iten en do is hy in setsje yn ’e greate stoel yn ’e foarkeamer sitten gien to bikommen. It wie dêr neare stil; selst gjin inkele mich weage hjar yn ’e tsjustere rûmte.

De greatfaem hie it sydfinster opskoud en ’e swiete geur fen ’e wite roazebeam en in pear ôffâllene bledtsjes brochten selst yn dy âlde keamer in biwyske fen ’e hearlike simmer, dy ’t derbûten bloeide.

Dy kaem noch faek werom mei syn blommen, syn ljocht en syn kleuren—mar syn simmer—wie dy net hast foarby? Hwat scoe hy dan fierder fen in ienlike winter hoopje kinne?

Hy seach himsels der al sitten yn in hoeke fen ’e keamer op syn âlde dei, bitsjinne troch frjemden en dan de famylje, dy’t him drok forsochte, as hy troch den dei hwat gammel waerde en him mei meilijiche wirden biklage, mar efter syn rêch scoene hja gnize as pinksterfoksen. By syn libben taksearen hja de lânnen al en tsjierden oer it dielen en ’e sjidzjende Bouwer scoe mar krekt salang mear yn syn hear en fear bliûwe, as syn eagen noch wekken.

It griisde him oan—sa’n âlderdom en dochs—it kaem sa, sa wis as it needlot sels.

Hy fleach oerein en roan mei greate stappen de keamer op en del. Dy greate keamer waerde him to lyts en to near.... Hwerom hiene syn foarâlden der ek sokke lege balken yn meitsje litten? Mar dy balken diene it him net—it wie it tsjustere byld fen in tsjustere takomst, dat yn alle hoeken en hernen omspûke.

De jounklok bigoan to lieden.... acht swiere slaggen. Ate Jans seach syn bûrman foarbygean nei de harbarge ta en hy loek de jas oan en gyng him efternei, nou wer deabideard sa’s altyd.

Nimmen scoe sei ha, dat hy in bislút makke hie, hwat in libben útwize scoe, eft it goed ef tsjoed wie.

De hiele smite fen ’e middeis is nou wer op ’e boppeseal presint mei de frouljue, mar de heldere eagen, dy for Ate Jans de siel fen it feest binne, mist hy.

„Sets”, seit hy moi lûd tsjin it wyfke, dat yn in hoeke mei in oaren ien stiet to praten, „hwer is Ruth bleauwn?”

„Efkes nei hûs tagien to forklaeijen, boer,” andert hja skrúten. Hja seit der net by, dat se Ruth mar in amerijke nei hûs tastjûrd hat—it bern wie sa út ’e liken, omt Ate Jans hjar de hiele dei links lizze liet. Hy hie noch gjin wird tsjin hjar sei en nou hearden de skeane mûrkes fen it húske oan ’e sânwei de klachte fen dat forbûke hert. Oerweldich mocht it yn syn ljeafde wêze, nou wie it oerdrôvich yn syn smert.

En wylt it lêste ljocht oan ’e Westerkym forfloeide fen it gloeijendste poarper yn it sêftste giel en oer dat âlde hûske de kleuren fen in dreamlân lei, wylt dêrbinnen in hertke syn ienichste dream werom joech oan it neat.... kaem der in man de bûrren út wei.

It paedtsje is smel, dat út ’e bûrren wei op ’e húskes fen ’e sânwei oankrinkelt en hege diken rinne der by lâns. Wylde bramboazen stiene der yn ’e wâllen en ierdbeijen, hwer de lêste fruchtsjes oan poarperje, krûpe tsjin ’e diken op. Ate Jans sjocht, ho-’t de ikkers rinne en dy lytse foarikker en hy sjocht tige skerp ta, ho de hjouwer stiet.

It is krekt, tinkt hy by himsels, eft hy dat paedtsje noait wer lâns komme scil; sa ’s hy dat nou giet.

En sa rint hy fierder—it goudene jounljocht tomiette.

Dêr sjocht hy hjar ynienen.... Hja sit op in greate bâlstien oan ’e kant fen ’e reed, dy’t se opgroeven ha út ’e sângatten, lang lyn.

It lytse kopke hinget mismoedich foaroer en fen snokken skokt it hiele teare lichemke.

„Ruth!” seit Ate Jans, dat hja gjin skrik krije scil.

Hja fljocht oerein en ear’t hy der op fordacht is, draeit hja hjar om en sûnder dat hja ien wird seit, giet hja op hûs ta.

Ate Jans bliûwt stean, foar’t earst yn syn libben forslein.

„Ruth!” seit hy nochris en der is in nije klank yn syn lûd. Hja heart it—né hjar herte fielt it—en dat herte hat it forstien.

Wer draeit hja hjar om en mei in kleurke fen biskamsumens op ’e brune wangkjes, komt hja him oerstadich yn ’e miette.

De minsk, dy’t it paed giet nei ’t lok....

---

En dy greate man mei syn stoefe eagen en syn steatlike gong wachtte op hjar en do naem hy hjar as in bern yn syn earmen en joech hjar de innige ljeafde fen syn hert ta in bisit for jimmer.

Der wierne gjin oare tsjûgen as de jounwyn, dy’t troch de tokjes fen ’e bjirken flústere en ’e lêste strielen fen ’e skiedende sinne; de ûnthjitting fen in man as Ate Jans hie ek gjin oare tsjûgen fennoaden.

Do hat Ruth for ’t earst de moaijens fen dat paed bisjoen, hwent de joun dy foel en hja gyng mei de man, dy hja ljeaf hie.

Ate Jans rekkene ôf mei de famylje en hjar winsk en wille—hjar kamen de earste tweintich jier fen syn libben ta en de lêste tweintich hat hy oan him sels hâlden.

Hja hawwe it lok brocht en in stamhâlder, in lytse Jan Ates. Dy boartet nou om it hûs, dy hat de jonkheit brocht yn ’e keamer, hwaens skiednisse oer ieuwen rint en dy scil ienkear sitte, hwer heit siet en troch in lytse genaemd mei brune wangkjes en in mûltsje, rea as in kêrs yn ’e moarnssinne, de namme fen syn mem yn eare hâlde.

De simmer is kaem en foarbygien, mar Ate Jans scil noait de ienlikheit fen in winter kenne.

1903.

HY, DY ’T IT WOÁN.....

It boike rydt—in bakje, dat ’s syn wein,
En ’t hymjend Bijke dat ’s as hoppe der foar slein;
It giet de singels om, it boldert nei de finne,
Hwat barnt op holtsje en hânnen nou him gleon de sinne!

Mar ’t boike fielt it net—it giet to moai, to hird,
En hy bigrypt it nou, ho ’n wrâld omriden wirdt;
Syn hântsjes hoarte oan ’t tou, syn eachjes willesparkje....
Hy fljocht to hird en nei syn mem kin hy net harkje!

De feint dy rydt—mei staesje nei syn faem,
Sa jong as hy en prûs, fen d’ âlde, geve staem;
De wyn dy bûgt it hout, de rein dy komt by fleagen,
Him hâldt gjin rein ef wyn—him roppe ljeafstes eagen!

De draver foar de sjeas, sa fljocht hy der op ta,
Syn âlde heit dy brimt en wol ’t hast sa net ha,
De stoarm dy sûzet near en koppen steane op ’t marke,
Mar ’t feintsje fljocht to hird, nei heit hy net mear harket!

d’Ald man dy rydt—mar stadich, nei syn lêste hûs.
Him hâlde ’t âlderwird, him hâlde ’t wyngesûs
Nea fen syn doel, mar ’t wie de dea dy ’t hirder ried,
En by dat wrede ho! de jagelin’ him ûntglied....

1902.

DE LÊSTE TROUWE.

„’k Ha lang en faken song,”
Sei d’âlde kening Witte,
„De riding yn ’e hân,
„Scil ’k nou it sjongen litte?

„Myn hert, dat koe gjin leed,
Myn hert, dat koe gjin wille,
Ef as de wjerklank hat
It yn dizz’ snaren trille.

„De rom, dy ha ’s útgeid,
Fen d’âlde kening Witte,
Sa woest, sa wyld, sa moai,
Nea scil ’k dy dei forjitte!

„De haet, dy ha se field,
Dy ’t boarre my troch ’t herte,
En ho ’t myn flymskerp stiel,
Syn waerme herte mette!

„Myn trou ha ’k by hjar sward,
Myn mânljuestrou fen jierren,
In libben seagen hja,
In jeugd en grize hierren.

„De ljeafde hat ’er oer rûst,
Sa ’s jounwyn oer ’e stânnen,
En siddrjend harke it hert,
By ’t triljen fen myn hânnen.

„Dy millodij wie frjemd,
Mar o sa swiet to hearren,
Rûzt m’ ienkear yet dizz’ sang,
Dan kin ik fredich stjerre.”

De snaren socht syn siel,
En d’ âlde wizen kamen,
As ljeaven, dy for ’t lêst nou
In ivich ôfskie namen.

Hy song: „Hwat is de rom?
De ljeafde yn ’t libbensliete?
In deiskofts-ommegong,
En alles giet to niete!

„It libben hab ik hawn,
En alles is forgongen,
De ljeafde en trouwe en rom,
Hwer iens myn hert oan hongen!

„Hwat bliûwt? De wrede trou,
De wierheit fen ’e dea....!”
Sa song dy âlde kening....
Dy trou bisong hy nea!....

1902.

SICHTTIID.

De rogge, dy blinkt yn ’e sinne,
De reden binn’ moudich en droech,
De beammen dy rûzje op ’e diken,
Yn middeislom warrich en slûch.

Sa ticht is it lof fen ’e beammen,
Sa hearlik de geur fen it blomt!
Hja bloeije de simmer tomiette,
Midsimmer, dy ’t gloeijende komt!

Nin fûgelte sjongt op ’e diken....
It Súden, dat njuntet sa soel....
De miggen, dy hingje to gounzljen
Wjukskitterjend boppe de poel.

Twa stammige bjirken hjar krunen,
Dy lizze oer it wetter in skaed;
Oerpake dy hat se der plante,
Dy beammen troch ’t ringwâltsje skaet.

Dy plichte hjir Sneinseftermiddeis
To kommen, d’ âld stôk yn ’e hân,
’t Slap pypke yn ’e mûle, sa kuiere,
Hy stadich dan ’t kampke út nei ’t lân.

De rogge dy blonk yn ’e sinne....
Dan rekk’ne d’ âld man oer ’t biskot,
En as hy yn ’t skaed siet to rêsten,
Kaem slûch slim in knipperke ’m oer ’t mot.

Dan dreame d’ âld man fen ’t jong baeske,
Dy ’t ienkear hjir ploeide mei ’t span;
Ho rjucht kaem dy fûrge to lizzen,
De hynsders dy pûsten derfen!

De kluten, dy glinstren fen wiettens,
De protters, dy saeiden erop del,
En de hearlike maitiidssinne,
Dy kleure ’t jong baeske syn fel.

De siedding kaem op en de sinne,
Joech d’ierensé glânzen fen goud;
Noch faker waerd’ ploege, waerd’ eide,
En ’t sied oan in ikker bitroud.

En ienkear op Sneineftermiddei,
Do kuieren der twa nei dat lân....
De rogge, dy blonk yn ’e sinne,
De fûgeltsjes mouden yn ’t sân.

Gjin moaijer Snein hat pake libben,
Nei dizz’ iene letter wer sjoen;
De sinne dy sonk yn it Westen,
Oer ’t fjild gloeide ’t ljocht fen ’e joun.

En d’ieren dy weagen en sûzen
In frjemd gouden séwiid allyk;
Hwat wierne hja mâl mei elkoarme....
Oerpake wie ’n kening to ryk!

Nin minske strúnde om op ’e reden,
O sillige joun for dy twa!
Ald-tiiden fen ljeafde en fen wille!
Mid-simmer fen lok wie ’t oan ta!

De joune dy foel. Oer de fjilden,
Loek simmerdau sulvrich en fyn;
De moanne kaem op troch de beammen,
Sêft-sjongend helle oan nou de wyn.

En altyd alweroan gyng pake,
Nou Sneinseftermiddeis dat út;
En einliks do roánen twa jonkjes,
Tik-boartsjend ek mei him dat út.

En d’ieren, dy blonken en bûgden....
De sichttiid is kaem yn ’e hjerst,
De bânnen, dy lizze om ’e skeaven,
En pake is op ’t lân nou mar ’t ljeafst....

De hjerst is ek kaem yn syn libben,
De sichte is ek gien oer syn lân....
En stadichoan falle der drippen,
Op pake syn ronflige hân.

Hy kin hjar, hy kin hjar net misse,
Syn Anne, sa gol en sa goed!....
’t Ald herte forgiet hast fen langstme....
De bern sitte om pake yn ’e noed.

Syn troanje is biklonken fen smerte,
Syn hier is sa wyt waen as snie....
Hy’s d’iensume ier op ’e fjilden,
Dy ’t de hjerststoarm stean litten hie.

En Sneinseftermiddeis dan kuiert,
d’Ald man mei syn stokje yn ’e hân,
De reed út nei ’t poelke yn ’e beammen,
Dy rûzje as fen âlds oer it lân.

De rogge, dy blinkt yn ’e sinne,
—Ho moai stien’ de fruchten erfor!—
Mar pake dy kin net mear dreame,
....Syn oanhâld, syn Anne dy stoar....!

Hy sit nou to sjen yn ’e fierte,
Nei ’t Westen dat dikerjend oer,
Der riist út ’e beammen fen ’t tsjerkhôf,
’t Readpannich ôfdakje op de toer.

En pake syn dyk’rjend âld eagen,
De triennen dy komme deryn....
Hwerom moast dy iene ier ek falle,
Ien stean noch for waer en for wyn?....

*  *  *

De hjerststoarm dy waeide út it Westen,
En pake dy kaem nou net der;
De maitiid lei ’t erf oer ’e fjilden,
De ploeijer dy ploeide der wer.

Oerpake mei ’t stokje hiel stadich,
Kaem noait wer de lânnen Sneins del,
De sichter seach d’ âlde ier bûgen,
En sloech him mei ’n inkle slach del.

De rogge, dy blinkt yn ’e sinne,
d’ Ald beammen, dy hat ’t oer alear....
Oerpake dy ’t plichte to kommen,
Oerpake dy komt nou net mear.

De fjilden stien’ keal en forlitten,
De skeaven binn’ boun en er wei....
In ierde forwachtet hjar maitiid,
Oerpake út it Easten syn Dei!....

HJAR SANG.

In boat driûwt fier fen hûs,
Hwat lokket it weachgesûs,
De skipper is mymrjend allinne,
Mei loft en weagen en sinne!

In boat driûwt oan op ’t strân,
Him wachtet lok op it lân!
De wille, syn sin, syn Marije....
De lokjende weagen swije....

Hy fynt it doarp, syn faem,
As frjemdling is hy der kaem,
Hja lake sa wyt en sa derten,
Him hat s’ al jierren forgetten!

In boat driûwt fier fen hûs,
Hwat lokket it weachgesûs!
’t Wanhopige herte fol lijen,
Unthjitte it for ivich it swijen.—

1902.

LIBBENSBLOEI.

For ANT.

Hja wie as in keninginne út âlde tiiden. Op hjar holle hearde in kroan, om hjar hals hearde it goud en hwat scoe hast goedernôch wêze, om troch dat hearlike omskot droegen to wirden?

En nou ’k dizze wirden delskriûw, dizze swakke wirden fen in swak minske, dy ’t de skiente festhâlde wol, nou riist se wer for myn each op, sa great.... sa heech.... sa hearlik....

Ik groet dy, siel fen in bern yn in omskot fen ’e goaden! Hwerom draechst dat mei op in ierde, hwer fornietiging dy wachtet en âlderdom en syktme? O, de blommen fen ús ierde bloeije sa koart en it stof leit al ré by de teare staltsjes en dat komt al heger en heger.... Der twirret de wyn oer it kroantsje.... de blom hat it libben, it ljocht en de dea kend.

Mar nou sjoch ’k dy noch ris wer yn al dyn hearlikheit!

De godlike sinneglâns lei yn dyn each en dyn reade lippen sprieken in treftich wird, dochter fen myn Fryslân. As de skimerjoun oer de fjilden slûpt en ’e poarte fen it Forline my noadet ta ynkommen, dan libbest yet for myn each, dat him net sêd sjen kin oan dyn skiente! Dan hear ik wer dat innige yn dyn lûd, dat myn herte yn ûnbidimbere langstme nei boppen tilde, nei in lân fen ’e ivige simmer en ’e ivige skiente! O hiestû mar in blom west—ik hie dy drage wold mei al myn langstme nei dy oarde.... O hiestû mar in fûgel west, ik scoe dyn gouden wjukken aeije en dy fleane litte nei it blau, dat gjin wolkens ken en hwer nin floiter wachtet en syn tûke netten spant! O hiestû mar in millodij west en myn earen hiene dy forstien! Dan scoestû for my west ha as de skat fen ’e keningin fen Scheba, dy ’t gjin eagen telle koene en ljeafliker for myn hert as in jonge breid en for myn geest as in welle, dy ’t nea droechte ken.

Mar dû wieste in minske en dû hiest it libben ljeaf, hwent it wie noch de opgeande dei by dy. Dyn each, dat skittere, dyn mûle dy frege en dyn herte dat winske, folle-en-net-genôch.

Ik ha dy ljeaf hawn, Ant en derom hâldt myn geest dyn byld fêst en ik jow mei in skerpe etsnuddel de omtrekken fen dat byld oan oaren. Dan scill’ hja dy ek ljeaf ha, omt dû ien fen hjarren wiest. Dû wieste ommers ek ien út it rjuchte laech, frysk fen âlder ta âlder en dû haste lyts west op in hoarnleger, sa’s nea bernefoetsjes in twadden ien fine. Der groeide en bloeide it in hiele simmer troch; der koe min gjin snoeimessen en hageskjirren. Der skûle it bjinhout yn in mantel fen flearebeammen en by de brede greft stoaren in hiele rige fen wylgenmoezen fen âlderdom. De houtdou koerde der ta de joun út yn ’e bloeijende linebeam en de hearlike roazen geuren yn ’e keamers op.

Sa wie dyn jonkheit en dû wieste de jongste fen ’e keppel. Dyn heit hie dy ljeaf sa ’s syn âldste soan en yn dyn memme herte wie allinne plak for dy. Hjar mûle wie net stil fen dyn lof en hjar herte trille fen tankberens. O dat fredige hiem yn dat âlde bosk, hwat habbe lange, lange jierren dy letter skaet fen dy bernefoetsjes en dat bernelok! Dat hiem is der yette, mar syn âlde beammen binne oan ’t omfallen ta, it is sa stil as in forlitten hûs en de houtdou koert der noch wol, mar as in fûgel by in forbâlle nêst. It ljocht, it libben hat de wyk spile nei in oare contrein. Dyn âlderlik hûs is forlitten, forfallen, forgetten.

En it wie doch sa ’n moai hûs. Der wennen soune, frije minsken—der skripten se for it brea—der fregen se de wille to gast—der joegen se elkmis sines—der droegen se nimmen in kwea hert ta. Alle goede geesten ha der efter dy lytse rútsjes tahâlden, dy ’t nou forkomme yn ’e spinrêgen: de gastfrijheit lake yen by de doar al ta, de wierheit hie hjar fêst plak by de hird en it glimke fen ’e frjeonlikens is der nea op ’e mûle bistoarn. De treflikens siet hjar yn ’t bloed en in fêst geloof droegen se in libben lang yn it hert, ont se it by de dead ynruilen tsjin skatten, hwer de mot net oan komt en dy ’t fen gjin forrostjen witte.

En der bistû by great waen, o sa stadichoan, dat heit en mem it hast net mirken, ho ’t dat blomknopke al greater en greater waerde, om strakjes ynienen yn folle bloei to stean.

En heit en mem winsken nou beide, dat de Tiid mar net sa hird mear fleach! Ho moasten hja it úthâlde sûnder dy foetsjes oer ’e flier en dy glimkes en dy aeikes?

Mar de Tiid, al wie hy ek noch sa âld en warrich, woe net wachtsje en ynkomme. Hwerom dat ek? Op syn wei mette hy sa ’n hopen, dy rôpen al fen fierrens: foart! foart! Dat wierne de bidrukten en de earmen en ’e wanhopigen! Hja droegen swiere lêsten en de measten hiene in greate woune yn it herte, hwer de âlde wize Tiid alline mar de balsem for fine koe. Hja jagen him aloan mei de swipe fen ’e hoop op bettere tiiden, mar och! syn âlde foetten roanen der net hirder mear om.

Sims op ’e joun yn ’t moaije waer woe hy wol ris efkes stil stean en omsjen nei in pear jongeljue, dy ’t inoar ljeaf hiene en net om strúnders tochten. Mar as hy hjar dan tomûk efkes op ’t skouder tikke en groete mei de klokslach fen in fier toerke, dan seagen hja elkoarren oan en winsken, dat hy noch mar de helte hirder fleach, dat hy mar wjukken liene mochte, om de fiere takomst, dy ’t hjar talake as de gouden dage fen in nije dei, to bringen o sa ring, sa ring....

En de Tiid wie ’t jeijen al sa wend, hy wachte net, do ’t heit en mem der him om fregen.—

De blossomkes yn it hôf seagen it ljocht en de goudene flinters de sinne. Dat bloeide en geure, dat floddere en skittere yn eineleaze wille, dei út, dei yn, en der kamen tûzenen blommen út, d’iene al moaijer as d’ oare.

En der op it stille hoarnleger kaem ek in blom út. Dy wie noch ljeafliker as de appelblossoms en noch dertener as de flinters: dy hie fen de sinne hjar ljocht liend.

Bloeide dy blom fier om fjirrens yn oare lânnen, grif hiene se hjar yn sangen prize en miskien wol droegen nei moarmeren troanen. Nou bloeide dy blom op in ienlik hoarnleger en de measten wisten it net iens, dat der efter dy beammen en greften hwatte bistie, fen hwaens hearlikheit hjar each net sêd wirde en hjar herte net swije kinne scoe.

Ja, dû wieste in keningin yn dy dagen. Ik haet it lot, dat dy net sparre hat.

En dû wieste as in blom, de poarperen dage seach dyn moai en de sinkende sinne naem dyn oantins mei yn it Westen. En der kamen in hopen, dy woene dy meinimme. Hja kamen fen Easten en Westen, fen Súden en Noarden en hja gyngen wer, mar hjar herte bleau by dy. Dû wiest in treftige dochter fen Fryslân—dû hast mei nimmen spile, mar hwa koe dy forjitte?

Hja binne foartgien; hjar hânnen wierne to wreed en hjar tunen to kâld for de ynmoaije seldsume blom en heit en mem geiden it út: noch mochten hja hjar blom, de freugd fen hjar âlderdom bihâlde.

Mar do kaem der wer ien—ik sjoch him noch—it wie in man, in greate túnter en de moaijste blom wie him krekt goedernôch for syn hôf. Dy learde dy, hwat ljeafde is en dû lietste dy oerplantsje út ’e stille tún fen dyn âlders erf wei nei in frjemde lâns-douwe en it die heit en mem sear op hjar âlde dei.

Dat wie de lânsdouwe en ’e tún, hwerstû hearste. Der wenne altyd de simmer en hy hie dy ljeaf, sa ’s de parelfisker syn skat ljeaf hat, dy ’t hy op it herte draecht en de mem hjar earste soan.... ja noch ljeaver as de minsk it lok hie hy dy....

Sa hast dû it heechste smakke, hwat for de minske weilei is. De goaden hiene dy ek ljeaf,.... hja ha dy alles jown, hwat hja sels bisieten, mar och, de onstjerlikheit koene hja dy net jaen. Do ha se dy for de soargen fen ’e âlde dei biwarre.

In wjirmke, dat gjin thús mear hie, socht syn oanhâld by dy. It wie der sa moai to wêzen, alles sa jong en sa soun. En it wjirmke bouwde in hûs mei hoalen en gongen en foun yn dyn omskot in thús for altyd. Hy hat dy nea wer forlitten, mar oaren roppen, kammeraten, dy ’t pine en lijen brochten en syktme en dea.

En myn hert is yn opstân rekke yn ’t foarútsjen op sa’n ein en in hopen mei my. Alle wysheit út ’e wrâld is gearhokke om dyn legerke en tûzenen herten ha der noch hope op betterskip.

O blossomke fen it hôf, o sierseltsje út ’e tún, hwat wie dyn bloeitiid koart!

It stjerren fen in blêd is neat en fen safolle dingen net, mar it ivige swijen, dat oer in herte komme moat as it yette it blide libben tomjitte tikket mei al syn langstme en ljeafde, syn wille en winsken, dat is de wreedste wierheit fen it libben.

Noch stie it blomke oerein, noch jage yn dat hearlike omskot it jonge bloed, skitteren dy eagen mei de glâns, dy ’t hja fen de sinne liend hiene.

Mar op in waerme joun, do wie de blom forbloeid. Hja draeide hjar kopke om en seach for ’t lêst de sinkende sinne en ’e ierde, dy ’t hja sa ljeaf hawn hie. Do joegen hjar brekkende eagen de sinne hjar glâns werom en hjar hearlik omskot forfoel oan ’e hân, hwer it ut foartkaem wie. O dy hearlike eagen, dy ’t nin nije dei wer sjen scoene!....

Mar dû hast it libben kend en it greatste lok, dat for ús minskebern weilei is. Der binne sa’n hopen, dy ’t de poarten fen dat bigearde hûs net iens sjogge, lit stean der ynkomme, mar dû hast der yn west en op ’t eareplak sitten.

Dû bist biwarre for it lot fen ’e weagen, dy ’t nea de sé fine, fen ’e lampe, dy ’t nea de gloed fen it ljocht fielt, fen it boek, dat weilein is, sûnder lêzen to wirden. Dû wiste, hwat ljeafde is, it libben hat neat fen syn hearlikens bynefter hâlden.

Slomje dan ûnder dyn terpke op it hege hôf. Wiest net in pilgrim, útrist as in kening, dy ’t by de ein fen syn ierdske reis oanlânne is? in skipke, dat syn lêste haven foun hat?

’t Kin wêze, dat der oaren komme, dy ’t wer wêze scille as keninginnen yn âlde tiiden en dy ’t my de pinne ridelje litte yn ’e hânnen, mar yn myn herte hast dû dyn plak allinne, sa’s de sinne oan ’e loft en ’e ljeafde yn it libben.

1902.

DE KENINGSSOANNEN.

De greate kening wiûwde
Ta ’n ôfskie mei de hân,
Dêr gyngen s’ alle trije,
Syn bern, nei ’t frjemde lân.

De wyn striek oer ’e seilen,
It moarnsgoud sparke oer ’t Wiid,
Oan d’ igge dreame d’âlde,
Tocht om hjar bernetiid.

Nou wierne it keningssoannen,
Nin bern mear as alear....
Nou sochten keningsherten,
De frjemdte om rom en ear....

De wyn striek oer ’e seilen,
En d’ âlde kening ’t seach;
Hy bleau—mar o! syn herte,
Sa fier mei ’t skipke teach!

*  *  *

Der binne jierren kommen,
Der binne jierren gien,
En ’t âlde keningsherte,
Is hast fen langst forgien.

Der hawwe seilen blonken,
En ’t longr’jend herte sloech....
Der binne seilen gongen,
Dy-t hy in trien meijoech....

En einliks kaem der tynge,
—Mar hy kaem selme net—
Syn âldste soan, syn ljeafste,
Hie him nei wenjen set....

Nei wenjen yn ’e frjemdte,
Mei ’n faem fen frjemdlânsk bloed,
Hy stjûrde in groet fen fjirren,
En frege om ’t memmegoed....

En d’ âlde kening skûrde,
Syn mantel, poarperswier....
De rouwe hat forsulvre
As snie syn wâljend hier.—

*  *  *

Wer stouden mennich jierren
Foarby, s’ as tsjef oer ’t lân,
Do hâlden frjemde boaten,
Oan op it stille strân.

Yn jonkheitsfleur sa gyng er,
Syn twadde, en kaem werom,
Mei rom en ear bifriss’le,
Mar dea—en kâld—en stom....

En d’ âlde kening tochte,
Yet om syn bernetiid;
En d’âlde eagen dig’ren,
Fol langst wer oer it Wiid.

*  *  *

Wer blonken fiere seilen,
En ’t âlde keningseach,
Seach ôfmed nei dat kommen,
Sa jamk hy dat al seach....

Mar o! dit boat, dat koed er
’t Wie ’t âlde fen alear!
De skipper wie syn jongste,
Hy wiûwde kear op kear!

It frjemdlân hie him lokke,
It frjemdlân hie him jown
Al hwet syn herte troaide,
Hwer ’t each mar nocht oan foun!

Mar yn dat manljuesherte,
Der wenne in dreambyld yn,
Syn heit wie ’t op in hichte,
By ’t ôfskie, lang forlyn....

Hy seach gryshierren triljen,
Hy seach in each fol gloed,
En him, bihirde yn ’t libben,
Him waerd’ nou fol it moed.

Hy fielde in langstme wâljen,
’t Rûze oan, in stream allyk....
Noch wie hy ’t bern fen d’ âlden,
Al wie hy wiis en ryk!

Noch wie syn ljeafste plakje,
Op d’ ierde oan dat hert;
Noch dielde ’t yn syn wille,
En snokte mei syn smert.

Nou wie de man forgetten,
It bern dat foun syn heit!
Hwat giet foar berneljeafde,
En âldersillichheit?

De kening naem syn mantel,
Sloech dy om jonger lea;
De kening naem syn kroane,
Dy-t gloeide as jountiidsrea....

Blondhierren ha dy droegen,—
Mei ’n skitt’rjend keningseach....
In âlde kening dreamend,
Nei ’n jonge kening seach.

1902.

DE KENINGSSOANNEN.

Dútske wize.
Wirden fen S. KLOOSTERMAN.

Andante

LEED EN WILLE.

Aene Wypk dy sei de bakkerinne goedei en noch mei de neigalm fen in healhûndert rabberspraetsjes yn ’e holle, bleau se efkes stean, om de wei út to sjen, ef hjar dochter der ek oankaem. Do draeide hja moi rimpen ’t loântsje op, dat twisken twa rigen bjirkebeammen op ’t Boskpleats oankrinkele.

Fluggernôch koe se noch út ’e foetten komme, dy Aene Wypk. In bonkich, houten fromminsk wie ’t, stevich fen skouders, dêr ’t it swart thibéjen jak sa spand omhinne siet as in bos, mar al danige forfallen fen troanje. Der lûken djippe tearen om ’e mûlshoeken, de noas waerd’ skerp en it fel ronfelich as in Febrewarisringenet, mar de wangen bleauwne reafallich as de lêste neiskimer, dy-t gjin jierren en soargen útwiskje koene, fen de moaije Wypk Sytses, dy-t ienkear bistien hie.

En sa’s hja ’t wol tûzen kear dien hie, roán hja nou ek wer fluch op de everlasten skoen nei hûs ta—dizze let-Novimbersneintomiddei nei tsjerkstiid, it ’salmboek mei sulverbislach yn ’e hân en in heap nijs út ’e bûrren yn ’e holle.—

„Dêr komt jimm’ mem al oan,” sei Aen Claeses, wylt hy ta ’t finster útseach en krekt op ’e fingers neitelde, op hofolle sek djûre hjouwer him syn min hynstehea wol net komme scoe to stean.

„Jow hjar fjûr—en dû Ant, yit mem ris yn,” bitsjutte hy syn dochter. Do stoppe hy syn birdbârnderke mei it Sneinse hearebaei en seach mei lydsumheit, dat der wer in tongerbui opbroeide oan syn húslike himel, hwer it—sei!—lang net altyd moai waer en foar de wyn wie. As Wypk it mâl fel oan hie, spûke it der sims omraek—ja, der waerde selst op ’e bûrren fen gnúte en dan moast it wol oer ’e hege skoen gean, hwent alle praetsjes kinne oars net in healûre sûnder sykheljen—sûnder forgreate to wirden ef stil to forsliten.

Mar ienkear—nou ja, it wie al lang lyn—do hie Aen Claeses om ’e moaije Wypk stike, jierren en jierren der om frijd en by heech en by leech sward, dat se syn wiif wirde scoe en dat oars it reap for him ek net om ’e nocht draeid wie en as hy der nou bikaeid mei útkaem, hwa koe’t helpe? En Aen Claeses, dy smookte syn pypke, kroaske hwat om hûs en hear hinne op in pear kramme klompen, dy-t rattelen fen âlderdom en as syn wiif wer op bigoan te spinnen, dûkte hy mei syn fyn âldmantsjekopke en wite kroltsjes yn it feal buffeltsje wei ef spile de wyk nei ’t bûthús, der ’t hy yn ’e greatste frede en wolbihagen hwat op ’e bisten om bigoan to rossen.

It wie in janefot, dy Aen Claeses, fen syn wite kroltsjes êf oan ’e greate tean ta. Ho ’t sa’n núver span, oan-inoar keppele as in pear stymske skiep, dochs in tweintich jier mei-inoar omploeije kind hie yn ’e swierste sin fen it wird, der stiene de measten forsteld fen, mar it gyng sa: Aen Claeses sûzebroeke mar hwat foart en syn wiif, dy hie ’t heft yn ’e hânnen en fegebeurte aloan en alwei. Sadwaende wierne Maertske buien mar in lytse ôfspegeling fen ’e húslike ienriedigheit op ’e Boskpleats, dat moaije spul, djip biskûle yn ’t beamte as in lyts keninkrykje op himsels.

Binammen as hja de skonken sa linich foarút smiet en it eptige thibé fen ’t skoárt hjar efternei floddere as stoaters-bûntgoed: „dan forsjitte de stjerren,” miende Aen Claeses bidachtsum en makke ornaris, dat hy fen rúten kaem, mar it siet hjoed sa smûk yn ’e briedstoel en ’e hearehoutsjes, dy knapten sa nochlik yn ’e klomkachel: „ik bliûw,” tochte Aen Claeses foar ’t earst yn syn trouwen, „’k scil myn man stean, sjeder!”—

Wypk kaem yn—de frisse kâlde Novimberloft noch yn ’e klean, de hânnen klûmsk yn ’e tippe fen ’e omslagdoek.

„Hwer ’s Luts?” frege hja gysten en seach it omsittend laech ris roun. Luts wie der noch net—oars wierne se allegear presint, de boer, de feinten, de faem, Ant, de jongste dochter en Jan, it lytse Benjamintsje fen ’t hûs, bidoarn al foar ’t hy rinne koe troch pake en nou as in boike fen acht jier de greatste húspleach fen ’e Boskpleats.

„’t Is my hwat moaijs, dat folk, dat skooiersfolk!” bigoan Wypk breinroer. „Deis stikken en ûngedien en Sneins—de dames! Hearstû dat, Aen?”

„Ik bin net dôf!” andere hy binijd, hwer dit hinne moast en dûkte him, mar it sneins jaske, dat hie de snider to krap bimetten, der koe hy net yn weiwirde. Geduldich wachtte hy derom nou, dat lytse, goelike mantsje der yn ’e hirdsherne.

„Ik koe se forgrieme mei hjar botsense pronk!” rôp Wypk nou sa lûd, dat âlde Karo, dy stiek syn earen op en harke ek al mei. „En nou hat me dat fanke ek noch dy rike Haeije oen ’t hântsje! Grif om ’e fjirtjin dagen, sei bakkerinne en sok iens spul....

„As jy nou ris sizze woene, Wypkje, hwa?” miende Aen Claeses bidêsd.

„Hwa? Bigrypstû dat net? Sije Hinke fen ’e mounle ommers! Dat folk slacht me in swé, wy binne der neat by, kin ’k dy sizze. Mar yn dy, der sit ek for gjin koarel kriich yn.”

De feinten, dy-t it paed rûm seagen, knypten stil út, de faem joech hjar ek ringen ôf, mar harke earst noch efkes foar ’t slots-gat, de bern wierne allang foart en Aen Claeses bleau der allinne foar sitten, om mei syn wiif en hjar lilkens oan to pielen. „Mar hwat scoe dat nou allegearre?” suchte Aen Claeses, dy-t der gjin bigryp fen krije koe, ho-t syn wiif hwat mei mounlers Hinke út ha koe to stean.

„Is ús Luts sims minder? Us fanke? En Haeije sjocht hjar net iens! Né, dat forhinget him mar oan sa ’n Hinke mei hjar geisige wangen en bleek hier.”

„Ik kin him derom net foar ’t rjucht bringe, wol?” frege Aen Claeses en geat bidachtsum syn leste kopkefol thé yn it saksise pântsje oer.

„Hwat biëamelst nou wer mei dyn kinnen?” frege hja wer. „Wy ha jild en kinne alles en ik wol it sa ha, ik wol it! Dû siste Freed mei ús Luts nei stêd ta om in holoasje en in earmbân en nije mûtsspjelden en....”

„Goed,” sei Aen mar gau, hwent krekt waerde de doar iepen dien en Luts kaem yn.

Sounens en frisse loft hiene roazen op hjar wangen lei; it wie in frysk fanke út it rjuchte laech, fiks út ’e klúten sketten, fearich en great as hjar mem mei de kreazens fen hjar achttjin jier derby. Fen hjar heit hie hja it moaije en ’t sêfte yn ’t antlit—syn stomp, fyn noaske, syn blauwe eagen mei de greate, swart-omrânne eachsappeltsjes, mar de reade mûle mei dat berneftige tipke oan ’e ûnderlippe, it dobke yn ’t blanke kin en it wolbirette yn ’e hiele útdrukking fen ’t gesicht—dat hie hja fen hjar mem.

Hja loek it manteltsje út, sette it earizer ôf en de wite mûtse op en forwiksele de Sneinse klean for it ienfâldige jakje, om de beide bêste kij op ’e heechste stâl efkes to meltsjen, dat Aen Claeses oars oan nimmen tabitroude.

Stil sa ’s hja yn ’e keamer kaem wie, gyng hja der ek wer út. Heit en mem seagen hjar beide efternei; ho min ’t hja ’t oars ek mei-inoar fine koene, dochs wierne hja ien yn ljeafde for hjar bern.

„It giet hjar neijer ast’ tochtste, net?” sa hifke Wypk him. „It is ek alles net, mei de hjeldagen gjin foarrider to hawwen en dat sa ’n frouminsk—as in lôge, al siz ik it sels.

„It is in moai bern, ús Lukke, mar mei ’t trouwen is ’t allinne ek net goed....”

„Omt it mei ús min útpakt is, n’t boskboer,” gnyske Wypk.

„Ik bin hjir oer en tofolle,” sei Aen, dy-t spûk bigoan to sjen, Wypk koe ris wer bigjinne en derom him ljeaver ôfjaen woe. Hy kuijere stadichwei nei de doar, mar ek gjin stap hirder as gewoanwei en syn wiif, dy bigoan it fen nijs oan wer op to sizzen, hy hearde it noch, do ’t de bûthûsdoar al efter him tichtflapt wie.

In amerijke bleau hy der stean en seach it bûthús ris lâns en do nei Luts, dy-t op in skammeltsje ûnder it iene bist siet to melken. De kij stiene beide sa stil as mûskes en by it twiljocht fen ’e lantearne skitteren Luts hjar wytblanke earms as ljochtplakjes yn it healtsjuster fen ’e lege balken en ’e hege sketten.

Aen Claeses brimde ris, fage kwânskwiis yn ’e stúdsje wei de lêste raeikes foar de miellingsdoar wei en tipele do hwat mei it koekebakje om, sûnder ien inkele to brekken. It bleau in skoftsje stil yn ’t bûthús; de feinten plôken mei de heaplôke de jounsjeften bêst finhea út it ieslok—min hearde se potsjemeitsjen en oangean yn ’e skûrre. Alle bisten stiene oerein, hja langhalzen nei it swietrûkende foer. d’ Ald mûskop kaerdse syn rûchhierrige kop oan ’t kouwesket en harke nei ’t tichtslaen fen ’e doarren, ef de boskboersdochter der ek oankaem om him syn timke brea to bringen. De jonge hynsders sloegen boartlik tsjin de sketten en gnobben nei-inoar en yn it skaed fen ’e lege jernamers siet de âlde sifertse boarre to spinnen mei al de wirdichheit fen syn fewielen eptigheit.

„Luts fanke,” sei Aen Claeses.

„Hwat wie der oan, heit?” frege hja binijd, wylt hja efkes ophâlde mei melken.

Aen Claeses brimde ris en noch ris en do sei hy: „Mem is alhiel út ’e liken om—nou dû wist wol. Mar it kin dy neat skille, wol bern?”

„Né heit,” andere hja bidaerd wei en bigoan wer to melken, dat de speten môlke opbrûsden yn d’amer en hjar kreftige hânnen trillen. Lokkich, heit gyng nou by hjar wei, hy koe it rea fen spyt net mear sjen, dat hjar nei de wangen fleach en it halske bipoarpere. Nou, ef ’t hjar ek hwat skille koe! Haeije hotus en totus by mounlersfolk en Hinke hjar in reed foarút! Hwa hie dat tinke kind fen Haeije? En hjar seach hy net ienris! dat wie in koel goemoarn ef joun en dermei ôfroan en it paste oars sa krekt, jimm’ beiden, hie mem al ris sei, do ’t Haeije en Luts faek út ’e jounskoalle inoar’s bywêzen sochten: jimm’ binn, for inoar yn ’e widze lei, sjedêr.

Luts lake ynienen fen spyt en gyng oerein. Hja hie ’t dien.—

Nou waerde it libben yn ’t bûthús. Gongen wetter waerden oandroegen, de faem kaem der ek oan mei it spantou en ’e skammel yn ’e hân, om hjar stikmennich kij to melken en ûnderwilens mei de feinten to maljeijen, ho mâlder, ho moaijer. Benjamintsje tyske mei in fyn wylgenryske yn ’e keallen om op ’e lytse stâllen, dat se oangyngen as wylden, krekt sa lang, dat it de greatfeint forfeelde en hy him, mei in: „dû ondôgense jonge!” in lawibes joech, dat Benjamintsje as in oprôlle igelbaerchje oer ’e mielling tûmmele, syn bikomst krige en mei sân en raeijen bihinge, by memme skirte syn need klage.

Aen Claeses joech him del, nei-t hy sa twa-trijeris it bûthûs lâns trape wie, op in foech bankje by de heafeksdoar en rekkene stil for him hinne oer ’t gemaek en biskot. Foarút gyng syn spul, sei de hiele wrâld en syn pong sei it ek, „mar de frede kin ’k net keapje,” suchte d’âld man en tochte om in ienlik boerespul yn it lege lân, der ’t hy lyts west hie....

Hy hearde it net, dat Luts fen ’e stâl ôfkaem en ’e amers delsette, net de droktme fen sa’n fjouwer beuzige minsken om him hinne, dy-t skripten om it Sneinswirk dien to krijen—hy tochte aloan om dat ienlike boerespul yn it lege lân en dy âlde grize klapperbeam oan ’e kant fen ’e sleat, dy-t sa húverje koe yn ’e jounswyn. En derboppe yn ’e krún lei in âld weintsjel en alle jieren alweroan kamen de earrebarren en nesselen erop. „Hja bringe ús lok,” sei syn heit dan ornaris as in âld folkssegje fen ieûwen, ieûwen lyn en do-t der ris in jonge earrebarre delkaem, noch yn ’e plûm en bloeddrich kniesd, waerde hy as in saeijerke opfokke en kuiere letter Sneintomiddeis mei al de permantigens fen syn súddlânske komôf om hûs en hear. Mar do-t de hjerst de earste bledden mei syn goud oerstruide, lokke ek him de rop fen ’e earrebarrekloften nei it fiere, fiere strân en ’e ivige simmer ta. En in lytse boi stoareage him mei triennen yn ’e eagen nei, de wite stip, dy-t weiwaerde, fier, hiel fier yn it reine blau fen ’e lofteinder...., krekt sa’s letter de frede weiwaen wie út syn libben.

„Ynkomme!” rôp syn wiif mei hjar skel lûd troch de miellingsdoar en seach it bûthûs ris lâns.

„Hwer’s Luts nou wer?” frege se Aen koart oanboun.

„Yn ’t simmerkeamerke oan ’t forklaeijen”, andere de faem, dy-t krekt nei de keamer ta scoe.

„Dû soest dy mar stilhâlde, ik freegje dy ommers neat, wol?” sa snûrre Wypk hjar ôf.

„As Haeije Luts mar ris frege, sok freegjen noaske de frou”, gniisde de faem.

„Hâldst op, flarde! Oars derút!” sa spatte Wypk ynienen op. „Sa’n faem! dy-t hjar brea iit, dy-t se út in heideklintsje opswile hie! dy doarst me hjir prate oer hjar greate tobekset mei in fyn gnyske fen wille!”

En hastich fen nidigens snjitte hja nei de keamer.

Der siet Benjamintsje al op in stove mei in great boltsje mei giele sûker, om ’e triennen wei to iten en ’e jongste dochter fen Aen Claeses, in spjuchtich fanke fen sa’n jier ef fjirtsjin, dy siet neist him en bledde slûch fen ’t omflitterjen bûtendoar yn in âld almenakje.

Op ’e fjouwerkantige tafel stiene de broggen ré en min rûk de kofjegeur út it koperen tsjetteltsje al fen fjirrens. Njonkenlytsen kamen hja allegear wer yn, mar it bleau núvere stil yn ’e keamer en ’e kopkes waerden ridlike gau omkeard, sa graech woene hja der wer út. De feinten gyngen nei de bûrren to strúnjeijen ef nei in aerdich fanke to jounpraten en de faem stiek skeanoer op ’e neiste bûrljue fen Aen Claeses oan, der ’t hjar kammeraetske wenne.

Luts krige it earizer fen ’t kasje ôf en sette it wer op foar ’e spegel, dy-t twisken it kammenet en ’e sikkertaire hinge. Do joech Aen Claeses hjar de Ljouwter krante oer en gyng hja yn in hoekje sitten to lêzen, ticht ûnder ’e hanglampe. It koe ’t wol lije, dat it skerpe ljocht op hjar antlit foel, der wie noch gjin fâldsje yn to finen—it wie sa fris en rein as de earste roazen in Juny.

„Hark, der is hwa!” en Aene Wypk, dy-t hwat slûch waen wie mei in gleone stove ûnder, stiek de holle op. Hiel tomûk seach hja ris nei de klok—hearink, krekt acht ûre! As der ris immen wie om Luts!

Der waerde de doar al iependien en in prústich feintsje kaem yn, in dûkhoedsje op, yn ’t swart mei ’t wyt foar, in gouden haloazjeket mei in bingeljend singenet op ’t fesje en in hert fol moed derefter.

„Joun,” sei hy.

„Joun,” anderen trije mûlen, d’ iene bliid, dat wie Aene Wypk, d’ oare ûnforskillich, dat wie Aen Claeses en ’e tredde skrúten, dat wie Luts Aens. Hja gyng oerein en joech him in stoel foar ’e klomkachel, der Aen Claeses ek siet, dy-t de lea oars al hwat bifoel, mar nou ynienen de slom alhielendal forgetten hie.

Hwat wierne dy âldeljue op ’t snjit! Aen Claeses lei segaren en in lange pipe mei in trochstekker foar him del—hy hie de kar, syn wiif sette in kopke en pantsje op, hwer in slipe klontsje yn glinstere—Luts allinne, dy bleau stil sitten en sloech de eagen bidêsd foardel, hwent, as woe de jongfeint hjar útteikenje, sa lyk seach hy hjar oan.

Min koe ’t him oansjen, dat hy sokke akkefytsjes fen Sneintojounskuierkes wol faker yn ’e útsetting hawn hie; prate koe der as in alk, mei de boer oer ’e jonge hynsders en ’e minne tiiden, mei de frou oer ’e skandaeltsjes, dy-t de bûrren oplevere en mei Luts—nou dy woe noch net rjucht bite. Miskien de earste kear in feint, tochte de biis—nou, der wie hy net sa rouwich om—strakjes scoe it wol better flotsje ûnder fjouwer eagen—en mei in linige swaei skoude hy Aene Wypk syn kopke yetteris ta.

Luts socht in útwiinsel en makke, dat se fen rúten kaem, mar de biis krige it yn ’e gaten en wie hjar op hakken en teannen nei. „Ho ris,” sei hy, do ’t se him yn ’t foarhús net mear ûntkomme koe, „moat dat sa, Lutske? In âld boartersfeint en kin der dan noch net iens in frjeonlik glimke ôf?”

Luts dy lake; hja bigoan aerdigheit oan hjar selskip to krijen. „Hwat kinne jy dochs narje,” andere hja flotwei. „Diselde noch fen altyd en foaral net forbettere!” pleage hja, nou neat net forlegen mear. Stiek hja mounlers Hinke nou joun net de eagen út?

„Ik hie boadskip oan jo,” bigoan hy wer. „Dat scil jo ek wol tocht ha, net, nou ’t ik jimm’ joun opsochte.” Hy wie in slachje greater as Luts en seach nou op it moaije kopke del en socht hjar kleare eagen, krekt as hy der in andert út lêze woe.

„Jy koene ek wol kaem wêze, om ús jonge hynsders ris to bisjen ef sa, nou?” sei hja gútich.

„Ik kom om jo,” andere hy reslút wei, „en ast jo joun past, scoe ik wol hwat langer bliûwe wolle as to kofjedrinken.

„In âld boartersfeint is min né sizzen....”

„Dan ja?” miende hy bliid en syn moaije blaue eagen, dy skitteren fen wille.

„Allinne út âlde frjeonskip, dat moatt’ jy net forjitte, Pijjes,” sei hja en snjitte do nei it keamerke ta, om der hwat fen ’e skrik to bikommen. Fij, dy Pijjes, hwa hie dat tinke kind! Dat wie noch hwat oars as Hinke en dy ’s Haeije! dy koe der net by neamd wirde! En hwat is hy foroare, tocht hja en gyng der efkes by sitten, en great en gnap waen! En hja seach him wer as jong baeske op ’e jounskoalle mei syn brede skouders, dy-t net mear yn in jongesbuiske pasten, sa meager as brânhout en mei de earste slappe pipe yn ’e mûle. Do wierne it noch bern mei inoar, fol oanslaggen en fiten, nou socht de feint de faem yn ’e hearlike maitiid fen ’t libben.

Luts bigoan sêft for hjar hinne to sjongen en stiek de wytpesleinen stânlampe op, sette twa reaukes yn it lakte théblikje ré en skoude twa stoellen by de tafel, krekt fierdernôch fen eltsjoar ôf, om inoar net to forfélen.

Efkes mei in wip yn ’e spegel sjen—hwat Eva’s dochter scoe ea hjar aerd forjitte!—hjir in hierke weistrutsen en der in fâldsje gledlutsen—mei in flecht yn ’e molkenkeamer, om hwat tsjokke reamme op to strewearjen—en do mei gloeijende wangen en in bliid sin wer nei de keamer ta.

Der sieten Aen Claeses en de bisite al wer wiidweidich to riddenearjen oer de lege prizen, dy-t dit jier for ’t flaeks bitinge wirde koene.

„En ’t is oars sok boppest bêst—lang en ticht, komselden sa,” miende Aen Claeses.

„Jonge ja,” liet hy der op folgje, „wolle jy der ris in proefke fen sjen?”

„’k Scoe ’t lije meije”, andere Pijjes, dy-t alhiel op ’t stoeltsje set waerde en him mar smûk yn ’t hoekje by de kachel deljoech. Der hie hy Luts ek krekt yn ’t fesier—en alles, hwat jong en moai is, dat ’s formeits for d’eagen, dy-t noch mar tweintich simmers sjoen ha.

„As der hwat moaijs to sjen fâlt, der wol ’k myn botsen ek wol om forsnobje!” sei hy en seach Luts sa loddrich oan, dat se in kleurke krige as de moankopsblommen yn hjar heite roggefjild en mar al to goed bigriep, hwat for him „it moaijs” bitsjutte.

Aen Claeses, dy gyng oerein en helle hwat fen dat boppest bêste flaeks efter wei en Wypk, dy-t nou ketsjerûmte hie, hâldde de gast oan ’e praet en hjar mûle, dy gyng as in lazarusklap. Pijjes en hja koene it skoan fine—hja hie in bêst sin, it sette ommers ek sa wûndere moai yn mei Luts. Aen kaem werom mei hwat flaeks en Pijjes, dy prize dat—nou, sa ’s in hynsteman syn jonge hirddraver prizet. Ef hy altomets tocht om ’e wysheit út ’e âlde tiiden: „sitst yn ’t skaed fen ’e roazebeam, dan binne de roazen dines,” en woe hy nou de heit nei ’t sin prate, om ’e dochter better bilêze to kinnen? Pijjes Jans wie der bitûfternôch ta, al seagen syn eagen ornaris ljeaver loddrich as fûl.

„Wy moasten einliks ek noch efkes to ôffûrjen,” tochte Aen Claeses in skoftsje letter. „It fé ek ris bisjen?” frege hy oan ’e jongfeint, dy-t folle ljeaver Luts hjar blank antlit ris biseach as dy rûchhierrige dieren, mar dochs frjeonlik tasloech.

Aen Claeses slofte foarút, de toffels heal oan, de eagen mar heal mear iepen fen slûchens—en nou en dan seach hy tomûk ris efkes efterom nei de jongkearel, dy-t hy yn syn gedachten al: „ús Luts hjar feint,” neamde. Dy stapte him efternei mei de hân yn ’e bûs en dy hie d’eagen wiidernôch op for de taksaesje fen Aen Claeses syn fé, dat yn ’e omkrite forneamd wie, hwent bûten en bihalve de moaije Luts wierne der ek noch oare moaije dingen op ’e Boskpleats te finen, in reau en bislach, dat klonk as in klok, by de twahûndert pounsmiet lân om ’e doar, der ’t oer roppen waerde, in slompe jild yn ’t kammenet en Aen Claeses syn namme yn ’t testamint fen in rike âld-omke.

Hwa scoe tinke kinne, dat d’ âld toffeltsjes en it to krap bimetten jaske mei Aen Claeses deryn safolle wirdich wierne?

Mei ’t lantearntsje yn ’e iene en ’e biezem yn ’e oare hân, sa pandere Aen Claeses it bûthús lâns en Pijjes Jans moast it fé taksearje, om ris to sjen, ef der wol in goede boer yn him skûle. Hwent dat nijmoadrige jaske en dat dûkhoedsje, it griisde Aen Claeses oan en doch hie hy ek hiel wol smucht op Pijjes syn kaptael, syn erfskip as ienichst bern! It wie in riken skevel, dy Pijjes Jans, ryk fen heite en memme kant en boppedien—alles stoar him noch ta. En yn Aen Claeses syn slûche holle fleagen allerhânne núvere gedachten ôf en oan—as in greate twirre reagen se yn him om, dat hy der kop noch stirt mear oan fine koe. Jonge, jonge, en dy kaem om syn Luts! Sa’n berneboarterij efter de hage koe wrachtsjes noch wol ris útrinne op de greate boarterij yn ’t grietenijhûs, alhiel yn de es: in nije tilbury, de jonge swarte erfoar, in bult sibben, in bult jild en syn Luts in lokkich wiif! Jonge, jonge, hwat in hael!

Noch efkes nei de efterdoar ta, ef dy goed skoatele wie, sjen, ef de jonge hynsders hjar ek forhingje koene, de beide boppeste kij gau efkes tomûk over de brede rêchen streakje en do sochten hja de keamer wer op.

„Nou scill’ jy wol ljeaver ris hwat mei myn dochter prate wolle, tink ik”, sei Aen Claeses, do-t hja troch ’t gongkje gyngen. „Dan scill’ jy wol yn ’t keamerke wêze moatte.”

Der woe Pijjes Jans de earen wol nei hingje litte—dat wie trewis for him en mei in pear flugge stappen stie hy foar Luts, dy-t him ek al forwachte hie en ring wierne hja al yn drok petear oer hjar bernetiid.

„Hwa scoe tinke kind ha, do-t wy noch lyts wierne, dat it sá ek noch ris komme koe!” sei Pijjes en syn stoel bigoan hiel tomûk in biweging nei in tichtby doel.

„Ik kin der noch om laitsje”, en Luts liet alle geve, wite toskjes sjen,—„wite jy noch wol, ho-t wy do alles dielden, de grifkes, de sinten, de sûkerslakken en ’e klappen mei ’t lineael, selst it sinterklaezegoed, ik de kop en jy de romp fen it soeteliefspear!” en Luts seach sa gútich, dat it Pijjes hiet en kâld fenbinnen waerde.

„—Mar ’t moaijste forjitte jij”, miende hy.

„Hosa dan?”

„Sjoch”, sei hy, „wij boarten togearre yn ’e needstâl by smidsfolk—jo soeiden op it hynsteket en ik hingele der hwat by om. Sa’n aerdich lyts ding wierne jy do—in hiele bulte blonde kroltsjes om ’e holle, der ’t ik jerne ris oan lûke mocht en do ynienen sei ’k: „Luts, jow my ris in tútsje.”

„Hwat’s dat for in ding?” fregen jy do nijsgjirrich en ik sei drystwei: „’k Scil ’t dy leare.” Mar sa fier is ’t noait kaem, hwent wy hiene al folle earder rûzje om in glêzen bakkert en rôllen oer ’e smitte om, dat it in lust wie. Siz Lutske, nou moast ik dy iene einliks noch ha—ik hâld in oaribelen bulte fen sokke âlde rekkentsjes.”

„Rekkentsjes? Hofolle ha jy der dan wol?” frege Luts fol bizigens. Syn stoel bigoan al mear en mear to libjen en do-t hy lústere: „Mar ien, sa’s ’k ek mar ien boartersfamke hawn ha”, foun hy in sêft wangkje, dat him as in ûnfoldien rekkentsje talake. Dat hy der mei in patsje jerne it stimpel fen „foldien” op sette, is licht to bigripen for immen, dy-t ek wol ris op in Sneintojoun mei in ljeaf famke hwat allinne-sitten hat, smûk yn in herntsje mei ’t ljocht fen in skimerich bârnende lampe boppe en in kopke fol kofje foar him.

....Do-t de datumwizer fen ’e lange klok yn ’e foarkeamer al lang fen ’e 18e Novimber yn ’e 19e foroare wie en hja stymsk en loai fen it hingjen tsjin in dampe bûtemûrre twaris sloech, snúfde Pijjes Jans de frisse nachtloft yn en hie ûnder in healhûndert patsjes wer in nij oanknottepunt for ’e âlde bernefrjeonskip foun, dy-t oars njonkenlytsen al hwat forkoelle wie.

Ho neijer as hy op hûs ta kaem, ho flugger it der oer gyng. Hwat scoe it heit en mem noaskje, dy-t gjin wiif oars hast goedernôch for hjar Pijjes wie! Wiif, wiif! reaunte it troch syn holle, ’t is dyn faem ommers noch mar fen ien Sneintojoun. Mar ik kin doch werkomme, tocht hy woltomoet—„’t skynt net sa min foldien to hawwen, en mei de swiete gedachte, ho aerdich it oer fjirtsjin dagen wol wer wirde scoe, rekke hy yn ’e sliep.

En op ’e Boskpleats, der stie in gnap jongfaem by in walmich lampke en seach yn in spegeltsje en lake hjar selme oan. „Dat ha ’k dy doch noch ôfwoan, Hinke!” lústere hja sêft. „De rykste út it gea, dy fynt it paed nei úzes en hwat is hy aerdich,” en hja moast efkes suchte. Do draeide se ynienen sa foarheftich om ’e tafel hinne yn ’e foarkeamer, dat Aene Wypk wekker waerde en hjar bonkich antlit twisken de reasitsene bêdsgerdynen trochstiek mei in:

„Sist op bêd gean fanke, né ef ja?”

Sa eindige for Luts Aens hjar earste frijerijjoun.

II.

Ut it tsjuster fen ’e winterjoun glimken yen de ljochte finsterkes fen ’e bûrsterhúzen sa frjeonlik en nûgjend tomiette, dat min selst bûtedoar in strielke fen it húslike lok en ’e wille fielde, dy-t derbinnen as in sinne keald en tsjuster fordreau. Wol sa kipich seagen dy finsterkes ûnder ’e wite kape fen Decimbersnie út en efter dy stevige mûrren en spitsige reidtekjes wie it frysk binnehûs biskûle mei syn houtfjûrke en syn lege solder, hiel de poëzij fen in lytse wrâld op himsels yn ’e greate....

Deis sûgen de berntsjes op ’e oezen, mar jouns.... as it sa stil—deastil waerde en min wech-en-der-wear gjin lûd hearde as it oanslaen fen in hiemdogge—de sinne hjar dodzjende bijoech, in klear gouden each allyk, dat fen slomme bilûkt,.... dan frear it wer, dat it ongle. De snie, dy krêke ûnder ’e sêftglidende foet en de froast, dy sjidde tûzenen diamantene stjerkes oer it wyt-wâljende habyt, dat bjirken en iken yn stille majesteit fen winterdreamen droegen....

Oeral glûrren dy lytse ljochte finsterkes, efter leechknipte hulstehaegjes wei, oer ’e gledde iisflier fen hoarnlegersgreften hinne, mar by ien húske, mei in ôffreding fen beamstamkes, sa ’s de dyk se opjowt erfoar, hiel âld, hiel bryk as in kezyn, dat út ’t lead hinget en hiel smûk efter syn mantel fen strúwellegoed, der wie ’t ljochter as by d’ oaren. Ien fen ’e lûkjes, dat stie waechwiid iepen en it grille ljocht fen in lampke foel op it skienfage paedtsje en ’e bisnijde wei.

Efter dy finsterkes wie it ryk fen Doetsje Japiks, dat hja en hjar man de Maeijes groune hiene op syn spaerbankboekje en hjar oerfortsjinne lean. Trou hie hy fjouwer jier by hjar kaem, grif om ’e fjirtsjin dagen mei ’t boatsje oer ’t kanael, der ’t hja by de boer tsjinne. Mar dat panderjen aloan en alwei hinge him einliks de kiel út en derom hiene se nou Maeije de lapen mar by-inoar smiten en skripten nou mei de jonge kreften for hjar eigen bisit. Eigen hiette it âlde húske mei ’t túntsje en ’t kampke lân derefter, mar hja hiene it einliks op skea.... Pijjes Jans syn heit, dy wie mei in resje hjar jildforsjitter, sels koene hja de kosten bitelje en noch in bytsje mear—en sa koe it skipke sile en ek mar ris omraek foar ’e wyn.

Derom seach Doetsje ek sa moedich ris ta de doar út en dan wer ris yn ’e keamer om. Der siet hjar man, kreas forklaeid, hwat to nifeljen mei in stoveblêd, der-t hy mei it fynste ridskip de úttakke bledden fen ’e ikebeam op útsnie. For hwat byfortsjinst pielde hy de lange winterjounen ornaris mei sok spul: tsjerkestoven for ’e boerinnen—naeikisjes en tabaksfetsjes for ’t jongfolk—mar ’t moaijste, dat syn hânnen ea mei eineleas gedild út it hirde hout tsjoend hiene, dat hie in hoekspyntsje for Doet west. Under wie ’t in kasje, mar fjouwer pylderkes, dy droegen it boppestik, twa bûrdsjes alhielendal mei lofwirk sierd en mei iepene lisjes ôfmakke. Och it wie it ienichste presintsje, dat hy syn breid yn syn earmoed jaen koe, mar der hat noait inniger ljeafde de hân stjûrd as dy-t hjir ienkear de blomkes en bledsjes op lei. Troch dy ljeafde waerd’ Sjoerd Meinses in kinstner, sûnder dat hy it sels wiste.

„Net biklûmje litte, Doet!” rôp hy en draeide him efkes om. „Hja komme wol, as hja der oan ta binne, fanke!”

„Ei ju, hwat wistû derfen”, andere hja, wylt hja de doar tichtlûk. Hy hearde it glimkjen yn hjar lûd.

En hy snie fierder—mei de foetten op ’e waerme plaet foar ’e hird, der ’t yn it rossigge ljocht in pear ingeltsjes krânskes frisselen op ’e izeren stander en it wetter sa ienlûdich song yn ’e koperen tsjettel oan ’t hael. Sims gliden syn eagen in amerijke fen ’t wirk ôf—dan stoáreage hy oer ’e wiide rûmte fen ’e âlderwetske keamer en—harke. Mar Doet fornaem hy net mear.

„’t Is krekt, ef ’t Snein is,” tocht Sjoerd Meinses, do ’t hy ris om him hinne seach. It húsrie blonk als in spegel, mei in pear tingeltsjes hie hy hjoed in skien skoarstienskleed for Doet om ’e skoarstienmantel hinge en de flier wie sa ticht mei matten bilei, dat min de reade stiennen net iens mear sjen koe. Seis knopkestoellen stiene as stive soldaten om ’e tafel hinne en derop pronke: foarst yn in lakt blikje in heal dosyn thégoed, in troupresintsje fen boerinne, der ’t se wei troud wie, oard in presentearstrompke mei koeke en in oar derneist mei soeskrakelingen en tredd’ in glêzen bakje mei klontsjes, alles noch neat by de moaije lampe, de gearjefte fen ’e jonge fammen, by hwaens folk Doet jierren tsjinne hie en dy-t nou joun ris komme scoene te pizeljen en to húsbisjen. Derom wie alles sa yn d’es, fen ’t âld kammenet ôf, dat glimde troch ’t heal fleske waeks, dat der op forstrutsen wie, oan ’t koperen tsjetteltsje ta, dat hjoed nochris ekstra readkrite wie en der ’t nou de kofje al nochlik yn prottele fen forwille.

„Hwer scoe Doet nou dochs wer sá láng bliûwe?”; dat kaem him ynienen yn ’t sin en hy gyng moi gysten oerein. „Sa’n heal bern noch mei hjar earste bisite—en dochs—in wyfke út tûzen!” liet hy der út it djipst fen syn hert op folgje.

It like hast, as dy greate keamer noch to lyts wie for dy foarse gestalte. As hy Sneins út tsjerke kaem, stike hy mei syn brede skouders boppe alles út en yn ’t foarige hiene der ek wol oaren as boerefammen eagen op him smiten. Nou, der koe min ynkomme. Mar syn herte hinge oan Doetsje, dat teare, fine famke mei hjar golvich hier, dat as in bern wie neist him. En hja hie dy man mei syn reuzekreften ljeaf, sa ljeaf.... as it gêrsraeike de wyn hat, de machtige, dy-t komt oer séën en bergen en dochs him, it ienlike raeike fynt en—pattet.

---

Sjoerd Meinses folk hie al lange jierren yn it doarpke forkeard, sont se ûnder it twangjok fen in strang regear, dat hjar frijdom fen godstsjinst to nei kaem, weiflucht wierne en nimmen hie ea spyn oan hjar bifoun. Hjar lân en tael forgeaten hja sa njonkenlytsen wei en nou wie for de bern fen dy âlden it frjemde lân fen hjar stamme as in teltsje út in mearkeboek. Mar de swarte eagen, dy-t mei in stil fjûr ûnder ’e tichte wynbrauen weiglûrren en it kastanjebrúne hier, dát forerfde altyd noch fen d’âlden op de bern as d’oantins oan dy lang forfleine dagen en dy lang forgetten kriten. Mennich soan fen âlde Willem Meinses folk hie oars al sa for en nei syn niget foun oan in blondhierrich famke fen Fryslân—mar doch, ek yn de bleke sinne fen it hege Noarden skitteren hjar swarte eagen en by Sjoerd Meinses nóch folle moaijer, mei dy inerlike hearlike glâns, dy-t it lok der mar allinne oan jaen kin.

Hy seach ris tomûk yn ’t foarhús—der wie Doet net—hoázfoetling efkes mei in flecht om ’e hússide, ja, der stie se al mei hjar donker jakje oan, de bûntskelk om ’e holle en digere yn ’e fierte, in swarte stip allyk yn it reine wyt fen ’e winterjoun.

„So?” sei hy en gyng efter hjar stean, „so? stiet de frou hjir as in waerûltsje yn ’e wyn?” en hy naem hjar as in bern yn syn sterke earms en droech se yn ’e hûs. Hja spartele en lake en kibbe, mar Sjoerd Meinses hie se en hâldde se....

„Skammest dy neat? As dat de fammen ris seagen!” sei hja in krom brûkel, wylt hy syn swiete lêst kreas op in stoel by ’t kofjetsjetteltsje delsette. „Sa ’n pear bern!” en hja lûk in prúl lipke.

„Better in pear lokkige bern as in pear ûngelokkige greaten,” sei hy goelikwei, mar hy hâldde him ek ynienen stil, hwent der klonken frouljuestimmen bûtedoar en ien rôp oer ’e ûnderdoar hinne: „Is hjir folk?”

„Ja, ja, ik kom al,” rôp Doet werom en roan gau nei de doar ta. Sjoerd Meinses gyng hjar stadich efternei.

Hwat wie dy Doet nou lyts neist de greate Luts Aens, dy-t bidaerdwei as de lêste ynkaem, krekt sa ’n famke fen in jier ef fjirtsjin, mar dochs mei al de eptigens fen ’e frou, dy-t tojoune for ’t earst bisite ha scil yn hjar eigen hûs, greatsk op dat hûs en noch folle greatsker op hjar man is.

„Dit ’s hjir wol sa ’n kreaze keamer, Doet,” sei mounlers Hinke mei ’n fyn gnyske en seach der ris yn om en do nei Sjoerd Meinses, eigenlik hwat al to lang for in jongfaem.

Hja wie de lytse kant neist, moi omtlein en opsierd mei alles, hwat memmeëach mar opstrewearje kind hie yn ’e goudsmidswinkels to Ljouwert. De blaue driûwkjende eachsappeltsjes stiene nea stil—hja wierne oeral en nearne en hja hie wol hwat tofolle wyt yn d’ eagen, dy-t glandich lokken en gloeiden efter reablonde eachshierkes. As hja lake en ’e krytwite tosken efter de reade lippen wei blonken, wie ’t in aerdich fanke, der ’t alle feinten for in kear wol ris nei omsjen woene. En prate koe se! in abbekaet wie der neat by!

De beide oare jongefammen harken nei de namme fen Pier Sijes dochters. Hja heit hâldde for fordiwedaesje de moalkerij noch oan, mar rintenierjen scoe him oars skoan barre meije. It wierne in pear aerdige bern, allebeide mei in slach yn ’e rêch en sa ’n fyn, spitsich noaske, mar oars roánen hja út-inoar as de nacht en ’e dei. Afke, d’ âldste, lang en spjuchtich as in jong beamke, dat min in steunderke tawinske scoe, blierhertich fen wezen en frjeonlik fen útkyk—dy scoe nimmen for de sister oansjen fen dy lytse, tsjokke fodse fen in Auck, mei hjar dobkes yn ’e hânnen, waerm en sêft fen mûtelens—yn it kintsje en yn ’e stevige wangen, read en roun as moaije bellefleuren. De foetsjes wierne hast to lyts for it ûnfoech tsjokke omskot; hja wraggele oer ’e wei as in ropeintsje, mar o it hertke wie goed! en efter hjar stil wezen skûle skranderens en in goed trochsicht.

Auck suchte hwat ôf oer dy heal-jellen, dy-t hjar to min tametten wie en in hopen, mei hjar smeulen op lytsen en tsjokken, makken it ek noch net better. Mounlers Hinke smiet hjar stûrke der ek o sa graech by en as hja it mâl fel oan hie, joech se Auck der spytbokkings oer, dy-t hjar de triennen yn d’eagen dreauwen en dy hjar sister Afke biändere mei wirden, sa skerp as nuddelprippen en hwer se Hinke omraek mei op ’t sear kaem.

Tojoune scoe de bûter wer jild jilde. Hinke hie de pikbol yn, omt de postloaper hjar fen ’e moarn by-t bjinstap in lyts briefke oerjown hie fen Haeije Hindriks en dy skreau, koart en bondich, dat de reis him to fier waerde en hja him net wer hoechde to forwachtsjen.

Hja hie it pompier as in kleone yn-inoar treauwn—mar hja hâldde hjar stil, skriemde net en fûtere likemin, mar flûstere allinne: „’k scil dy wol fine, jonkje!” en gyng do bidaerd wei yn ’e hûs. Narjend wierne do al dy hearlike ûren hjar nochris foarbykrûpt, eft se net wer skiede koene—dy ûren, as hja sa grien mei-inoar wierne en hja tochte, dat hy hjar wol freegje scoe to trouwen.

En der ynienen: út, út!!

Scoene der ek altomets guont ûnder sitten ha to stôkeljen en to rabjen? Hie der miskien gignút fen west, dat se mei in oaren ien Sneintojoun hâlden hie, do-t se by hjar nichten útfenhûze?

Dat scoe ’t wêze kinne, tocht hja optslach en dan hat moalkers Sije it forkrante, dy slûche sokses mei syn lytse eachjes, dy-t oars sa aerdich plúre koene. Mounlers Hinke wist alle lek en brek fen ’e feinten út ’e omkrite en mei ’e measten hie se sont hjar sechtsjinde jier wol ris merkehâlden ef reedriden.

„Ho giet it mei de jongefammen? Binne der al oaremans bern om ’e doar?” pleage Sjoerd Meinses, do ’t it blikje oan kant skoud waerde en ’e bramboazebrandewyn op ’e tafel kaem.

Luts Aens krige in kleurke. „Dat ’s al ien tawird,” miende hy—„en Afke en Hinke en Auck, ho stiet it mei jimme?”

„Ik bin op skien pompier,” sei Hinke noartsk. Hjar priemmen, dy fleagen as wylden yn ’e streekhoas om, krekt ef moast se der in libben mei fortsjinje.

„Kom, Hinke, flau nou net,” sei Doet. „Wy wite ommers allegear wol, ho ’n sib frijer jy ha. Dat ’s al twa jier út en oan en as jy mar wolle, dan is ’t klear en trouwe jimm’ Maeije,” en Doet seach Hinke gútich oan.

„’t Is út en foargoed ek! Nou wite jimm’ it!” andere Hinke nitelich en do ynienen tsjin Auck: „Dû witst der mear fen, Auck! ”

„Ik?” frege Auck tige binijd, mar bidaerd. „Sa wier as ’k hjir sit, neat.... Hwat miene jy wol?”

Afke seach foardel, wylt se in bytke om ’t fine noaske bilûk. Doet hie ’t yn ’e gaten: Afke scoe wol wite, ho-t de foarke yn ’e stôk siet, mar hâldde hjar noch efterút, tocht hja.

„Hwat ik mien?” nydse Hinke, alhiel op iene ein. „Hwat ik mien? dat ’s twaris, dastû de greatste rabbersskûtel biste yn Sânhúzen en teutest, dat dyn earen der fen sûzje. Moast noadich tsjin Haeije sizze, dat ik mei in oaren ien west ha by myn nichten en rabbe hast!.... Sjut bolrinder is der neat by!”

Nou gyng ’t Afke to bot. „Jy komme ús Auck net to nei mei jo skerpe tonge, bigrepen?” moanne hja.

„Masters kerdoes en Ruerd syn wynhoun, dat ’s in pear en ’e meagere en fette jierren yn Egypte folgen ek op inoar, hen!” spotgnyske Hinke mei in lange úthael.... „Mar ik siz jimm’ dit mar: ik ha ’t útmakke mei Haeije en hwa ’t myn ôftanke gûd ha wol—seine ermei!”

„Jy forsinne jo der in lyts bytsje,” kaem Afke nou o sa koel út ’e hoeke, „jy hienne folle mear smucht op Haeije Hindriks as hy op jo en hy hat it útmakke, Hinke.”

Dat wie oalje yn ’t fjûr. Hinke waerde sa wyt as it kraechje om hjar hals en hja meat Afke fen ’e holle ôf oan ’e foetten ta mei eagen, dy-t sizze woene: „Hwer bistû wol wei krûpt, Pier Sijes dochter?”

„Hwat docht my dat in wird!” sei hja en smiet de holle yn ’e nekke. „Haeije sjocht jimm’ en gelikens net iens!”

„Dat kin ’k jo oars biwize,” sei Afke en helle in briefke út ’e bûs, dat hja yn ’e hichte hâldde mei in fyn: „Kinne jy dizze hân, Hinke?”

Nou, ef Hinke dy koe! Hja stoareage en seach en it húnjende andert bistoar hjar yn ’e mûle. Dat wie ommers Haeije syn hân mei dy lange halen en sok pompier mei blaue streekjes—ho faek hie hja wol net mei sa ’n brief fen him yn ’e bûs roan, om dy to lêzen en wer to lêzen!

„To, to, nou ophâlde,” miende Doetsje goelikwei. „Dy frijerij wit hwat, n’t Sjoerd?”

It jongfolk scoe nou ris efkes yn ’t simmerkeamerke sjen; der hie Sjoerd Meinses in pear moaije tsjerkestoven klear stean en d’ iene derfen hie Aene Wypk bitinge. Hinke stúme, min hearde hjar net mear en eart immen der om tochte, gyng de bûtedoar en joech hja hjar ôf nei hûs.

Doet merkbite ’t alderearst, dat hja de wyk spile hie en seach rare sneu. „’t Moit my danich, sei hja bidrukt, „’k ha jierren by mounlersfolk forkeard en hwat moatt’ hja nou wol tinke, as ’t hjir sa op rûzje en spul útdraeit.”

„Kom, ik scil ’t wol efkes for dy yn-oarder bringe,” treaste Sjoerd Meinses, en gyng oerein. For dy sêfte eagen fen syn wyfke woe hy wol troch wetter en fjûr fleane en mei in pear stappen wie hy al by de doar.

—Hinke stiet grif yn ’e srnoute fen ’e krimpe to stúmjen, tocht hy. Mar dan koe hy hjar net. Hja fleach al lang mei steande earen nei hûs ta en do-t hy einliks ek bigriep, út hwat hoeke de wyn waeije scoe by in frouminsk mei sa ’n bluisterich aerd as Hinke, do stapte hy de strietwei út, hjar efternei.

Ring kaem hy hjar op ’e side, mar mei mounlers Hinke wie joun gjin lân to bisilen. „Is me dat der faksearjen!” bigoan hja út to farren.—Né, Sjoerd, ik gien net werom!” sa waerde hy ôfsnûrre en do-t hy-t oer in oare bûch smite woe en sei, ho-t it syn wiif moide en dat hjar der gjin wille om hie, andere hja gnyskjend: „Hwat ha’k mei jo wiif to meitsjen?”

Dat stiek him. „Jy litte myn wiif ek mar alhielendal bûten ’t spul, bigrepen?” sei hy en syn lûd, dat trille fen ynhâldene lilkens. Hy tochte om Doet, ho-t se útsjen scoe, ef hy ek mei Hinke weromkaem en ho-t dan de ûnderdoar op ’e knieren draeide en der him allinne ynlitte scoe. En dat syn wyfke hjar earste bisitejoun! der ’t se al wiken for sparre en al moannen nei útsjoen hie!

En neist him lâns flodderen de eptige stroken en riûwsels fen Hinke hjar stêdske „japon” en op in hiele oare toan waerde der ynienen hast smeekjend sein: „To Sjoerd, bring my efkes it mounleloantsje lâns. Der strúnt ornaris jongfolk om en in jongfaem wirdt sa gau bipraet, nou?” suchte hja dimmen.

„Dat ’s goed,” sei hy koart. Dochs hwat woán, tocht hy moediger, ’t fanke scil der ús nou gjin kwea hert om tadrage.

Sjoerd Meinses hâldde mounlerinne graech for eagen—hja skikte syn wiif fen alles ta, naeijen en breidsjen út ’e bûrren en yn ’e haeijinch moast Doet hânlange en gyng jouns mei nei de jister. As Slachtmoanne it akkefytsje fen ’t bargeslachtsjen brochte, dan wie Doet ek mei oer ’e flier en siet by mounlerinne yn ’e keamer to woarstmeitsjen en dan kaem se jouns ek net mei lege hânnen thús. It sied waerde for hjar ek altyd in pear sinten goedkeaper meald en yn ’e lêste wike ef hwat hie min op ’e mounle mei it drokkere gemael sims wol in pear flinke hânnen brek en dan fregen hja Sjoerd Meinses. „Scoe hy hjar noch net in pear ûre gerieve kinne as goefrjeon?” Hwent sjoch, as arbeider, der liet Sjoerd Meinses him net for brûke! Hy wie frij man, op syn eigen groun en yn syn eigen hûs! It bleau in ginst for mounlerinne, de tank for hjar woldwaen!

En al de greatskens fen it âlde súdlânske bloed wâlle yn him op: lyts mocht syn hûs wêze, mar hy wie der de kening! En hy seach der twa strieljende eagen, der ’t hy alles yn lies, hwat syn libben ta ’n parradys makke, dat noch net troch d’ingel der wrake foun is. Hja sprieken fen hoop, dy reine blaue stjerren, fen lok en fen in takomst, in hearlike takomst.... trijersum....

It moed waerde him fol, dertwisken dy âlde elzebeammen fen it mounleloantsje en de triennen kamen him, de sterke man yn d’eagen by de gedachte oan dy ûnútsprekkelike wille fen kommende dagen. Hy roan neist Hinke lâns, sûnder der hast bilul fen to hawwen, dat hja al sa ticht by honk wierne en as de moanne nou en dan ris mei hjar sêfte loaits troch in wolkengloppe glimke en ’e dreamjende wrâld yn syn djipste winternacht oersulvere, dan foun hja ek in pear eagen, dy-t nei ’t fiere blau kúrden en in herte, dat syn God tanke for syn lok.

„Ho is ’t, gien de saken net fordélich?” bigoan Hinke, sa frjeonlik as hja sims wêze koe. „Jo suchte sa.”

„Die ’k dat?” andere hy earnstich.—„Mar saken, seine jy—nou der bimoije de jongefammen hjar oars net safolle mei, wol?” en ien amerijke rêstten syn swarte eagen op hjar. Krekt skoude der in swiere wolken de moanne foarby—Sjoerd Meinses hie ’t net sjoen, ho-t Hinke ta de hals út read waerde en hjar eagen bigoanen to fonkeljen.

Efkes wierne hja allebeide stil en do andere hja greatsk: „Nou, ik bimoi my dan dochs wol mei ús memme saken, kin ’k jo sizze. Soks komt yen altyd to pas.” Ynienen kaem hja hwat tichter by him. „En as ’k jo nou ris fortel, dat ús mem sa’n foege fiifhûndert goune hat to lizzen.... dy koene jimm’ miskien wol brûke, tochten wy en dan hoeche jimm’ fensels it measte ek net to jaen. Mem en ik praetten der lêsten al ris oer en do sei mem, as ’t pas joech, koe ik it wol ris tsjin jo sizze.”

„Jimm’ mem wit ommers ek wol, dat Pijjes Jans syn heit it jild oer myn spul hat”, andere Sjoerd Meinses, net wakkere oansjitsk.

„Ja wis”, leugene Hinke, sûnder dat hja der oars fen waerde, „en mem dy sei, hja woe net lije, dat jimm’ sa jong al yn ’t lijen rekken, hwent dy Pijjes Jans syn heit helle alle hiersljue it fel oer ’e nekke en hy scoe jimm’ ek net sparje. Fanke, sei se, fjouwer en in kwart for Sjoerd Meinses. Dan is ’t foardiel for him en dan kin hy for ’t jild, dat der oersjit, syn wyfke ris bliid meitsje.”

Dat die de doar ticht. Doet bliid meitsje! Earst harke hy hast net iens nei Hinke hjar praet, mar nou waerde it bledsje omkeard en bigoan it him goed ta to lykjen. Wier wie ’t, Pijjes syn heit frege in hege rinte, hja wennen der einliks mar djûr en de húshâlding naem ek mear, as der ris in lytsen ien kaem—Sjoerd Meinses sloech al ta yn syn hert—mar hy útere it noch net, hy woe der earst noch ris mei Doet oer prate.

„Kom mar ris efkes oanrinnen yn in ledich skoftsje, Sjoerd”, bigoan Hinke wer. „Jimm’ binne sikersonk to goed for Pijjes syn heite útsûgerijen, seit ús mem en ik siz ’t ek,” en hja flaeide op hjar allermoaijst.

Sjoerd Meinses waerde der súver stil ûnder, dat dit fortúntsje him sa mar yn hânnen falle scoe. Hwat scoe Doet nuver opharkje! In gelok, dat hy nou mar efkes mei gien wie mei Hinke, nou wist hy de blide tatynge namsto gauwer.

„Moatt’ wy yntkoart ris komme, om der oer to praten?” bigoan hy wer. Hy koé ’t hast net leauwe.... hy woe ’t noch sa graech ris wer hearre. It klonk him suver as mesyk yn de earen, do-t hja fluensk andere:

„Ja wis.... kom mar gau ris, dan kin ’t ynoarder makke wirde. By ’t winter komm’ jimm’ dochs ommers altyd to sûkela-drinken.... dan scil mem it jo wol better útlizze. En dan ha ik ek gjin argewaesje fen moalkersbern, dy sniggels!” en hja lake mei wrede spot. It wie sa tsjuster dat op ’t mounleloantsje, oars hie hy grif it nuvere flikkerjen yn hjar eagen wol sjoen en dat wie net allinne fen haet tsjin moalkersbern.

„Ea hwat!” sei hy der luftich oerhinne, „hja binne jeloersk op jo. Dat is ’t.” Hy hearde de spyt yn hjar lûd en woe ’t nou hwat torjuchte prate. Dy frijerij by de frouljue, dat wie sok tear spul en it moide him danich, dat se nou krekt by hjarres der rûzje om krige hiene.

„Op my?” frege hja, krekt as hie hja him net bigrepen.

„Ja fensels. Tink’ jo, dat it hjar de eagen net útstekt, dat jy sokke feinten krije kinne? Nou wirde se lilk en jo krije der spytbokkings oer.”

„Ja.... mar....” sei Hinke spitich, „hja hat him nou ommers, Sjoerd.” Der knypte de skoech, dat mirk hy wol. As ’t sa gyng, dan bigoanen de frouljue op ’t lêst noch om Haeije to fjuchtsjen.

„Nou! hy hat jo dan dochs mar de eare oandien, om earst by jo to kommen en ik for mysels doar der wol by sizze, eart de winter om is, is ’t út mei Haeije en Afke.”

Dat wie sêfte oalje yn Hinke hjar hertewoune; hjar lilkens bigoan stadichoan aerdich to saksearjen en do-t hja ’t steksdoarke iependraeide, wie se for ’t each wer de âlde.

Sjoerd Meinses brocht hjar oan ’e doar ta en gyng do werom en tocht der noch ris oer nei. It skilde al wer gâns, as hja dat jild nou ris hwat goedkeaper krije koene en eltse sint wie der ien. Fiifhûndert goune! it wie gjin kleinigheid! Sims, hiel djip yn syn hert, tocht hy wol ris, as ’t noch mar net better west hie, om in jier ef trije mei trouwen to wachtsjen. Dan hie hy noch hwet mear oergearje kind en ’t nou gjin skrabjen om ’e kant west. Mar och, hwat binn’ trije jier lang for ien, dy-t wachtet op syn lok! Licht wierne der wol guont, dy-t dat koene.... mar ’t gyng him oer ’e fûst. Hy hie ’t trouwen mar weage.—

Hy wie sa yn ’e prakkesaesje wei, dat hy mirk it net iens, dat it wer bigoan to snijen, wiskjende wei mei nou en dan fen dy tinne wite snieflokjes, droech fen felle froast. Hja glinsteren op syn jas, hingen him yn ’t hier en einliks toraenden der him in pear op ’t wang. Do mirk hy ’t earst en sette de kraech fen ’e buffel op en stapte steviger oan. It waerde in skouwer yn ’e wyn op, dy-t súver yn ’t Easten wenne, nou al in dei ef tsjien lang en de loft wie rein en fris, fol keald fen in echte winterske nacht.

Yn ’t nei hûs ta rinnen draiden al syn tinzen mar om dy iene saek: fen dat jild. Hwet waerde dat nou allegear moai skikt, it koe suver net moaijer! En dochs wie ’t krekt, as in heimsinnich eat him warskôge.... sêft en seamelich aloan.... doch ’t net.... net. En hy prakkeseare him hast stikken deroer, der siet nou dochs suver gjin koarel kwea yn, hja hiene der ommers selst net iens om frege: mounlerinne bea it sa mar oan. By Pijjes syn heit wie ’t fiif procent, dy wie deun, tige op ’e sint en nou fjouwer en in kwart, dat skilde gâns.—

Fen fierrens hearde hy se al laitsjen en oangean by hjarres. Der waerde hast net iens nei harke, do ’t hy sei dat Hinke net mei weromwold hie, hja hiene sûnder hjar ek like folle plesier, hwent as hja op ’e bisiten net nûmmer ien wêze koe, dan wie ’t hoarntsje kniesd.

Hy skikte mei oan en seach it omsittend laech ris roun.

Yn ’e hirdsherne, der troane nou moalkers Sije in ’t winterhabyt fen in swiere buffel en in greate fellemûtse, der-t de lytse eagjes hast ûnder weiwaerden en dy kaem nou en dan twisken it smoken fen ’t pypke en ’t preauwen fen ’t sûpke ris út ’e hoeke mei in grapke, dat de frouljue it hast fen wille útsnokten. Twadd’, him op ’e side, smûk neist Aene Luts, syn faem, der siet Pijjes Jans op in krebintige knopkestoel om to riden. Hy biseach syn faem noch ris tomûk en do ’t hy ’t mei himsels iens wie, dat der nin moaijer en ljeaver yn ’e omkrite to finen wêze scoe, dronk hy op dizze lokkige wytnis yn ien swolch syn romer leech en bigoan der for ’t earst yn syn libben oer to rekkenjen, hofolle ’t in brilloft koste. Ris oan ’e siden pet lûke, hwat mei de hânnen omtipelje, syn faem ris hiel tomûk in ljeaf loddrich triûwke to jaen ûnder de tafel troch yn ’t mûtele pinkje, hwat wie dat trewis for Pijjes Jans! Wol in kuierke fen in lyts ûre wirdich! en dan efkes syn faem nei hûs ta bringe en der by de trije bjirken, ho hieten se ek wer.... it klaverblêd.... hjar in patsje ûntstelle, krekt sa ’n swieten ien as dat for twa jier, it earste op dy Novimberjoun!

De tredde man, dy skoude syn skipke yn ’t farwetter fen Auck Sijes, mei oare wirden, hy siet tichternôch by hjar, om in frjeon to hietten en pleage hjar krekt genôch, om hjar feint to wêzen. De lêste binaming ware him ek ’t bêste yn ’e kaert, hwent hy stike om Auck Sijes mei de fûle foarsje fen immen, dy-t nei eigen húslikheit útsjocht. Dat hy in gewiksten prater wie en in goede „dosis” soun forstân ûnder syn moi greate plasse hie, der ’t it swarte hier mei brede stringen oerhinne plakt siet, koe him as in eare tarekkene wirde. Hy wie mei licht sied en koeken bigoan to hânneljen en hie ’t nou al brocht ta in dwershúzing yn ’e bûrren en twa feinten en ’e ljue kamen sims al oan ’e pet, as hja him seagen, mar der waerde him neijoen, dat hy mei de kweade kûzzemûzze en him better mei syn biheinde foet folgje koe as de tsjoensters op hjar biezems en derom hiene de ljue in kwea each op him. Der wie sa troch-den-dei gjin praet fen, mar as der jouns immen syn hûs foarbygyng en noch let ljocht yn ’e skûrre seach, dan tocht hy riboskjend: Hessel en ’e kweade binn’ oan ’t hjouwersek-tellen.

By Pier Sijes, der laken hja hwat om dy âlde segjes, hy waerde der let en set as in ienichste soan by syn mem en d’âlden frijden mei, eft neat wie. Sa kaem de eptige Hessel mei ’t wyt foar en in blinkjende Lochemse diamant yn syn blauwe das yn dit omsittend laech tolânne, der ’t hy oars al to âld en to permantich for wie, mar hwat docht in fiskers-man al net, as hy byt hat! Bij eltse snedige set fen ien fen ’t jonkfolk lake hy mei, dat der djippe tearen om syn tritichjierrige mûle kamen en syn noas bigoan to gloeijen as de healripe kêrsen yn syn naentsjetún, der de protters de frjeonlike ploaitsers wol fen wêze woene.

„Kom, Afke en Auck, moatte wy ek ris om hûs tinke?” frege Luts Aens. Hjar tochte, de rjuchte wille wie der út, sont Sjoerd Meinses weromkaem wie sûnder Hinke, Doet lake net mear fen herten mei en sims stûke it petear by de aerdichste setten.

Doet hjar lûd klonk ek sa dof en bidrukt, do-t hja foartgyngen en hja sei: „Gau ris wer komme en thús joun sizze,” en Luts hearde, ho-t hja suchte.—

„Nou mar op hûs ta, n’t Lutske,” sei Pijjes Jans en skoude syn earm troch hjarres. „Dat ’s for ’t fallen, hear!”

Sije en Afke kamen hjar op ’e side en yn ’e fierte seagen hja as twa Sinése skimmen Hessel en Auck omdwelmjen, dan bleau der mar ien en dan kamen se allebeide wer foar ’t ljocht, en moalkers Sije, dy sei derfen sa ûnskildich wei, dat Hessel ek ljeaver blomkes as strûken seach, al wie ’t yn ’e winter.

Einliks—der makken hja it heal desyn fol, Auck mei it forlegene sizzen, dat hja hjar fingermof weislipt hie en der sa lang om siikje moatten hie, hwat Luts mei in glimke en in wetich: „Op elts slot past in kaei”,—wol leauwe woe.—

„Witt’ jimm”, hwat wy moasten?” bigoan Hessel, dy-t ljeaver noch in grapke yn ’e útsetting hie as mei de kweade hjouwersek-telle: „strúne fammen, strúne by Jan Watses folk op ’e hoek! For âlde Foeck is ’t hjeldei—Gjalt kûper is der hinne mei de nije fiterskoen oan en in Dimter koeke yn ’e bûs.”

„Fij né, strúne.... dat jowt gjin pas”, lei Luts Aens der tsjin yn.

„Hwerom net?” lake Hessel. „Sneintojouns strúne se by jo en dan ris wer by in oar, sa de hiele streek lâns—hwerom meije wij ek net ris?”

„Jonge ja”, mienden de oaren en hja bleauwen al foar it hekje fen Jan Watses folke hûs stean. In âld nêst yn hege beammen wie ’t, lytse rúten, heale lûken, de hiele foarhúzing mei reid en suggen dutsen, in bihoeftich skûrke, mar Jan Watses folk wie rûch op ’e side, dat hie Gjalt kûper ek yn ’e gaten—hy frijde lang, hy frijde sleau, mar hy hâldde oan.

Hja teanten efter inoar oan it sânpaedtsje lâns nei it keammerke ta, Hessel foarop en Luts noch in bytsje fen fjirrens as de alderlêste.

„Hark!” lústere Hessel en lei syn ear by de skreef fen in lûk. „Gjalt kûper riddenearet, eft hy d’âld master is”, en hy bisochte, om it watteltsje to finen, der ’t de houten finsters mei fêst sieten.

By Jan Watses folk hellen hja in bântsje troch de strûp fen ’e âldmoadrige blaue gerdynen, dat sparre latsjes en trije sinten út en hja hingen der like kreas om, sei Foeck dan wolfoldien.

Mar mei de dampens kaem it waer deryn en oan ’e iene kant hingen hja sa wynsk as hwat. Nou trof it sa, der wie ek krekt in oastgat en by it gerdyn troch koe min dan krekt yn ’e keamer en it boppestik fen in âlderwetske pomplampe en ’e hollen fen twa minsken sjen, d’iene mei in opmakke mûtse op en ’e oare mei in prûkje wyt hier, dy’t elk oan in ein fen ’e tafel sieten, sa fier fen in-oar ôf, as jongeljue it noch noait bitocht ha.

„Myn ljeave Foeckje”, sei de kûper sa grien, as in krom swiete kofje en in pyp-fol bêste tabak in slûch âld mantsje mar meitsje kinne, „sjoch, wy koene it oars sa skoan ha, n’t ljea?”

Foeck dy nikte as tastimming, dat de plooikes fen hjar opmakke mûtse risselen as de toarre bledden yn Novimber.

Gjalt brimde ris—it hege wird moast der dan dochs ek ris út en mei nije moed bigoan hy: „Deis hwat skrippe, witt’ jy, in bûterfet meitsje, in moai ammerke for jo to skiepmelken, witt’ jy, dan op ’e joun hwat yn ’e beantsjes skoffelje en ’e blomparkjes wjudde en dan jy klearsitte mei hwat kofje en in brogje, nou Foekje, ho liket it? Wy koene in aerdige âlde dei ha, mien ik to sizzen.”

„Alde dei?” en Foeck seach wol sa raer. „Ik bin noch mar yn ’t seis en fyftichst”, lei hja nidich út as andert op dizze lange riddenaesje fen baes kûper, dy-t hy yn trije jounskoften twisken skiepmelken en beantsjeskoffeljen fen bûten leard hie.

Mar baes kûper dy wie net ring út it fjild slein. „Dat woe ’k net sizze, witt’ jy”, sei hy, „jy binne noch in wûnder kreas frouminsk for jo jierren, mien ik to sizzen en derom wol’k jo ha en sa is ’t mar gesteld mei my. Woll’ jy, dan is ’t goed en woll’ jy net, dan....” en baes lûk hiele djippe tearen yn syn lege foarholle, der ’t it hier as kedsjemoanjes oerhinne hinge.

Foeck gyng de grize oer ’e grouwe. Hja seach baes kûper al mei in pûdtsje fol rattekrûd yn ’e bûs troch ’e kûperij kuierjen.

„Hwat dan?” frege hja húverich, mei hjar fiif en fyftich jier noch in bern in sokke saken, hwent dit wie Foeck hjar earste feint en ’t scoe hjar lêste ek wol wêze. Fen aeklikens riboske se op ’e waerme stove.

„Jy freegje fen hwat dan?” rôp d’ âlde kûper, dy-t sa yn ’t frijen keard wie. „Ja dan—ik trou in oaren ien, kin ’k jo sizze!”

Foeck liet de holle sinke. „As ’t perfoarst dan sa wêze moat, lit ús ’t dan mar bisiikje,” suchte hja en sa boasken dizze beiden. Allegear hiene se troch ’t oastgat loerd, d’ iene nei d’ oare, mar do-t de kûper syn lêste pile ôfskeat, der ’t Foeck sa fen suchte moast, bigoanen hja to laitsjen, dat hja skodden. Sa hird as syn rimmetikige skonken it mar lije woene, fleach hy nei de doar en do derút, mar der wie gjin minske mear to bikinnen. It jongfolk hie al lang de wyk spile en fol lilkens hearde hy se lûd yn ’e fierte sjongen: „To Bolsert yn ’e merke, seach ik in famke stean!” Nou waerde baes pûr; min moat wite, dat syn earste blauwke him taparte waerde fen in wolkammersdochter út dy âlde stêd. Elkmis, dy-t baes syn lijensskiednis koe, der ’t nou al fjirtich jier it gêrs oer woeksen wie en der ’t baes him al lang oer treaste hie mei in houn en in kat mei in byneffens in heal pounsmiet beantsjes, kin bigripe, dat as it jongfolk mei bes dit skoandere liet ynsette, it mei baes net mear yn ’e es wie.

Sa eindige dizze joun mei in liet fen ’e jongerein, dy-t yette fol oanslaggen siet en mei ’e forsuchting fen baes kûper, dy-t wol woe, dat de hiele smite goed en wol yn smûk bitimmere bûterfetten yn ’e feart rôlle.

III.

Klip—klap, gyngen de flaljekloppen op ’e hirde telle fen Aen Claeses syn skûrre en klip-klap kroaske Aen Claeses op ’e âlde klompen efter Benjamintsje oan, dy-t mei earms en skonken op it iis fen ’e greft oan ’t skermesearjen wie, om ’e geheimen fen ’e skoandere reedriderskinst to learen. Dan klûmmere Benjamintsje ris wer yn ’e wâl om en telde dûbbeltsjes yn it swarte iis ef iit hwat snie út ’e folle fûst—dan swaeide hy wer as in skipke sûnder roer foar Aen Claeses út en twisken de bidriûwen wierne heit en soan aerdigjes oan ’t tiid formalen.

Aen Claeses seach ris nei de loft; it wie moai waer, fris en kâld mei sinneskyn. Krysttiidwaer, seine de âlde wyfkes en hja tochten om Sint Steffen, do-t hja for lange, lange jierren dounsen op Birgumerdaem! Do hie de snie ek krekt sa wyt en sa rein oer ’t fjild lei as nou en sa stouden do ek de lêste flokjes fen ’e beammen yn ’t oanheljen fen ’e eastewyn. Hja riden yn gedachten noch ris wer it âlde paedtsje lâns, by ’t poelke der op bine, dan ’e tochtsleat lâns, oer it mounlehiemke, de feart del nei de mar. De glinsterjende, njuebringende yn syn bifrissling fen toarre reitplûmmen lokke hjar sa mei syn krinkeljende banen, dy-t op fiere toerkes fen ’t gea oanroánen en dochs loerde de dea derûnder, de kiste, dy-t as in tsjustere spjalt fen wetter it skitterjende kristal fen ’e iisflier mids twa skaette.

En nou ’t hy de fjilden oerseach, tocht Aen Claeses der ek om, ho faek as hy mei syn jonge foetten en syn herte fol moed der ek oer dy mar flein wie. Nou loek hy nei de sechstich—it gyng nei de bidelte ta mei him en syn bern fornûgen hjar nou, der ’t hy ek jong en fleurich west hie.

Klip-klap, gyng it yn ’e skûrre en ’e wine bigoan to sûzjen, dat de piken derfen foartstouden en âlde Karo by de greft kaem, om syn need to kleijen. Mar Aen Claeses fornaem it net.

Hy eage yn ’e fierte.

Der droech it lân njonkelytsen del nei de mar; hege elzewâllen biskaden de kampen; poelkes dreamen hjir en der as forgettene rêstplakjes fen ’t wetter en fjûrreade kantsjes scoene der noch sa oerhinne hingje as do-t hy in jonge wie en se as syn likeblommen op it petsje stiek.

En dan al fierder.... al fierder weage in reidbosk, foars en ticht mei tûzenen wetterpaedsjes dertroch—krinkeljende grillige berntsjes fen lange reinnachten, sa ’s de hjerst se jowt. En stil as in ienlike wachter riisde de greate mounle óp ûnder ’e djippe sniekape, yn slom—eft hy nea it sûzjen fen ’e wyn tsjin syn roeden kend hie en nea de triljende amme fielde fen in stoarm, dy-t slûpend neijer rint út it Westen.

„To heit, helpe,” eamele Benjamintsje.

„Ei ja jonge,” sei Aen Claeses. „Kinst my nou net efkes bitien litte? Sjoch, Luts en dy scill’ ek to riden.”

„Luts,” rôp ’e lytse twinger—„Luts! Nimst my hwat koekjes mei?”

„In lange lape, om der lytse jonges in wan mei to jaen,” pleage Luts mei in goed sin. Afke en hja wierne togearre, beide alhiel út ’e leage wosken, de sneinse kyps op en de redens yn ’e hân. Hja scoene hjoed nei B. ta to riden en Pijjes Jans en Haeije wachtten al op hjar by d’ opfeart, om for hjar op to lizzen.

Pijjes en Luts, dy riden in eindtsje foarút; mei in linige swaei gliden hja oer ’t iis, beide krekt op ’e streek. It wie in skilderijke fol libben, fol gloed, de fynste nuddel fen Rembrand wirdich, mocht hy oars ek for ’t ljeafste ronflige, âlde troanjes forivigje. Mar hwat is moaijer as de jonkheit yn ’e folle fleur, as in pear soune, gnappe minsken, dy-t op smelle izerkes in gledde baen folgje—dy-t de eagen skitterje en ’e wangen gloeije! Fen ’e wyn, mient in klûmsk âldfeint by de hird; ei jonge né, der binn’ tûzen oare dingen, dy-t it foarholtsje blanker en ’e wangkjes reader meitsje! Altomets in triûwke yn ’t hantsje, dat de foarrider sa waerm yn sines fielt—in ljeaf wirdke, dat mei de wyn forwaeit en dochs o! safolle bitsjut en as it jounet oer ’e fjilden, hiel tomûk in patsje, hwennear de reed losrekket en in aerdich kopke him foardel bûgt.

Ja âldfeint, dat binne tûzen dingen, dy-t jy forgetten en dy-t hjar fen jo forjitte litten ha, do-t se jo bienbitige troanje en jo mitrige skouwing seagen. Hja binne om jo hinnegien, man, as boartlike berntsjes, dy-t in âld jeuzeler skouderje.

„Sjoch,” sei Pijjes Jans, „hwa binn’ dat? Lutske?” en hy wiisde op in stippe foar hjar út. Der wierne twa en hja lieten hjar foar ’e wyn ôfdriûwe nei de mar ta. „Scill’ wy ris?”

„Nou!” sei Luts en hja sette hjar to skrip. De kriich kaem deryn. Hwerom scoene se do oaren foar litte? Koene se net like hird? En se woánen groun, in tûmbré, in reed, al mear en mear, mar o sa stadichoan, hwent de oaren spilen ek net min by. It fromminsk skoude de feint op, dat hy derfen skokte, mar einliks lieten hja it sitte en bleauwen by in diske mei sealjemolke en knapkoekjes stean.

Pijjes en Luts draeiden der ek hinne. „Hearink, binn’ jimm’ it? Hwer komm’ jimm’ wei?” ûntfoel Luts, do-t se seach, dat Hessel en Auck foar hjar stiene. „Nou, as jimm’ wachtsje wolle, Haeije en Afke binn’ ek yn omwandling. Hwerom binn’ jimm’ ek net daedlik mei ús gien?”

„Sjoch,” sei Hessel, „Auck hie ôfpraet mei Hinke en ’e feint, dy scoene ek mei. Mar Hinke bleau wei en do tochten wy, kom, wy gien der efkes oan. En nou witt’ jimm’ noait, hwa’t der wierne to thédrinken? Lêsten sa’n reboelje en nou ynienen wer sa iens as hwat.”

„Sjoerd Meinses dochs net?” frege Luts.

„Sjoerd en Doet allebeide, hear en mounlerinne en Hinke wisten net, ho-t se hjar wol lette en sette scoene. Hinke foaral wie sa ljeaf as poeske,—to diwel, as de klauwen noch mar net ris foar ’t ljocht komme!”

„Fij, Hessel, sok sizzen”, abbeleare Auck der tsjin. Pijjes en Haeije joegen der hjar nou ek by en harken, hwat der forkrante waerde en Haeije dy sei: „Der wirdt gnúte, Sjoerd moat mounlerinne nei de eagen sjen en Hinke sjocht him tofolle yn ’e eagen, bigrepen? Dy earme Doet!”

„Mar der leau ’k nou neat fen”, sei Luts foarheftich wei, „en jy ek net, wol Haeije?”

„Ja, ik ha ’t net sjoen”, sa makke Haeije him der ôf.

Pijjes, dy hâldde in spûlkûmke mei sealjemôlke yn ’e knoffelige hânnen en blies deryn, om it ôfkûlje to litten. Luts loek him oan ’e mouwe. „To siz ek ris hwat”, fitere se him bare nijsgjirrich oan.

„Hwat scil ’k sizze?” miende hy. „Dat frjemdlânske folk is sá hiet, sá kâld. Hjoed rinne se for immen troch wetter en fjûr en dy is hjar moarn gjin oansjen mear wirdich. En saken hat Sjoerd Meinses mei mounlerinne, dat’s wier,” sei hy hiel súnich.

„Dat’s dan yn ’t koart sa kaem, net? Ik ha ’t tominsen noait fornaem,” sei Hessel.

Pijjes seach ris nei de loft, krekt ef moast hy him ris bitinke en do flapte hy der moi hastich út: „Hja hiene jild fen ús en heit had se altyd bêst bihânnele en der komt me op in joun Sjoerd Meinses skytskoárjend oansetten om it jild op to bringen. Hy wie oars redt nei syn sizzen. Hwa ’t dy oare wie, mounlerinne fensels, dat waerde ús letter wol oandroegen en ek, dat Doet him der tige op oanstien hie. It skilde gâns yn ’e rinte en hja is moi deun, sa’s jimm’ wite. Sjoerd Meinses hie der earst oars gjin iens praet fen heare wold, hy meij mounlersfolk net rjucht lije.

„Hinke scil wol wite, hwerom hja ’t docht. As Doet hjar eigen lijen mar net biskript,” tocht Haeije en hy moast it letter mei oansjen, ho-t dy treurige foarsizzing wierheit waerde.

„Kom, kom, der wolle wy hjoed ús skoane moaije dei net mei bidjerre,” sei Pijjes. „Elkmis syn eigen soargen, dat ’s krekt genôch—en wy hwat wille, n’t Lutske?” en hy lei wer for hjar op.

Haeije en Afke, Hessel en Auck hekken der ek efteroan en ho-t Sjut de foetten ek priken efter hjar lyts diske, hja moast oerein, om it jongfolk ris efternei to sjen, dat as in lange rige mei linige krinkelbôgen oer ’t iis swaeide, dat de balken derûnder skeaten en it skrapsel der nei stoude.

Hja fleagen se allegearre foarby: earst in kloftsje bûrsterfammen, dy-t ien inkele feint ta hjâr offer útsocht hiene en hjar nou mei dizze goede lûker foar ’e wyn ôfwaeije lieten. Do in stik-mennich preamkeskouwende jonge bizen, de redens heal ûnder, de buiskes heal oan, dy-t mei fûle foarsje jonge fammen efterop riden, dy-t se net koene, mar dochs wol guont út de kinde wêze scoene, tochten se en einliks hjar eigen sisters op ’e side kamen. Dan by tiiden sa’n inkele deabidaerde skipper, mei de hânnen op ’e rêch en ’e pet yn d’eagen, hwaens gedachten twisken de wisse streken yn eltse kear by priiswinnen stûken.

Hja fleagen se allegearre foarby en earst, do-t se by it brêgje foar ’e greate iisharbarge, der ’t de sulveren Swân úthinget, opkladden, kamen se wer hwat op azem.

Der wie it great feest, foarst om it priisforrieden en oard’, omt it nou foartearst sont fjouwer jier ris om Krysttiid hinne wer sa oanknypte, dat de mar sterk wie. De redens waerden slipe, de pongen wierne fol en it jongfolk kaem by kloften del, sa langhalzen se nei in settefortútsje. Der waerden grúden strie forstruid op it stiennen paedtsje nei de harbarge ta en op ’e boppeseal, der dounsen se, dat de steunders der fen trillen en ’e glêzen dinderen en ’e kaslein noch ris in tear mear yn syn foarholle loek.

Der siet Claes Bluffer by de gleone kachel to swetsen en sloech mei de hierrige hânnen op ’e tafel, dat de romers bigoanen to dânsjen en hinge mei in bulte pehui syn reed oan ’e dwarsbalke. „Kom op, as jimm’ doarre, jimm’ leechlânsters, jimm’ dykdolders en jimm’ turfstûkkers!” skreauwde hy yn ’t folle gelach wei en seach sa gleon om him hinne as in lieû ûnder ’e hazzen.

De leechlânsters, de dykdolders en ’e turfstûkkers namen it wol yn hjar acht—hjar fûsten jokken hjar om him ris in wântsje op syn permantige rêch to jaen—hja stiene yn bistân, om him ôf to soaljen, mar as der dan ris in jongkearel oerein gyng, dy-t dat húnjen en narjen wars wie, dan meat Claes Bluffer him efkes fen ’e holle oan ’e foetten ta mei in: „Hearink, maet, hwat soest dû mei dyn poddehier?” Dat kaem der dan sa stadige—forachtlik út, dat de dryste stil weiwaerde út it omsittend laech. En noch altyd bingele dy reed der oan dy balke.

Luts en dy kamen yn en gyngen mei in bramboaske en hwat bier by in taffeltsje yn ’e hoeke sitten. It wie sa soele stil yn ’e tapkeamer, lyk as min ’t foar in stoarm ha kin. It jongfolk út ’e fearnhoeke hokke nidich by-inoar gear, omt der net genôch kriich yn ’e leechlânsters siet, om sa ’n pogger stil to krijen, en dochs scoene se it sa ’n ien ek al forgund ha, as him de eare derfen takaem. De oaren stúmen hwat by de kachel en ’e tapkast om en ho wylder as Claes Bluffer bearde en swetste, ho stiller as hja waerden. En ’e baes der by de kachel helle op fen de prizen, dy-t hy woán hie en dat nimmen him ea noch oermâns west hie en mei reade hollen en triljende hânnen harken hja nei syn geswets.

„To, is der nou gjin-ien fen jimm’, fjurre moalkers Auck de manljue oan. „Moat ús doarp it sa sitte litte?”

„Ik bitank derfor,” miende Hessel op ’e tean trape. „Earst heal dearide en dan útlake to wirden, dat ’s gjin trewis for my.”

„Min koe ’t ris bisiikje,” tochte Pijjes en seach ris nei de reed yn ’e loft, de argewaesje fen in hopen. Mar do-t hy wys waerde, dat elkmis it stees tsjin Claes Bluffer ôflizze moatten hie en Claes Bluffer op neat as bonken en sinen takseare en merkbite, ho ’n ûnfoegen sterken kearel it wie, dy-t fen gjin ûre yn ’e wyn efter de pûst kaem, do forklomme syn moed ek al for syn bangens.

„Kom op nou ris! siz ik for de twadde kear!” sa dage Claes Bluffer it omsittend laech wer út.

„Ik bin dyn man,” andere immen en sleauwe Tsjalling smiet syn jas út, fleach op in stoel en helle de reed fen ’e spiker.

Stil wie ’t in amerij—binaude stil en do briek de stoarm los. De iene skreauwde, d’ oare lake, der waerde mei de fûsten op ’e tafel slein en yn in omsjoch wie de hiele keamer leech. Selst de kaslein bleau net by syn flesse.

„Dû, dû!” sei Claes en gniisde Tsjalling út.

„Prate is neat, mar dwaen, dat ’s in ding!” skreauwden se allegearre, alhiel op iene ein, mar Tsjalling dy sei neat, boun der him bidaerd op, swaeide hwat hinn’ en wer en wachtte do op syn partij.

„Los!”—rôp Jan Roels, de tromslagger en opropper mei syn heech lûd en der fleagen se hinne—Tsjalling bidaerd, hjir in streek, der in streek, as gyng ’t him net oan, Claes hird—hird! Hy hearde it krassen efter him, tichterby, neist him—hy skripte, hy klauwde, mar de streken fen Tsjalling waerden al langer, de foarsje al fûlder—der ynienen stoude Tsjalling foar him út, eft it net mear in minske wie op in pear izerkes—mar in breedbiwjukke fûgel yn ’e loft.

„Ik liz it ôf, man!” rôp Claes en hime as in ôfjage wynhoun.

„Hoera for Tsjalling Jehannes!” skreauwde it folk, dat as in bijeswarm hjar efterop ried.

Tsjalling wiske him bidaerd ris mei de bûsdoek om ’e holle en sei: „Noch ris, jonkje—dû hast nou foar de wyn. Goed winne ef goed forlieze.”

„Dû forrifelst my,” kriet Claes Bluffer heas fen spyt. „Ik ha ’t noch noait forlern en nou tsjin dy....?”

„Bisiikje,” sei Tsjalling.

„Slûchert, dyst’ biste,” bigoan Claes nou to narjen.

„Strakjes moatt’ wy mar ris efkes ôfrekkenje”, miende Tsjalling nitelich.

„Los!”—rôp Jan Roels wer en as in pyl út ’e bôge naem Tsjalling Jehannes nou de guit en eart Claes Bluffer wiste, hwat der úthinge, wie Tsjalling al op ’e oare ein fen ’e baen en stiene in stikmennich stevige jonge bazen klear, om him ta ’t doarp út to kneppeljen.

Hy krige syn needlot yn ’e gaten en makke, dat hy fen rúten kaem. Nimmen hat him ea wer hirdriden sjoen.—

De kaslein trakteare Tsjalling en syn kornúten op in fles pons en it dûrre net sa bare lang, do waerde Tsjalling yn it rountsje fen Hessel en dy helle. Hy wie fierôf bisibbe oan moalkersbern en do-t hy ek noch in kreas famke op ’e side krige, dy-t hy mei al syn slûchens skoan oan ’e praet hâlde koe, wie ’t spul alhiel yn ’e es.—

„Sjoch,” sei Luts Aens binijd en seach ris nei de doar, der ’t in kloftsje jongfolk mei in bult bombaerje ta ’n ynkaem. „Ha’ wy Hinke der net?”

Der kamen se al oansetten. Moi al to rimpen, om frjeonskappelik to hietten, gyng Luts oan kant—mar der waerde al in stoel twisken de rige ynskouwd en mounlers Hinke mei fûl glinsterjende eagen en gloeijende wangen joech hjar neist Pijjes Jans, Luts hjar feint del en bigoan mei him to praten as in alk. Hjar eigen feint, in lyts, opljeppen baeske, siet der by, eft hy ’t net helpe koe—Luts hie de pikbol yn en moalkersfrouljue wie de kaert ek forjown. Hja bigriepen it allegearre wol—der scoe Luts joun ris in rare loer draeid wirde, dy wize Luts mei hjar ynfierenheit! sa ’s Hinke altyd húne. Dat fanke hie me ommers sa ’n ien oan ’t hântsje as Pijjes Jans! en hwa taelde der tsjinwirdich nei hjar, mounlers Hinke? Neat oars as in hierd boeresoántsje!

As hja tomûk sims ris efkes de oare kant útseach, dan bigoan hjar bloed te koaitsjen. Hwat siet dat moalkersfanke nou smûk neist hjar âldfeint, Haeije Hindriks! Hja scoe hjar de eagen wol ta de holle úthelje kinne, dy-t him nou sa loddrichjes syn loaits weromjoegen! Hjar hânnen bigoanen to triljen fen ynhâldene nidigens en hja sette de romer sa fûleindich del, dat hy yn grúzelementen tofoel.

„Fij, sa ’n bluisterigens!” miende moalkers Afke.

„Der wûrdt dy neat frege, wol?” gnauwde Hinke hjar ôf en draeide hjar do om nei hjar feint ta, dy-t slûch neist hjar siet to stoareagjen mei d’ eagen fol reek.

„To Ynse, sjoch ris efkes for my om in swolgjefol wetter,” hiette hja him. „De gong troch—rin mar efkes nei de koken!” Ynse, dat lytse keareltsje, dribbele foart op syn fiterskoen.

„Hwerom stjûr jy him derút?” Dat woe Pijjes Jans wol wite. He, hwat wie dy Hinke flot! hy libbe der alhielendal fen op! sjedêr, hy krige nou earst ris hwat plesier, fielde, dat hy jong wie. Och Luts, dy bleau altyd like bidaerd en stimmich, min waerde hiet noch kâld—mar Hinke, allegear libben en biweging en koartswyl! En dan dy eagen! Pijjes Jans seach hjar mar net mear oan—Luts mocht it ris mirke, fiis sjen ef prot wirde—mar tomûk joech hy Hinke in lyts triûwke yn ’e hân.

Hinke lake blier. „En hy siet der oars sa goed by hjar, tinke jo sikersonk,” grapjage se. „Sjoch derom.... en kwaenskwiis boartte se mei de franje fen hjar jurk en sloech de eagen foardel, dat de lange eachshierren oer de bleke wangen foelen.... jy moatt’ wite, it gyng my tige nei, dat hy him hjir sa forfeelde—en do seach ik der yn ’e gong ien fen syn maten, der ’t hy wol smucht op hat, om dy ris ôf to tiggeljen en do tocht ik: elkmis plesier for in bytsje jild. Hy scil him nou wol yn ’e hierren flein wêze,” en hja lake skerp en hird.

„Dat stiet jo net sa moai,” sei Haeije Hindriks forachtlik en gyng oerein. „Ik lit sa ’n hummelinkje net allinne wrakselje tsjin sa ’n sterke Jodsert.

„Och hearink, bliûw hjir dochs,” smeke Afke mei hjar lyts hantsje op syn jasmouwe.

„Hwat scill’ jy dochs?” rop Hinke en seach him mei hjar gleone eagen lyk oan. Mar dy hiene gjin fat mear op Haeije Hindriks.

„Derhinne gean,” andere hy koart, mar eart hy him nei de doar ta joech, hearden se in gelúd, der ’t hjar hert hast stil fen stie.

Hinke dy fleach oerein en trille as in blêd.

„Der hast dyn lean, sljucht fanke!” skreauwde Haeije Hindriks en joech hjar in trewinkel, dat se wer op ’e stoel deltrûzele.

„Ho, ho, ôfbliûwe,” sei Pijjes Jans en gyng foar Hinke stean.

„Is ’t dyn faem altomets?” narre Haeije mei in fyn gnyske.

It moaije, jonge antlit fen Pijjes biloek fen lilkens. „Dines, Haeije, siz?” raesde hy ynienen breinroer en hearde neat mear fen it bisusjen fen ’e frouljue, dy-t alhiel forslein wierne, bihalve Hinke fensels.

„Sa ’n allemansfrjeon? der moat ’k neat mear fen ha, noait wer, nou wist it,” sei Haeije koele feninich wei.

„Dát scil ’k dy leare!” skreauwde Pijjes heas en fleach Haeije oan. De oare frouljue stouden hjir en der, mar Hinke bleau mei de hânnen yn ’e side en it ljeafste glimke yn ’t formidden stean.

Haeije wachtte d’ earste slach ôf, mei kreft genôch yn d’ izeren fûsten om ’e sterkste syn bikomst to jaen, en hy forwarde him net, do t it fûle nidige klappen op him bigoan to hageljen.

„Tochst, dat ik om sa ’n faem fjuchtsje scoe?” húne hy en hy wiisde nei Hinke, dy-t de eagen net ienris foardel sloech. „Skamje dy for eltse slach, Pijjes, hwent it is dyn skande,” en hy kearde Pijjes Jans de rêch ta.

Dy bleau ien amerijke biteutere stean mei syn hânnen stiif om ’t bekling fen ’e stoel hinne—do skoude hy mei in foarheftige swaei de stoel twisken d’ oaren troch en gyng sûnder nei Luts om to sjen, neist Hinke sitten.

„Ik moat mar nei hûs,” sei Luts mei triennen yn d’ eagen hiel súnich tsjin moalkersfrouljue. „To Auck en Afke, gien mei. Ik kin hjir net mear wêze,” lústere se hjarren yn ’t ear. Alles draeide hjar foar eagen; de walmige tapkeamer mei syn kwinende lampen, der ’t it jongfolk foar ’e fidel dânse en sa fleurich song, de pearkes, dy-t hjir en der hwat yn in smûk herntsje elkoarren ljeave wirdkes seine—mar dat seach hja allinne dúdlik, hjar feint neist in oare faem....! Hwat siet hy tichte by hjar! Syn brede skouders roerden súver hjar mouwe en Hinke wist kast net mear, ho-t se hjar wol posture scoe fen útlittenheit!

Dat wie dy Pijjes Jans net mear, dy-t hja kend hie mei syn frjeonlike blauwe eagen en syn aerdich wezen—dy-t der nou siet mei flammende eagen en sa ’n frjemde útdrukking yn ’t antlit, hwertroch al it moaije en jonge der út weifage waerde, dy wie op dit stuit in frjemling waen yn hjar reine wrâld.

En dochs.... o hjar herte hinge noch sa oan him, sa tige..., tige! Hja koe him hast net ôfstean.... net gean litte for jimmer....

Hja wiste fen ljeafde’s wille, nou joun learde hja ljeafde’s smerte, dy-t der like wis mei giet as it skaed mei in lange sinnedei.

Oer it earste bloisel fen hjar jonge hearlike ljeafde lei ien inkele nachtfroast syn rym—licht kamen der nije blommen en moaijere miskien, mar hwat scoe ’t oait wer helje by dat earste, dat wûnderhearlike, dat noait weromkomt, as ’t ienkear foartgien is!

Luts woe ’t noch bihâlde.... en dochs.... it ûntslûpte hjar, eart hja der om tochte en it wie slim, mar nou earst fielde hja, ho ljeaf-t hja him hawn hie. „En dû moast him misse!” kriet it yn hjar.

Hja waerde ynienen sa wyt as in doek en Auck, dy-t tige om hjar bigrutte, sei moi lûd: „Kom, scill’ wy Luts efkes thúsbringe? Hja moat bêdtiid thúswêze. Hessel en Haeije, to gien efkes mei, nou?”

De manljue gyngen daedlik oerein.

„En wy dan?” frege Pijjes binijd.

„Jimm’ ha niget genôch oan elkoarme!” biit Haeije him ta.

„Hea Luts, moatt’ jy altyd sa betiid thús wêze?” narre Hinke yetteris, mar Luts hearde dizze lêste stikel net mear. Hja skouwden nei de doar ta, mar moasten it trochkringen al ring sitte litte, sa hokken de minsken der by inoar om in kloftsje mânljue hinne en Hinke hjar feint mei forwyldere eagen, de troanje fen smerte bistoarn, dy stie yn’t formidden. Op ’e flier yn ’t sydkeamerke lei syn slachtoffer mei de holle op in kjessen.

Afke en Auck stiene moi foaroan en koene nou krekt yn ’t keammerke opsjen. „O hearink,” lústere Afke, „it is Sjoerd Meinses, Luts.” Ja, der lei de lange, sterke reus as in machteleas bern mei de eagen ticht en de hânnen slap en kâld. In fûstslach tsjin ’e sliepen oan hie him yn ’e sûs brocht.

„Scoe hy-t libben hâlde?” hifke d’iene d’oare. Hja wierne der allegear oars fen. Hwa-t dan syn wiif sa’n tynge ris bringe moast? Syn dea scoe ek hjarres wêze, dat wist min wol foarút.

„Ho koene jy ek sa, man?” ûnderstiene se him.

„Hja hat my oanfjurre, leau it! Dan húne se op my, dan prize se myn kreft.... en hja sei.... dat se dan.... my earst lije mochte.... En ik leauwde it, minsken! Ik bin net in.... moardner,” kriet hy lûd as in bern. „Sjoch myn hânnen, mar hja is it? Hja hat it dien!.... en de triennen roannen him oer it jonge, roune antlit, nou ynienen âldsk waen yn dy freeslike amerij, dat haet, ljeafde en opljeppenheit him yn ’e macht hiene.

„Dû bliûwst hjir, jonkje,” sei de feldwachter koartoan boun. „As Sjoerd Meinses syn eagen net wer opslacht—it moit my om dy—mar dan stiet ’t er net sa bêst for. Dan moaste mei, is ’t ek hûndert kear om in sy ef en hy kaem. Dat maelt my net.”

Mar nei in setsje, do sloech Sjoerd Meinses syn eagen wer op en sa’s ’t like, wer klear, mar mei in barnende pine yn ’e holle, joech hy him mei in goefrjeon ôf nei hûs ta, der ’t Doet, syn lytse Doet, siet to wachtsjen. Daedlik fortelle, tocht hy yn syn oprjuchtens. Hwat hja wol sizze scoe? En ho moast hy it wol oanlizze, dat hja mar neat fen dy Hinke hjar sljuchtens mirk.

It wie him noch net forgetten, ho raer ’t hja earst opharke hie dy winterjoune, do-t hy it forteld hie fen Hinke en hja einliks sei, do hy der dochs noch tsjinoan hinge, om ’t jild oan to nimmen: „Mar Sjoerd, dû moast gjin rûzje siikje mei mounlersfolk!” en dat wie der sa snibbich útkaem—ien amerij koe by syn Doet net mear. Oars lei hja ’t ljeave kopke dan wol tsjin syn skouder oan, mei dy greate blauwe eagen sa tichte by him, dat hy se patsjende slúte en dan sei hja hiel.... hiel sêft, ho ljeaf ’t hja him wol hie, mar dy joune wie hja steurd en hiene se for ’t earst yn hjar trouwen forskil.

Nou scoe hy better oppasse. Doet scoe dochs noait fen Hinke hwat leauwe wolle, al hie ’t hiele doarp ’t der ek oer en foartoan fortelde hy hjar mar net mear, as ’t nedich wie.

Hja hoechde it net to witten, ho-t hy aloan noch it heaze lûd fen dy jongfeint efter him hearde: „Scoestû mounlers Hinke, myn faem, bilasterje, siz?” en do in bons tsjin ’e holle oan—in gefoel, eft de wrâld yn nacht forsonk en do stiltme—wrede stiltme s’ as fen ’e dea.

En dat om dy Hinke, yn hwaens memme kloeren hy forfallen wie! Hwerom stie Doet der him do ek sa op oan? Och, dy lytse ljeafling! hja wie ommers like súnich as hy!

O ho wist hy it noch, dat hja it allinne dien hiene, om hwat jild út to súnigjen! Sa ’n goune ef hwat, der koe Doet mei hjar flitige hântsjes bergen mei forsette en as der dan ris in lyts widzke oer ’e flier kaem, koe ’t in hartstérkingkje lije!

Tojoune hie hy ek wer jild barre kind fen syn braekjen, moai jild, der neat ôfgyng en do hearde hy de fioele en de langstme krige fat op him, om noch ris efkes nei it dânsjen to sjen. En do t hy der sa stien hie, moast hy om in oare winterjoun tinke, ek mei blommen op ’e glêzen en wytglinsterjende snie op ’e paden, de joune, dat ek him de ieûwenâlde fraech op ’e lippen barnde, dy-t mar ien andert ken: ik ha dy ljeaf! En dat andert mocht hy heare fen hjar! Fol swiete wémoed fielde hy nóch de sillichheit, dy-t him trochtrille, do-t hy hjar oan syn herte triûwe en hjar sines—sines for in hiel lang libben neame mocht....

En syn hert gyng sa op yn al dy hearlike bylden fen forline dagen, dat hy him mar ringen wer ôfjaen woe nei hûs ta. Doet siet allinne thús; hja scoe wol nei him útsjen.

Der kaem dy feint fen Hinke oan en joech him in opstapper. Hwat scoe der wer oer rabbe wirde en dat wie’t krekt, hwat Hinke sa graech woe! As Doet it mar net hearde, dat it hjar forkeard oandroegen waerde, ho dan?

En mei al de taeijens fen in âld forgeslacht forbiit hy syn pine en lake de goefrjeon hwat út, dy-t him nei hûs ta bringe woe, „Gien jo gong,” sei hy luftich wei, „’t is al wer oer—hwat yn ’e sûs west fen ’e ûnforwachte slach, moatt’ jy tinke.”

Dat woe de goefrjeon ek wol oan en hy gyng werom.

Allinne kuiere Sjoerd Meinses nou nei hûs, noch húvrich fen pine en mei in near forgefoel yn syn hert. It wierne diselde âlde, ljeave paedtsjes, der ’t Doet en hy ek sa faek togearre lâns gien wierne. De kamperfoelje stringele him noch om ’e strúwellen hinne, hy seach, ho-t inkele toarre bledsjes hjar noch forweegden op ’e seftrûzjende easterwyn, nou forskronfele en dea, mar strakjes—dan scoe de maitiidssudewyn oer ’e lânnen waeije en ’e keale tokken, der ’t nou de moanne trochhinne glinstere, siere mei bled en blomt, dat hy wekker rop. Scil hy ús noch lokkich weromfine? suchte Sjoerd Meinses.

En efter de beammen wei, der kipe noch in lyts húske ta’n út as in wente fen ’t lok, dat by minskebern toevet.

IV.

By de hússide fen Aen Claeses hûs, der bloeiden de lêste peaskeblommen en de weiten hinnen kuieren permantich nei d’âld flearebeam ta yn ’e krimpe, om der yn ’t sân en núndergûd to moudsjen. Oer ’e elzenmantel, dy-t it hoarnleger biskutte for de al to kâlde wyn fen ’e mar, lei in sêfte skimer fen knopjend grien, hast noch to tear for de heldere nachten, as it min ef mear rypte en yn it weinspoar fen ’e smelle reden de brosse iisblommen fen ien neinacht glinsteren. Mar dochs—de dagen bigoanen to lingen; der lei al wer erf op ’t finlân, hwer de earste ljipkes tûmmelen en op in sompich pôltsje in kûltsje for ’t nêst makken. Op ’e bloeijende wylgenkatsjes trille it goudstof en derûnder dy bûgjende twigen glinstere it wetter sa klear, dat min de lytse griene bledsjes op ’e boam hinne-en-wer soeijen seach, as de wyn oer ’t wetter twirre ef in healpouns snoekje forskeat.

Luts Aens stie op ’e efterhússtriette en seach ris nei de sweltsjenêsten, der de jonges plankjes ûnder spikere hiene, om hjar hwat steviger hâld to jaen. Der kipen noch gjin lytse giele bekjes ta ’n út, sa ’s tosimmer; de raeikes hingen der by del—de winter hie it aerdige húske alhiel fordústrewearre.

It hie al wer winter west sont dy treurige joun yn ’e harbarge, dat nou al langer as in jier forlyn wie en der siet Sneintejouns nou in oare jounprater by Aen Claeses hird, dy-t heit en mem like goed hage as Pijjes Jans en efter Aen Claeses oantrape to ôffjûrjen en hwer Aene Wypk hjar mûle by gyng as in lazarusklap, mar Luts skikte him net in plak ta yn hjar hert. Hy mocht wol komme, dat wie hjar goed, mar as hy weibleau, hja scoe der net oars fen wirde!

Al ho raer ’t Pijjes Jans hjar ek to fiter hawn hie, hja koe him noch mar net forjitte en dan seach se him altyd wer mei dy frjeonlike eagen, dy-t sa ’n bliere útkyk hiene, altyd wer as Pijjes Jans, dy-t hja ienkear kend hie en noait net as de frjemdling, der dy joune yn ’e harbarge.

As hja Hinke byneist kaem, droech hja de holle heech en seach stiif foar hjar út en ho fluensker as Hinke om hjar hinne aeide, ho steger en stymsker Luts hjar warde tsjin elts frjeoneblyk fen ’t fanke, dat hjar fen ’e feint ôfset hie. It gyng sa fier, dat Luts, oars sa sêft en sa goed, it hjar mem yndroege om ’t gemael by in oaren ien to dwaen en do spuide mounlerinne fjûr en flam en seach min yn twa Sneinen hjar bienbitich antlit net yn tsjerke fen klearebare nidigens. De tredde Sneine seile hja mei noch greater skoat oan ’t jak en noch swierder thibé wer hinne, neiteante fen Hinke, ek alhiel út ’e leage wosken, in nije hoed mei floddrige linten op, der ’t de greatske troanje hast alhiel ûnder wei waerde.

Hja hie Pijjes Jans nou foargoed yn ’e skjirre. Earst hie ’t noch al ris út en oan west, krekt as wie hy net sa habbich, mar nou hapte hy ta as de snoek oan ’e setangel. Hy roan hjar súver efternei as in hountsje en grif om ’e fjirtsjin dagen wachtte syn stoel al by de hird, de segaren derby en Hinke derneist. Ek yn ’e wike by in stik koeke ef in pantsjefol kofje wie ’t der de swiete falyn for him; om allerlei wissewasjes gyng hy it paed op nei de mounle ta en nimmen wie dan mear op ’t snjit as de leidige dochter fen mounlerinne. Mei in fyn glimke oer in oar syn lijen waerde dat Luts Aens allegearre wer oandroegen fen a oan z ta, mar hja liet de holle der net by hingje en hja lake en prate sa, dat nimmen hjar noch sa fleurich sjoen hie. Mar Aene Wypk liet hjar net in red foar eagen draeije.

„Fanke,” sei se koartwei, „dyn grapkes forbjusterje my net, moast mar tinke. Hat dat smoarch fanke dy net de bûter fen ’t brea iten? En sistû der nou om kwine? Né, wrachtsjes net! Forgrime koe ’k se!” en hja sloech sa foarheftich op ’e tafel, dat Aen Claeses de holle opstiek út syn âld buffeltsje wei.

Memmeljeafde wie ’t nou just allinne net, dy-t hjar dizze wirden yn ’e mûle joech; yn hjar greatskens hie se in tobekset hawn, dy-t omraek oankaem. Yn hjar jonkheit tige yn tel, hie se hjar lang net ôfjaen wold mei sok slach as mounlersfolk. Letter waerde dat noch folle minder, do-t Aen Claeses in wyt foetsje by hjar krige, omt hy him sa dimmen ûnder hjar regear deljoech en hja yn ’t earst fen hjar trouwen dy bêste jierren hienen nei 1870. Do fordûbbele hjar kaptael en hjar greatskens allebeide en Aene Wypk seach fier oer mounlerinne hinne en derom stiek it hjar nou namstomear, dat Hinke Luts sa to fiter hawn hie.

By nacht en by dei sinde hja derop, om mounlerinne mei hjar dochter in loer to draeijen en nou hjoed toffele hja al wer nei de bûrren ta, om ris to fornimmen, ef Pijjes syn komst der noch hie en sadwaende gyng Luts allinne mei de tobbe nei de blikke, om it gûd derôf to heljen.

„Joun Lutske, ho is ’t noch mei jo?” rôp der ien oer ’e hage hinne, dy-t it hiem skaette fen ’e Skeanpaden, dy-t dwars troch de lânnen hinne op it doarpke W. oanroanen.

„Hearink Ant! binn, jy der en dat sa let op ’e joun?” rôp Luts werom, do’t se in âld wyfke oer ’e hage kypjen seach, it swart-siden mûtske oer ’e tipmûts hinne en in knopdoekje om ’e lege hâls fen it âldmoadrige jak. „’k Bin yn in omsjoch klear en kom dan efkes yn, net? ’k Scil gau hwat kofje meitsje.”

’t Ald minske kaem op hjar ta. „Hwat bin ’k bliid, dat ’k dy ris wer sjoch,” sei se en stiek de beide hânnen út. „Fanke, fanke en hwat biste great waen! ik bisou der fen. En ik ha dy noch kind as sa’n hummelinkje,” en hja wiisde in hânbré fen ’e groun ôf.

Luts glimke efkes. „Ja Ant, der ’s gau in jier om, nou?” sei hja frjeonlik. „Woll’ jy efkes de tobbe mei my yn ’e hûs drage?” En togearre droegen se him nei de skammel yn ’t foarhús.

„En hwer komme jy noch sa let wei?” frege Luts binijd en seach nei de kreaze klean en ’e greate bûntskelk.

„Ja, hwer scoe’k oars weikomme as fen myn wirk?” andere d’oare glimkjend en nussele hjar yn ’e briedstoel mei in gleone Jannewaris ûnder.

„Hwa binn’ der dan hjoed bliid-makke mei in lytsen ien?” frege Luts, wylt se in reauwke mei in oeribel great klontsje en in stik koeke út ’e boddelerij helle.

„Wistû dat noch net?” mei in bisondere neidruk op it wirdke dat, krekt eft Luts de boargelike stân fen in healhûndert grietenijen yn ’e holle ha moast. „Sjoerd Meinses en Doet ha in jonge soan! In jonge, eft hy út ’e dyk dold is en mei sa’n moai prûkje hier, ’t is súver in aerdigheit.”

Ynienen kaem ’t Luts wer yn ’t sin, ho nochlik ’t hja der ienkear mei-inoar sitten hiene yn dat lytse húske efter de hege hage to jounpraten en ho-t der do sa’n ôfspegeling fen innich lok oer alles yn dy keamer lei en noch folle mear yn ’e eagen fen dy twa jonge minsken, dat hja der oars fen waerde. O hja wiste it wol, sá scoe it lok komselden foun wirde, dit wie wol it heechste, it allerheechste, dat de minsk barre mochte. Mar hja wiste it nou ek: it hoechde net in dream fen ’e jonkheit te bliûwen, it wie bisteanber op ierde en mei hjar gedachten mocht se jerne noch ris efkes yn dy keamer toevje, der-t twa lokkige minsken fen in takomst dreamen mei de hânnen yn-inoar en ’e herten ien.

„Nou bliûwt der ek neat mear to winskjen oer, scoe ’t wol?” sa pinfiske Luts der ris nei. Hja hie ek al gignút fen frjemde dingen heard en woe Ant, de kreamheinster, nou ris hifkje oer hjar bifining.

„Fanke, dat moaste net sizze,” andere Ant en skodholle efkes. „As alles yn ’e es is, dan is der noch in bytsje tomin, seit it folk, wiste, en der is gjin lân sûnder túch. Mar ik draech dy neat oan,” kaem der nou ynienen moi gysten út, krekt ef joech it gjin pas om by de eptigens fen in breed bûnt skelk en in greinen skoart noch mei rabberspraetsjes op ’e lappen to kommen.

Ant hie al yn sa’n bulte hûshâldings forkeard, en wie al sa faek by hjar spinwiele en skiûwdefjûr weihelle, as de nane hjir ef der wer fen ’e solder moast en wist der sadwaende alles fen, ho-t it by in hiele patty lang altyd gjin frede en ienriedigheit wie. Der waerde sims hwat ôffûtere en kettereminte—nou ja, yn alle húshâldings hearde dat der ek sa by, mar s’as by Sjoerd Meinses hie hja ’t noch noait bilibbe. Der siet súver gjin wezen mear yn dy man en do-t him syn jonge op ’e earms lein waerde, koe der net iens in glimke ôf, mar der rôlle him in trien oer ’e brúne wangen.

Mar dat, Willem Meinses folk hie allegear sokke frjemde kúren, sei Ant en hja lei de hânnen yn ’e skoat en alles—alles waerde Luts oan ’e noas hinge mei de nedige praetsjes derby, dy-t de bûrfrouljue by-t bjinstap ef de potkarre heard hiene. Hja hie in swiere mûtse op yn dit stik fen saken.

„Jonge, jonge, as ’t wiif gewaer wirdt, ho faek hy dy Hinke nei hûs ta brocht hat en Willem Jans jonges ha ’t goedernôch sjoen.... en dat hy al wer om datselde fanke in pûdde oan ’e holle oproan hat.... dan is de kaert der ek foargoed forjoen. Hwat tinkstû derfen, Luts?”

„Dat der neat bistindigs op ierde is en dat it my omraek.... hear’ jy omraek moit om Sjoerd Meinses en Doet. Mar ik leau ’t net, Ant.... it kin sa net wêze!” sei Luts treurich wei. Hwat wie hjar eigen leed nou noch by dit! by dizze ellinde!

„Dû hoechst net to tinken, dat ik dy hwat forliich,” andere Ant brodsk en knypte de eagen sa feninich ticht, dat der neat mear fen oerbleau as twa hiele lytse skreefkes ûnder ’e grize wynbrauen.

„Ho komm’ jy derby?” lei Luts der hastich tsjin yn en hja skikte hjar stoel hwat tichterby. „Wy moatte der foaral en bilieven net fen foartprate.... oars sjogge se se jo einliks for ’e lilke man oan en jo fortsjinst is wei.”

Luts wist mar al to goed, hwat fleis as se yn ’e kûp hie en hofolle ûnk sokke âlde rattelskûtels sjidsje kinne mei hjar skerpe blik en hjar linige tonge, mar hja wist ek, dat Ant allinne dan spûksjoggerich wie, as hja miende, for in âlde teute útmakke wirde to kinnen. Dan waerde Ant sa dimmen en ketoen as in laem en sa stil as in blok en do-t Luts hjar ek noch in poun spek tatreau, forsegele hja Ant hjar mûle mei in dûbbeld slot.

Do-t hja Aene Wypk yn ’e fierte oankommen seach mei ’t koerke yn ’e hân en it read-skienmakke earizer gloeijend yn ’e ûndergeande sinne, makke Ant, dat se fen rúten kaem en kûrrele sa hird as hja koe, de paden del op hûs ta.

„So,” sei Aene Wypk, „strúnde dy âlde teapert wer om ’e doar? Dû hellest ek allerlei kornúten by dy, as ik de stap der ris ûnder set, scoe ’k sizze.”

Luts seach bidêsd foardel. „It kaem sa út, mem en ’t sloof hat my noch nea omkrûmte bylein.”

„Mar hja is sa skerp as in heaplôke....” andere Aene Wypk gysten en foel yn ’e hirdsherne del op in wankele knopkestoel, der ’t âlde boarre in neimiddeislomke hâldde. „Derôf dû,” sei hja en krige him by ’t nekfel en saeijde him oer ’e keamer.

„Sjoerd Meinses en dy ha in bern,” sei hja.

„Dat wist ik,” andere Luts moi koart en gyng oerein, om ’e boel oan kant to meitsjen.

„Mar dit wiste net,” sei Aene Wypk foarheftich wei. „Mounlers Hinke scil trouwe en ek ringen,” en hja glimke fol niget.

„Trouwe?” stammere Luts en waerde sa wyt as in doek en hja liet it koerke mei thégoed falle, dat der fen it saksis neat as hwat diggels oerbleauwen.

„Brek my myn goed net!” rôp Wypk breinroer. Hja hie ’t mâl fel wer oan. „As hja trouwt, hwat kin dy dat skille?”

„Hwa is ’t.... mem?” It kaem Luts mei moite oer ’e bleke lippen, mar syn namme koe hja net útbringe.

„Ried ris!” sei Aene Wypk.... „mar dat kinste doch net.... ’k scil ’t mar sizze. Mei de feint, fanke, mei hjar eigen tsjinstfeint en ’t is moatten, ha, ha!” en Aene Wypk dy lake—skerp en hird. „Takommende Tongersdei breugeman en breid! Pijjes dy hat it spark grif dwalen sjoen—’t is al in hiel skoft út, sei bakkerinne.”

Al it bloed fleach Luts nou wer nei ’t moaije antlit en hjar eagen bigoanen wûnderlik to skitterjen. Aene Wypk merkbite dy foroaring.

„Min hoecht dy net to freegjen, ast’ ek bliid biste, dat dy Hinke oan kant rekket, dat pyst, dat snjit mei hjar sljuchtens,” sei hja.

„Ik bin bliid, mem,” andere Luts sêft, mar it „hwerom,” dat forswijde hja.

Hja bigoan nou mar gau drok to skrippen, hinge de ierdappels oer for it jounmiel en sette de sûpengroattenbrij op ’t twadde gat en ’e koekpanne mei stikjes oerjierrich spek yn ’e oun. Do joech hja hjar ringen ôf nei de skûrre ta, om yn in foech bakje hwat brjitten en talhoutsjes for ’t fjûr to heljen.

Hinke trouwd en Pijjes wer frij man! O hja hie it der yn dy stille skûrre útgeije kind fen wille; hwat fielde hja it nou wer, dat dy ljeafde for him noch noait stoarn wie, mar alline hiel, hiel djip slomme yn hjar hert. Hja bleau in amerijke stean for ’t skûrrefinster en seach de finnen út. Hwat like alles nou folle moaijer as nyskes, do-t se sa bidrukt de ûndergeande sinne weisinken seach efter in ticht wolkenflues, goudbirânne en poarper-troch-gloeid, mar dochs as in byld fen ’e tsjusterens, dy-t ek oer al yen wille loek.

It wie noch datselde fjild mei syn sinne yn ’t ûndergean, mar hja seach ’t nou mei oare eagen. Hwat blonk de wjerskyn fen dy inkele lêste sinnestriel oer it hiele stille gea en yn in lyts húske, fier, hiel fier it lân yn, hwat gloeiden der de finsters fen ’e foargevel, sa gril en sa ljocht, krekt ef woene se yn flammen forgean!

En dan dy wijde stiltme oeral! Luts seach nin libben wezen de reden delkommen; de greate wettermounle wie útslein en yn ’e fierte teikenen hjar, skerpbiline tsjin ’e kleare maitiidsloft, de roeden ôf, slomjend yn ’e stiltme. Oer de rûge poellen, der-t de reiden al wer út bigoanen to rinnen yn ’e lange húllen, oer de gielige mieden en ’e finnen krûp it skaed fen ’e joun en d’ierde joech hjar sefkes del ûnder ’t biwâld fen ’e jimmertroue, dy-t mei tûzenen stjerren nachtwekke hâldde by hjar.

Hwat wie ’t dochs hearlik, to libjen en yen formeitsje to kinnen mei alles, hwat der moai is yn Gods wiide wrâld!

Fol moed en fluch as in swel skoude hja nou de wattel fen ’e dwarsbalke, der ’t de skûrredoarren mei fêstsieten en staette d’iene doar iepen.

It hjouwerkoerke yn ’e hân en ’e skelk om ’e holle for ’e koele jounwyn, rôp se nou nei de dobbe ta: Hisp, hisp! Der kamen se al oansetten, dy lytse skooiers—in âlde earke mei ’n plûmke op syn grienskitterjend kopke hie de foarstap en efter him oan kuieren as pronkske jifferkes de lytse rôpeintsjes, dy-t Luts ûnder in hin útbriede litten hie en allerlêst kûrrelen de moddereinen oer ’e efterhûsstriette, dy-t yn ’e rûge wâllen fen ’e hoarnlegersgreften weileinen.

Do-t hja hjar bikomst fen ’e hjouwer en ’e lytse beane hiene, joegen se hjar kwêkjende en bûgjende op in pear skobben strie del en ’e aerdige ljeaflingen fen ’e boskboersdochter wierne for ’e mudde- en kattefangers biwarre.

—Hearink, nou ha ’k ek wol in healûre omdideldomdeine, tocht Luts en mei in flecht roan se de tellegong troch nei ’t bûthús ta. Der wierne se oan ’t fjûrjen, mar ynpleats, dat de feinten beusich omskripten, stiene se op dit stuit mei-inoar to mûskopjen by de pomp, de faem en ’e lytsfeint yn ’t formidden.

„En ik siz jimm’, sa wier as ’k hjir sit....” bigoan de faem wer.

„Dû sitst net, wol?” glimke de greatfeint.

„Sa wier as ’k hjir stien dan,” forfette hja onforfeard, „ik ha hjar fakernôch sjoen, as hja mei de mounlersfeint op ’e paden omstrúnde.

„Ea kom,” sei de greatfeint mei in fyn glimke, „dû wolst nou ek op Hinke del, omdatst sels de breid noch net biste.”

Nou rekke de faem alhiel op iene ein. „Sa’n ien! nou wrachtsjes, dû hoechst hjar wâl net op to hâlden, hear jonkje!” sei hja feninich. „Is me dat net in minnen ien? Earst lokke hja it út, dat Sjoerd Meinses jild fen hjar liende en do-t se him yn ’e skjirre hie, do....”

„Nou, hawar.... fitere de greatfeint hjar oan. „Do die hja krekt mei him, as in fûgelflapper, hja lûk him de wjukpinnen út en sei: flean nou!—hja hie him nou yn ’e macht mei hjar jild, dat flarde.... Mar Sjoerd Meinses is in gnap man—hy liet him net fen Doet ôfsette. Hja hie gjin fat op him, dy falske njirre en nou scilst’ sjen, yntkoart freget hja ’t jild op. Dat scil dan syn deastek wirde.”

Luts bleau deastil stean; der hearde hja dingen, hwer ’t se fen bisouwde.

„Ho wistû dat allegearre?” fregen se de faem. „Myn sister dy tsjinnet der ommers,” andere hja, „en for goed oardel jier ha ús Luts en dy der hinne west to jounpraten en in wike ef hwat letter kamen Sjoerd en Doet op in joun ek ris by mounlerinne en myn sister dy sei, do krigen hja jild en ek in bulte. En do kamen ek al gaueftich dy rare praetsjes op ’e lappen, mar ús Jel dy seit, der is gjin koarel fen oan. Sjoerd Meinses komt der noait binnedoar, as hy boadskip hat, dan giet Doet for him nei de mounle.

„Hy hat gelyk,” nikte de greatfeint. „De skyn tsjin yen to hawnen—dan is ’t al mis.—Mar dy Hinke trouwt nou ommers?”

„Ja, hwa hie dat tinke kind! Pijjes Jans wirdt me der noch ris yn ’e pet lutsen, tocht ik altyd en dû?”

„Nou!” andere de greatfeint, „—mar wy moatte wer oan ’t wirk en dyn mûle scil wol warrich waen wêze, net?” en hy kitele hjar mei in fyn raeike de moaije reade wangen.

„Warrich?” sei hja noch yn ’t foartgean, „né hear, der hat ús mem wol op past.”

„Hosa?” en hja laken allegearre.

„Hja joech ús praetsmoar,” wie ’t snedige andert, wylt hja bigoan to melken.

„Hwat ’s dat for goed?” frege de lytsfeint binijd.

„Gien nei Ouwe dúvelbander, dy scil ’t dy wol wysmeitsje,” lake de faem.

Alhiel biteutere seach de lytsfeint hjar oan.

„Jow dy ôf, Knilles,” moanne de greatfeint, „hja is oan ’t potsjemeitsjen, jonge.”

En Knilles trêdde nei syn wirk ta.

Nou kaem Luts foar ’t ljocht en roan op in drafke nei de keamer ta, hwent hja hearde hjar mem alwer fûterjen, nou omt de turf salang weibleau.

„Moast se noch út it fean helle wirde?” frege hja nidich.

Luts bearde mar, dat hja ’t net forstie en fortelde, hwer se yn ’t bûthús fen op ’e tekst west hiene.

„In seine, dat dy Hinke oan kant rekket,” sei Aene Wypk en wie ynnerlike bliid, dat de jurken mei stroken en ’e kipen mei kantene beagen, dy-t se al sa faek fol nidigens flodderjen sjoen hie, nou ek en noch folle wisser oan kant rekken. „En dû giest yn nije wike ris nei Arjen en der keapest in kreas jurkje for Doete bern en wy moatte de faem der joun mar efkes hinne ha mei in flau byt, hwat aeijen en in stikje ljirre, tocht ik sa.”

„Ja mem,” sei Luts. „Ik bin bang, dat dit gjin bêste dagen for Doet binne, as hja fen dy rare praetsjes wit, wol mem wol leauwe?”

Op itselde stuit, dat Aene Wypk en Luts yn skimerjoun dit petear hiene, sieten Pijjes Jans en syn heit en mem nei boargermoade yn ’e keamer to kofjedrinken en hiene der in stik iten by.

De eptige húzing lei alhiel al yn ’t skaed, mar it driûwerke yn ’e oalje fen ’t stoofke joech noch krekt genôch ljocht, om ’e âlde forfallene troanje fen syn heit en syn glinsterjende brúne eagen sjen to kinnen. Oan ’e oare ein fen ’e tafel, der siet syn mem en dy glimde as in ekkel oer it hiele fette geisige antlit, hwer it reade tipke fen ’e noas wûndere grappich by ôfstiek. Hja hie in âldmoadrige mûts mei plooikes op en ’e stisele bânnen wierne sa stiif ûnder ’e hâls oanhelle, dat hja hjar holle hast net forwege koe.

„So Pijjes en dû wieste nou wer op skien pompier,” bigoan syn heit bidachtsum en oerlangsum wei. „It paste dy net, jonge,” en noch bidachtsumer naem hy in snúfke twisken tûmme en finger en biseach it earst ris goed, eart it de wei fen alle snúfkes gyng.

„En it wie dochs sa ’n aerdich fanke, dy Hinke,” lei Pijjes der spitich tsjin yn.

„Sjoch,” sei syn heit, „dû moaste net tinke, dat wy dy forliede, mar wy wolle dy riede, sa ’s Eabele fen ’t tolhús seit en dan moaste net wer om guont frije, dy-t safolle wyn yn ’e swipe en safolle sinten yn ’e pong ha, astû der gounen yn haste. Dat wol ik net lije by myn rjucht as heit en dyn mem ek net.”

„Ik wol der gjin gedoente mei ha,” en syn wiif seach núvere swart.

„Dû wynst dy derút en dat dochstû,” sei de boer noartsk. „Mar Pijjes is ús jonge, ús Jozef en ús Benjamin fen beiden, scil ’k mar sizze en as heit bring ’k him soks ûnder ’t each. Scil ús bern mei de finger neiwezen wirde om sa ’n mounlersding!” en dan ynienen mei d’ eagen stiif op Pijjes: „Ho koestû der ek om fjuchtsje, siz?”

Pijjes siet oars mei de eagen foardel en ’e hân yn ’e bûs, mar nou stiek hy de holle op. „Hwa hat heit dat nou wer oandroegen?” frege hy rimpen.

„Ik jow gjin rekkenskip oan myn onmounige soan,” sei d’ âld man noch like bidaerd, mar syn hânnen bigoanen to triljen en op syn waeksgiel antlit gloeiden twa fjûrreade plakjes. „Ik wol net lije, dastû dy sels weismytst en derom moast takommende Sneintojoun in oare faem ha en derom giestû nei de útfenhûzer fen moalkersfrouljue. Dan scil ’t gauste forgetten wirde, dast sa berneftige sljucht, hearstû berneftige sljucht nei dat fanke fen mounlerinne wieste. Bigrepen?” en hy seach Pijjes nochris lyk oan, krekt as woe hy de gedachten efter dy jonge foarholle riede.

„Bigrepen,” andere Pijjes lûd, sette syn stoel tsjin ’t bedsket oan, krige syn pet en gyng derút. Dat fanke hie sa ’n macht oer him hawn en it spande tige, do-t hy it wol útmeitsje moast om ’e rare praetsjes, dy-t der fen Hinke en ’e mounlersfeint op ’e lappen kamen. Hy koe der hast net ta komme.

Earst woe hy ’t perfoarst net leauwe en abbeleare der mei alle kreft tsjin, as de âldeljue tige op Hinke ôfjoegen en do-t de kûgel ienkear troch de tsjerke en ’e brief, hweryn hy hjar ôfsei, skreauwn wie, do forgoelike hy hjar noch safolle, as hy koe. Hy forwinske allinne hjar luftich sin, dat him nou foar altyd fen hjar selskip biroave en yn al de oermoed fen syn jonkheit tochte hy der net om, dat syn hiele libben mei sa ’n ien bidoarn wêze kind hie.

En der yn ’t bûthús kaem him nou syn heite sizzen wer yn ’t sin, koart en foars, hwent d’ âld man wie dan oer gjin strie to lûken en hy birette him wol earst op syn alderdeabidaerdst, mar dan sloech hy ek spikers mei koppen, der ’t gjin forwrikjen oan wie.

En nou smookte Pijjes der op dat bûthúsbankje it iene pypfol nei ’t oare, mar op ’t lêst kroaske hy dochs as eindsjebislút nei de bûrren ta, mei in briefke yn ’e bûs, dat hy mei in forachtlik: kom, nou bin ’k der ôf, yn ’e bos smiet. En like bidaerd kuiere hy wer op hûs ta, mar mei de ûnderfining fen in earste tsjinstuit yn syn jong libben.

V.

De wylde kêrs yn Sjoerd Meinses tún wie mei tûzenen snikwite blomkes bisjidde en yn it blomtún foardoar skitteren as goudene stjerren de titelroazen twisken it grien. Om alle parkjes hinne stiene krûze palmbeamkes, dy kreas biknipt wierne troch Sjoerd Meinses en der foarlâns roan in smel rântsje fen pôltsjes sipelgêrs. In greate roazeklimmerbeam stie twisken de finsters, de nije loaten mei eindsjes boarlint oanboun en ’e earste biwyskes fen blêdsjes fortoanen hjar oan ’e úteinen.

Sjoerd Meinses fage it foar hûs hwat oan en struide wyt sân yn ’e paedtsjes. Hy wie sa fleurich net mear as foar oareljier, do-t de jongefammen der wêst hiene to praten; djippe fâlden leine nou twisken syn wynbrauwen en de eagen wierne hjar lokkige útkyk kwyt. Hja seagen droef foar hjar út en selst, as hy him nei it sydfinster tajoech en nei syn slomjende jonge seach yn ’e widze, in roaske allyk yn ’e wite kjessentsjes, koe der amperoan in glimke ôf.

Alles waerde him langer to hiet en to swier; hy suchte for de dei fen moarn en wie dochs bliid, as hy syn warrige eagen mar wer slúte koe en dat it hjoed in ein naem. Skoften koe hy yn ’e hirdsherne sitte to stoarjen—altyd—altyd mei dy pynigjende eangstme yn ’t hert, hwennear Doet ris nei de bûrren ta wie, dat hja ek dy rabberspraetsjes heare en syn lok as in dream forstouwe scoe, om nea, nea werom to kommen.

Lok! lok! de man, dy-t der stie to mimerjen, lake bitter. Syn lok, dat wie ommers al lang foart en hwer hy him nou noch mei syn hiele hert oan fêstklammere, wie neat oars mear as in neiskimer, as it poarper fen in blom, dy-t forwilet en hy húvere by it bitinken fen dizze hirde wierheit.

En hy hie dochs altyd sa it bêste wold! Ho wist hy it noch, dat Doet him súver twinge moatten hie, om it jild by Pijjes Jans syn heit op to bringen en fen Hinke mem to lienen en dy joune, do-t hy en Doet der mei hjar beiden hinne stapten en hja-t sûnder dat hja ’t wisten, hjar eigen ûnk biskripten! Hiene se do hast net de heale nacht opsitten en allerlei moaije plannen for de takomst makke? Do wie ús lok yn top, sûnder dat wy ’t mirken, suchte hy.

Mar Hinke bigoan al faker it paedsje lâns to kuierjen op hjarres ta en einliks roan it op spul út. Doet, dy-t oars Hinke hjar wâl sa ophâldde, foel nou ynienen fen ’t iene úterste yn ’t oare en forbear hjar ’t hûs—Sjoerd hie dochs wol gelyk hawn mei syn warskôging, tocht hja nou. Hy as gnap man sette by mounlerinne net wer in foet binnedoar. Dit brocht him om Krysttiid hinne in lawibes oan fen Hinke hjar meirinder, de harbargefeint, dy t troch hjar opstôkelje wie, mar dat hie noch net it slimste west. Sont dy tiid waerden der praetsjes útstruid, hweryn hy mei de finger neiwezen waerde as in man, dy-t in minske as Doet net wirdich wie en folle en net genôch.

Hy wiste, hwa ’t sa hjar fenyn op him koelle en hy swijde.... al waerde him it mes ek op ’e kiel set. Hja hie syn lot yn hânnen; hja koe it jild wer opfreegje—nimmen scoe him miskien wer gerieve wolle, nou-t him sa’n klodze yn ’e hakken jown wie—syn húske scoe forkoft wirde, syn aerdige meubeltsjes op ’e boelgoedstafel komme.... O suchte hy, is er dan alhielendal gjin útkomst mear?”

Der rissele hwat by de hússide lâns; Doet kaem om de hoeke mei hwat boadskippen yn ’e tippe fen ’e skelk. „Bist hjir, Sjoerd?” rôp hja.

„Ja,” andere hy en gyng nei hjar ta, mar krige in skrik, do hy hjar oanseach. Hwat wie der bard? Krekt ef wie de lêste bloeddrip út ’e moaije wangen weifage en d’eagen, dy reine kleare stjerren, der ’t hy sa faek syn lok yn wjerspegeljen sjoen hie, stiene hja net stiif fen skrik? Hja wankele mei de hân oan ’t glêskosyn nei de doar.

„Doet, Doet! rôp hy forslein, „hwat is der oan?” en hy woe de earm om hjar hinne slaen, om se sa sêft nei in stoel ta to dragen, sa’s hy o so faek dy swiete lêst al droegen hie. Miskien noch hwat to swak, tocht hy.... ik moast ek efkes hinnegien wêze.

„Bliûw fen my ôf,” sei hja stoef en gyng roungear yn ’e keamer op in stoel sitten. Hy skoude hjar in kjessen efter de rêch en in waerm stôve ûnder de foetten en gyng do bidrukt foar de kachel stean. In near forgefoel krige der yn dy nochlike keamer fat op him, der ’t it Maertesintsje sa hearlik ta’n yn skynde en syn lytse jonge, nou goed trije wike âld, fredich lei to slomjen.

Hy merkbite, ho’t hja nou mei greate, frjemde eagen nei him seach. „Ik haet dy,” sei hja sêft.

„Hwat seistû, Doet? Hwerom, hwerom dan dochs?” Hy brochte de wirden der mei moite út en syn lûd, dat trille fen ynhâldene eangstme. „Ik ha dy dochs sá.... sá ljeaf! dû bist myn alles!” en hy fleach nei hjar ta en hy treau se oan syn herte, dat hja it hammerjen en bounzjen fielde. Mar hja lûk hjar holle tobek en draeijde hjar stil ôf, safier, dat hy neat mear sjen koe as it ljochteblonde golvjende hier, dat mei fine goudtriedsjes oer ’e lytse earkes lei. Dit die him sear.

„Ha ’k dit oan dy fortsjinne?” sei hy mei in djippe sucht. „Bin ’k sa min, dat dyn eagen my net mear oansjen wolle?”

„Dû bist sa min,” andere hja reslút wei en ynienen flamme oer it deadlike wyt fen ’e troanje it rea fen lilkens, de lytse hânnen bigoanen to triljen en fen ynhâldene snokken skokte in hiele teare lichemke. Hja kriet it út: „Bistû in man, dast my nou skraelwirk twa jier bidroegen hast? Ik wit alles: de bern by de skoalle skreauwden my efternei en ik ha myn holle bûgd fen skamte for dy!”

Hy, dy-t der nou foar hjar stie en hjar beide hânnen yn sines naem en hjar safier omdraeide, dat hjar eagen him wol oansjen moasten, dát wie net in man, dy-t de holle ek fol skamte bûge scoe, as him hwette neiroppen waerde. Hy koe himsels frijpleitsje mei it bêste, hwat der is: in frij gewisse. Ien amerij wie ’t wer d’alde Sjoerd Meinses en syn lûd klonk fol en fêst, do-t hy bigoan: „Ik hoopje, dat ’k noch forstânnich mei dy prate kin, Doet. Wistû net like goed as ik, hwat Hinke mei ús yn d’akte hie? Ha’k dy alles, alles net forteld, en hast dû der do net om glimke?”

Hja skûrde hjar hânnen út sines wei en noch folle heftiger as nyskes kriet se it út: „Moast mar op Hinke ôfjaen, nou? En hja binne sa bêst! Strakjes noch en do seine hja....”

Sjoerd Meinses syn antlit foroare ynienen, mar Doet seach it net.

„....en do seine hja.... ik moast oppasse.... dû joechst neat mear om my.... e Hinke hie al genôch lijen mei dy hawn. Fensels, it bigrutte hjar om my.... oars hiene hja my al lang earder warskôge for.... myn.... eigen man,” en it lytse kopke dûkte djip, hiel djip wei twisken ’e teare skouderkes.

Nou waerde de lilkens him dochs oermâns by al syn meilijen. „Hast der west? by mounlersfolk! Wist dan net mear, dat ’t ús greatste fijannen binne?” sei hy strang.

Hja bigoan to gûlen. „Hja jowe noch hwat om my, mar myn man....? O Sjoerd, Sjoerd, ho koeste.... Doet forjitte? Ienkear hast my dochs sa ljeaf hawn.”

Der gyng him in skok troch ’e lidden, sa trof dat syn hert. It wie it oantinken oan hjar hearlike jonge ljeafde, dat nou om dy beide minsken hinneware, en se noch bihâlde woe for inoar.

„Ik swar it dy,” sei hy mei in triljend lûd, „dat ik nea net hwat mei hjar út to stean hawn ha. Leau my dan—by alles, dat my djûr is, dit’s wier, lit de minsken sizze, hwat se wolle!”

„Ik.... dy leauwe?” rôp hja bitter. „Dyn hiele libben wie ien leugen! Foart, foart!” en hja wiisde nei de doar.

Sjoerd Meinses sei neat mear; mei in lange blik op syn lytse ljeafling yn ’e widze, draeide hy him om en waerde yn bûthúske wei. Hiette triennen rôllen him oer ’e wangen. Ho scoe dit komme? Doet noch sa swak en nou dizze opwining, dy-t as in stoarm oer hjar hinnegyng. As hja mar net siik waerde?... Hwat scoe hy dan op hjar passe en hjar kûsterje! as hy hjar ljeafde mar bihâlde mochte! hwent der sûnder.... né sá ’n libben koe hy him net foarstelle.—

In skoftsje letter hearde hy de doar tichtslaen en do waerde alles sa stil, deastil, dat it him der kâld fen oer ’e lea gyng. Hoazfoetling roan hy it miellingsgongkje lâns en kipe troch ’e skreef fen ’e doar yn ’e keamer.

De stoel yn ’e hirdsherne wie leech.

„Sikersonk nei de bûrljue ta,” suchte hy. „Miskien saksearet it dan hwat, dat ik hjar alles noch ris mei forstân útlizze kin.”

En hy joech him nei syn wirk.

It waerde middei—it waerde joun en noch hearde hy de bikinde lichte stap net om ’e doar. Troch in núvere onrêst dreauwn—gyng hy nochris nei de keamer ta, teantsjende wei lichtte hy it widzekleed hwat op, om by syn earsteling noch hwat treast to siikjen....

Hy joech in gelúd.... it widzke wie leech. En hy foel op in stoel del en skriemde, sa ’s hy ’t sont syn memme dea net wer dien hie....

It wie al skimerjoun, do-t hy wer hwat ta him sels kaem en mei de bleate holle de wei útroan, om Doet mei ’t bern op to strewearjen.

Mar hwer-t hy frege en sochte, nimmen hie se sjoen en einliks roan, né fleach hy it loantsje út nei de poel ta, hwer hja oars altyd hinnegyng om wetter to heljen.

„Heare, help my,” kriet hy, do ’t hy it stille wetter yn ’e âlde beammen foar him seach. De kâlde jounwyn rûsde wémoedich oer ’e flotgearzen oan ’e igge, der ’t hy bylâns roan, mar lokkich, gjin minskeprint gyng troch it bidauwe gêrs nei ’t wetter ta.

En stadich as immen, dy-t nou mei syn ried to ’n ein is, gyng hy werom, datselde loantsje lâns, hwer hy sa faek in gong wetter for hjar droegen hie en hja dan as in derten famke foar him útroan en in pear bloeijende brimmerheidetokjes ôftepte for ’e steltsjes op ’e skoarstienmantel.

En nou alles miskien foarby! Hjar ljeave laits, hjar fleurich sin, hjar handich bistjûr, hiel de sinneskyn fen hjar libben! Moast it sá komme, sa eindsje as fen in dei, dy-t to moai bigoan wie?

Op diselde tiid rinkele de klink fen âlde Saepk-moi hjar doar. Hja wenne fier de lânnen út op in aerdich boerespultsje, dat se fen hjar lang tsjinjen by de greateljue oergearre hie.

„Ynkomme!” rôp hja, hwent hja wie swier to rissen mei hjar krebintiche skonk en siet der altomets mei yn ’t kjessen.

„Hearink fanke!” sei se forheard, do-t se Doet ynkommen seach, mei in bindelke stiif tsjin hjar oan en alhiel yn in tekkentsje biwûlle. „Bistû net wiis ef is Sjoerd it net mear? Dat scil ’t bern de dea dwaen.”

„En my ek,” sei Doet birêstend en foel op in stoel by de kachel del. „O moike,” sei se en hja krige de hânnen fen ’t âld minske stiif beet en do bigoan se to fortellen, net op ’t stik ôf, mar sa núver troch-inoar, dat it Saepk oan bigoan to gean en hja reslút wei biöardere: „Dû giest op bêd en dyn jonkje yn ’e wrine, forstien?”

En hja sear sealjemôlke en makke hjitte kântsjes, mar it joech nin byt en eart it tsjien ûre wie, ried de arbeider al op ’t hynsder nei dokter ta.

Doet waerd’ dwilich fen ’e swiere koartsen, dy-t it teare omskot teisteren en it dûrre wiken, eart se wer op ’t forhael kaem. Sjoerd Meinses hie bidden en smeke, om hjar en it bern mar ris ienkear to sjen, mar Saepk smiet him de doar foar ’e noas ticht.

Mar jouns let, as dokter nochris efkes oanrinnen kaem, dan strúnde Sjoerd Meinses der altyd om ’e doar, sims trochwiet fen it lange wachtsjen yn ’e kâlde maitiidsbuien en wachte op him en frege triljend aloan itselde: „Ho stiet it, dokter?”

„So binn’ jy it, Sjoerd? It giet foarút, o sa stadich, mar ef se de âlde wer wirde scil.... dat wite wy net,” wie dan ’t andert, wol in swakke treast, mar dochs treastlik. It bigrutte him, lyk as de measten yn ’t doarp om dizze beide minsken, dy-t troch in freeslik misforstân, hwent dat kaem nou mear en mear út, for altyd fen inoar forfrjemde wierne.

En sa kaem it ek. Doet rekke oan ’t gewin en bigoan wer om to wemeljen, mar it wie de âlde net mear. It wezen wie der út as ’t ljocht út in hûs—en praet siet der net mear by. It wie in skynsel by de moaije, plezierige Doet yn ’e fleur.

Selst hjar bern kûstere hja net mear mei de ljeafde fen in mem: hja holp him en forsoarge him, sûnder der bilul fen to hawnen, allinne út âlde gewoante. As hja Saepk-moi ris hwat hânlange scoe, glied hja sa stil ta de doar yn en út en birette it sa koart-om, dat Saepk-moi hjar mûle der njonkenlytsen ek swijgsumer op waerde en hja jouns ek skoften yn ’e lôge sitte koe to stoareagjen, dat hjar oars nea oerkaem. Dan hie se lytse Meinse kûsterjend yn ’e waerme selstoanretten skelk en dan wie ’t krekt, eft der yn it herte fen ’e âldfaem hwette wekker waerde.... eft hiele lytse hântsjes en brúne eagjes djip, djip deryn de skat fen memmeljeafde founen, dy-t yn dit ienlike frijplak fen elts frouminsk slommet.

Doet dy praette fen gjin foartgean en sa hooiden dy twa minsken der mar hwat mei-inoar foart. Saepk bliid, dat hja selskip en in help hie, al wie dy ek hwat stil en Doet by al hjar moedeleazens en ûnforskilligens innige tankber, dat hja en hjar jonkje hjir in ûnderdak foun hiene.

Fen Sjoerd Meinses hearden hja neat mear, sont Saepk him by de doar sa ôfsneutere hie. Syn namme waerde noait neamd en ’e wearaks fen Doet bôze sa oan, dat se hjar noait mear allinne op in paed joech, sa bang wie se om him to metten ef syn lûd wer to hearren.

As der ea de greatste ljeafde yn ’e freeslikste haet foroarje kin, dan joech dat hjir bliken; alles, hwer dit frouljueshert ienkear yn ljeafde for kloppe hie, wie forklomme en forstive—neat bleau derfen oer as de haet—de wrede, ûnstilbere, dy-t net allinne de geest yn in ivige nacht forsinke lit, mar ek einliks nei lang wrakseljen it omskot yn ’e stille kûle bringt.

Sa gyng it hjir ek. Doet waerde stadichoan noch stiller en siet einliks forweesd yn ’e hirdsherne. Dokter skodholle en loek de skouders op. „Dy greate ûnforskilligens scil hjar de dea dwaen,” sei hy bidrukt. „Is der dan neat mear, om hjar ris hwat op to moedigen? To Saepk, jow hjar it jonkje nochris.”

„’t Is om ’e nocht, dokter,” suchte it âld sloof mismoedich. „’t Hat ommers syn eagen.... en dat allinne is for hjar al in argewaesje.”

„Dan moatt’ wy noch mar ris ôfwachtsje,” sei hy. Hwerom stûke al syn wytnisse hjir ek en moast dit jonge, skoane frouminsk ûnder syn eagen forkwine? Alle dagen alweroan seach hy de greate stryd twisken wêzen en dea en as learde waerde hy der ûnforskillich ûnder, mar by Sjoerd Meinses en Doet fielde hy as minske, dy-t mei de minske, syn neiste lit. Allebeide hiene hja syn frjeonskip woán.

„Ofwachtsje, seit dokter?” flapte Saepk derút. „Hja is bitsjoend, seit nijboers Tryn, en ik gien joun noch nei master Ouwe. Dat ’s in wiis man.”

Dit kaem dokter yn syn eare tonei.

„Dan ha ik myn wirk hjir dien,” miende hy, naem syn hoed en joech him steurd ôf.

Op ’e paden mette hy Sjoerd Meinses wer. Diselde fraech folge, mar do-t Sjoerd Meinses wys waerde út syn andert, dat se nou hjar heul by de dúvelbânner siikje scoene, bâlle hy de fûsten mei in: „Dit kin noait, dokter. Al moast ik myn lêste sint ek formasterje—der by dei en by nacht for wrotte op it lân, ik die ’t noch mei wille for hjar.... Mar hjar yn hânnen fen dy Ouwe forfalle litte....! Dokter, witt’ jy net ien útwei? Hwat scil ’k, hwat moat ’k?” frege hy mei oandrang.

„Riede dat’s in min ding yn sokke saken,” andere hy. „It leit der nou sa ta, âlde Saepk wol der optslút hinne, jy scille der net folle oan dwaen kinne, Sjoerd, likemin as ik. ’k Scoe sizze, gien nou oars sels optslach nei Ouwe ta en hifkje him ris, hwat ried hy dy frouljue jaen scil. Licht wirde jy ’t wol gewaer.”

„Grif wol,” andere de oare wis „Ouwe hat wol faek ris hwat gerief fen my hawn yn ’t ierdappeldollen ef sa, dat komt my nou yn ’t sin.”

„Dan ’s dat ommers alhielendal klear,” moedige dokter him hwat oan.... „Sa lang as hy net mei drankjes en puijerkes bigjint to pielen, lit him dan gewirde. Syn bisprekken kin gjin kwea.... En nou.... moed hâlde, Sjoerd. Ik scil Doet net oan ’t lot oerlitte.... it bigruttet my om jimm’.... oeremoarn moat ik der noch mar ris efkes hinne.... dat se net alhielendal forkomt yn hjar lijen,” en hy joech Sjoerd Meinses mei in hertlik goejoun de hân.

Dy waerde hast wei yn ’e reuzehân fen de oare. „Joun dokter,” andere hy en hy joech him op, krekt ef fielde hy yn dy frjeonehân noch de achting fen in eal man for him yn al syn ellinde. „Ik scil jo ried bifolgje en scoene wy inoar yn bettere tiiden nochris wer mette meije?” Ynienen wie hy wer sa mismoedich, dat it lûd him hast yn ’e mûle bistoar.

„Der is gjin mis op,” andere dokter fol bitrouen, wylt hy in sydpaedtsje ynsloech, dat nei de bûrren tagyng en Sjoerd Meinses him ôfjoech nei it hûs ta, der ’t nimmen mear op him wachte.

It wie al let yn ’e joun en min seach neat mear fen ’e grienjende maitiid om yen hinne, mar min roek him, min roek him! De geur kaem mei de jounwyn fen ’e biblomme finnen en de beamtokjes flústeren derfen, de loft waerde soel en swier fen dy hearlike jeugd fen natuer, dy’t elts blomke, elts blêdsje de njue-om-to-libjen learde,—hjar opfearre ta in goudene midsimmerbloei yn in gloeijende sinne.

Der wie gjin gêrske sûnder hoop ûnder al dy tûzenen en gjin blomke bloeide der om ’e nocht yn ’e tún fen natuer, mar de minske, de earste fen allegearre, dy allinne fielde net mear it bisieljende fen sa’n maitiid yn syn hert.

Syn hope wie stoarn.... de tiid fen syn maitiidsljeafde foarby....

VI.

De stânnen sûzelen yn ’e bolle simmerwyn; it seineharjen klonk oer ’e stille fjilden, it wie simmer waen!

Oer ’t gea hinge de swietrook fen it earste hea, dat yn lange streken op ’t swé lei en hjir en der al yn lytse opperkes swile waerde for in tongerbui, dy-t opkaem yn ’t Súden, wytflokkich yn ’e neimiddeissinne, mar dy-t tsjin ’e joun heger skouwe en lang, hiel lang de stjerrende goudglâns fen it Westen drage scoe.

Pijjes Jans skoude de ierdkarre ta ’t lytshús út, lei it rúnedek erop en helle do mei it hjouwerkoerke de fos út ’e finnen.

„Hwer sist nou noch hinne op ’e joun?” frege syn heit, dy-t it lân út weikaem. Hy hie ris sjoen, ef de hantsjemieren Heinrich en Wilhelm út Westfalen ek hast komme koene, hwent to bytiid woe hy se ek ret ha, dan iten se him de earen fen ’e holle en to let, dan waerde it gêrs to ryp en wie de pit derút.

„Ik moat ommers noch efkes by Aen Claeses en dy wêze,” andere Pijjes, mar seach derby yn ’e oarre wei. Syn heit hoechde net to sjen, dat hy hwat reader waerde en d’ âld man syn brúne eagen wierne oeribele skerp. „Heit wit noch wol, net? om dat inter, der ’t wy lêsten fen praetten.”

„Ja jonge,” en syn heit bitocht him ris, „dat ’s ek sa. Nou hûndertsechstich, mar ek gjin sint mear en tink om syn poaten—mar as ’t der tsjien goune ôftingje kinste, noch better. Sa ’n tsjien goune fen in bitûfte hânnelsman as Aen Claeses—hwent dat is er, lit him oars sa slûch wêze as in stoppelkat.... sa ’n tsjien goune, dy-t ’k him ôfwin, jowt my in niget fen fiifentweintich, sa ’s ’k dy siz.”

„’k Scil ’t der nei oanlizze,” miende Pijjes,—„it is ek in skoandere priis,” en hy sloech it hynsder foar de wein en gyng mei in linige swaei op ’e ierdkarre sitten. „De groetnis,” rôp syn heit him noch efternei, do-t hy twisken de iken stambeammen fen ’e reed wei waerde.—

Yn ’e bûrren stie ’t jongfolk, dat hjeljoun hie, by de smitte mei-inoar to petearjen en kreaze jongefammen op gledde toffeltsjes mei de bûntskelk foar en ’e skjinne mûtse op, moasten der krekt foarby, om in pear reaven jern ef in healpoun kofjebeanen to heljen. Nimmen liket dochs op Luts,—tochte Pijjes en nimmen kin ek mar yn ’e fierste fierte by hjar yn ’t skaed stean, en hy suchte.

It wie him noch net forgetten, ho fiis ’t Luts lêsten jouns sjoen hie, do-t hy se ris mette by moalkersfolk en fortearst sont lange tiiden dat aerdige mûltsje wer ris praten hearde en ho feninich hja al syn fragen ôfsneutere mei in so? en in ja?, hwer hy sa ridderslein fen waen wie, dat hy mar ringen de wyk spile.

Mar nou joun scoe hy it fet wol oars bikûpje, sa stiek hy himsels in riem ûnder ’t hert; nou derhinne gean om ’t inter, krekt op Snjeontojoune—grif de boel oan kant en Luts miskien ûnder de linebeam oan ’t krantlêzen.... en dan.... bylizze, skild bikinne en freegje, ef hy noch net ris werkomme mochte.

As hja dan ja sei, hwat hja sikersonk wol dwaen scoe, dan wie ’t pleit woán, alles forgetten, dat sa ’n forkeard bloed set hie op dy winterjoune. Mar as hja him ris wer ôfsneutere, lyk as lêsten jouns? In bytke stymskens siet der wol yn, suchte Pijjes—de moaije blaue eagen koene sims rare prúl sjen as hja steurd wie en dan krolde it reade boppelipke sa spitich op en dan wie ’t ornaris lak! O hearink! as hy syn possenaesje sa ris útspylje moast!... en dan Luts foargoed kwyt!!

En de loaits, der ’t hy mei nei de mounle op ’e Heechkamp eage, der flamme al de nidigens yn op, dy-t hy salang bidimme moatten hie—tsjin dat frouminsk, dy-t him mei hjar lonkjes en glimkes fen Luts Aens ôfset hie. Nou earst seach hy ’t yn, ho-t heit gelyk hawn hie mei syn warskôging en it joech nou ynienen ek oan alle kanten bliken, ho ’n forkeard aerd der yn hjar siet. Der stie hja nou as troud wiif foar ’t finster—hwent de jongeljue wierne by mounlerinne yntrouwd om de fordéligens—en gniisde him wrachtsjes noch gekoanstekkerich hwat út. Ynienen joech hy de fos in klap mei de úteinen fen ’e jageline, dat hy in sydsprong makke en as de hagel foartstoude.

Krekt op ’t selde stuit draeide in jongfaem, dy-t mei Afke en Auck stien hie to praten, hjar om en gyng it paedtsje del nei de bûrren ta. De ierdkarre, dy-t mei fûle foarsje oer ’e wei rôlle, seach hja núvere swart efternei.—Sa ’n bluisterige gek—like ’t wol, ef dy kleare eagen seine en noch flugger wipten de lytse foetsjes nei de bakkerinne ta, dy-t krekt foar de moalkerij oer hjar grouweiten bôllen, healbreaën en swinemagen to pronk hie to lizzen.

„Folk!” rôp Luts Aens en sette it koerke op ’e toanbank del. Mei in fyn glimke moast hja der noch ris efkes om tinke, ho bikaeid as Pijjes Jans útkomme scoe, nou ’t hja foart wie, hwent hja bigriep it wûndere goed, dat de reizen lang net allinne om ’t inter wierne. Mar ûngemirken wei slûpte der ek eat as meilijen yn hjar herte; al ho-t it hjar ek stutsen hie, dat hy dy winterjoune mei Hinke gien wie, der bleau dochs noch altyd hwat fen sitten fen dy âlde tiiden, do’t hy, dy foarse gnappe feint it loantsje opdraeide nei hjarres ta. Der hiene al in hopen west nei him, inkelen like ryk en like fornaem, mar hjar hert bigoan net to bounzjen en hjar eagen net to skitterjen, as dy der oankamen; it wie en ’t bleau koel spul.

—„Och, dat fanke hat him ek yn ’e maling naem en hy hie dy joune in mâl sin—bigoan hja nou to forgoelikjen en rôp nochris lûder fen „folk,” omt bakkerinne noch net it bakhúsgongkje lâns kûrreljen kaem.

„Heden Lutske! sont hwennear roppe jy fen folk? Kom mar gau yn,” sei’t âld minske oansjitsk en kipe om ’t hoekje fen ’e doar. „Ha jy al in skoft stien to wachtsjen?” liet hja derop folgje, do-t Luts hjar efternei gyng yn ’t peikeamerke, dat mei fjouwer stoellen en in klaptafel mear as fol wie.

„Wachte? Welné,” andere Luts, „ik hie efkes by moalkersfrouljue stien, sjoch,” en foel do fen ’t iene yn ’t oare—„kinn’ jy yn nije wike ek twa healbreaën mear for ús hâlde en for trije stûren grou-boltsjes? Wy bigjinne mei de haeijing.”

„Dat moat ek,” nikte bakkerinne. „En hwat seine hja by moalkersfolk—scil Hessel en Auck ek hast trouwe? Nou, ’t fanke krijt it der as prûmmenbôle, sa’n moai spul en sa’n riken skevel! En ho is ’t mei jo, Lutske? stekt it jo de eagen noch net út?” pleage it âld minske goelik wei en seach ris glimkjende nei Luts.

„Ea ju, ik kin myn sile noch bêst allinne lûke,” sei Luts gútich. „En derby.... trouwen.... birouwen kin der ek ris fen komme.”

„Krekt sa,” bifêstige bakkerinne mei in djippe tear twisken de wynbrauwen. Hja wie al for de twadde kear widdou en hie nou alwer in moaije potkanten langmûts ré lizzen, om der de tredde kear mei to pronkjen, as it lok hjar tsjinne, om in woltrochfûrre rintenierke yn ’e bisnijing to krijen. „Jy moatt’ sa mar tinke, Lutske,” sei hja en lei de earmtakken maklik wei op ’e tafel, „der is in bulte tsjef ûnder ’t koarn, fanke, hwent moai prate kinne hja allegear as in lapkepoep en lige as in séman. Dan is ’t earst myn skat en myn ingel en dan letter dû diwelse âlde tange en dan wirdt der yen noch in biezem efternei smiten.”

„’t Scil wol sa wêze, mar dan wirdt it der sims ek nei makke,” miende Luts.

„En dan Doet Meinses sims? Ha-t dy ’t der ek nei makke?” frege bakkerinne skerp.

Luts skrilde in bytsje en andere dimmen: „Mar hat hy it der nei makke? Us heit en dy ha him salang kend—it is in man der’t noch noait immen spyn oan bifoun hat,” sei hja mei in oertúging, der-t hja eare mei ynlei.

„Gjinien syn skild is ’t,” sa wynde bakkerinne hjar der handich út, „mar ik siz dit mar, it is slim.—Ha jy ’t al heard, Lutske?” en hja skikte hwat tichterby. „It liket doch wol, dat der hwat west hat twisken Hinke en him, hwent mounlerinne hat it jild opfrege fen Sjoerd Meinses en nou scil ’t spultsje wol forkoft wirde moatte.”

„Scoe ’t net in praetsje wêze?” frege Luts mei ’t lêste dripke hoop.

Mar ’t wie gjin praetsje: Hinke spile hjar lêste kaert út. Hja wie net tofreden, dat hja it lok fen twa jonge minsken ûnderwrotten en fornietige hie, allinne omt Sjoerd Meinses op syn stik stie en hjar ôfsneutere.... né, hja sette de kroan op ’t wirk, hy scoe ek noch fen ’t steed, dat him sa djûr wie, der ’t elts herntsje, elts paedtsje en elts blomke noch flústere fen hjar, dy-t hy sa ynnerlike ljeaf hie.

Yn dy stille keamer koe hy jouns skoften sitte en dreame, dat it noch allegearre sa wie as alear, dat der wer sokke sêfte foetstappen troch ’t foarhús kamen en der in hântsje op syn skouder lei waerde mei de swietlûdige fraech: „Scille wy noch efkes bûten sjen?” En dan gyngen hja togearre, hân yn hân, hjar lyts keninkryk yn ’t roun, by de blommen lâns, dy’t hjar aerdigheit wierne, by de snijbeane troch, der hy sa greatsk op wie en dan kuijeren hja sims de lânnen ek noch wol ris in eindsje út, as de kamperfoelje bloeide en it gealtsje yn ’t ûnderhout sloech.

En as hy him dat dan allegearre sa to binnen brochte, dan útere it him yn dat iene wird: Scoe ús lok ek to great west ha?

En nou moasten al dy ljeave plakjes oan frjemden tabiheare? Hja dolden yn ’t blomtún om en fordústrewearen de parkjes, dy-t hy oanlei hie, oaren scoene op it lytse stoeltsje sitte yn ’e hoek, hwer hja him altyd sa aerdich oankommen sjen koe. Der hjar blond kopke oars sa moai boppe de blommen yn ’t finsterbank útkaem, siet dan in oaren ien, dy-t net iens wiste, ho-t elts herntsje, elts stientsje fen it âlde húske noch in oare waerdij hie as dy-t hy mei jild bitelle, de waerdij for in earme, ienlike man fen it oantinken oan lok.

O Luts koe der sa goed ynkomme. Hja wiste ek fen leed en ho-t dat droegen wirde moast, al wie de lêst ek noch sa swier.

„En is der dan nimmen mear, dy-t him mei jild gerieve wol?” frege Luts wer.

„Nou kin min heare, dat jildsaken gjin frouljuessaken binne,” sei bakkerinne. „Sjoch, dat’s sa: do-t Sjoerd Meinses it spul kofte, koe hy de kosten bitelje, miskien noch in bytsje mear, mar it oare moast hy op skea ha. De tiiden binn’ net foarút gien en ’t lêste fearnsjier hat hy de boel hwat útrûppelje litten—nou nimt mounlersfolk syn trekken waer. Nimmen jowt der him nou mear jild op, moatt’ jy tinke, fiersto bang, dat hja der in pear toppen wolle by sitte litte scille.”

„’t Is dochs treurich, dat dy earme minsken yn hânnen fen dy Hinke forfallen binne. Hwa hie ek tinke kind, dat hja se sa neiride scoe?”

„Siz dat wol,” andere bakkerinne. „Nou yntkoart scill’ jimm’ der wol mear fen hearre. Hinke jowt mar in hiele opskûrring yn ’t doarp.... earst dat trouwen mei de feint en nou wer sa’n spul mei Sjoerd Meinses en dy.”

Pratende wei wierne hja oerein gien en bakkerinne brocht Luts nou oan ’t steksdoarke ta. It lêste nijs moast hjar nou noch efkes fen ’t hert. „De frijerij mei Pijjes en moalkersútfenhûzer is ek wer út,” sei hja en seach Luts tomûk, mar skerp oan.

Luts koe ’t net helpe, mar hja krige in kleur fen komsa en bakkerinne, dy glimke yn hjar sels. „So, is ’t wer út?” sei hja sa ûnforskillich mûchlik. „’t Scil Tine wol moije, ik tochte oars, hja mocht him wol lije.”

„’t Is ek in gnap jongkearel,” prize bakkerinne. „Sa’n ien is oeral wolkom. To, kin ’t mei jimm’ noch net ris hwat wirde? Krekt sa’n moai spantsje, tinkt my.”

Hjar wirden dreauwen Luts it jonge bloed alwer nei de sêfte wangen en hja makke der hjar mar hwat ôf. Bakkerinne mocht graech hwat yn in oarremans saken omreare en alles útfiskje en freegje, der hie se sa’n slach fen, it wie gled in wûnder, mar dat noaske Luts neat. Hja makke mar gau in ein oan it petear en joech hjar mei in frjeonlik goe’joun ôf nei hûs ta.

Do-t hja thús kaem, siet Pijjes Jans noch smûk by hjar heit to kofjedrinken en Aene Wypk bleau as in sâltpilaer op ’e stoel, om op to passen, dat Aen him net forrifelje liet.

„Hûndertsauntich,” sei Aen Claeses slûchwei en stoppe in nije piip. Sa’s de saken nou stiene, koe ’t wol toalven en ienen wirde, eart hja it iens waerden en dan wie de slappe pipe for it stille mântsje mei syn grize kroltsjes in útkomst.

„Gjin sint mear as hûndert-trije-en-fyftichste-heal. Syn hier is núvere rûpsk en dat skeane koltsje foar de kop misstiet alhielendal,” lei Pijjes Jans der tsjin yn, mar tochte mear om Luts, dy-t stil út en yn gyng, as om alle hynsders mei ef sûnder koltsjes.

„Ea hwat!” bigoan Aene Wypk nou to hânneljen, „Aen is fierst to goed. Tachtich en net in sint minder, moast sizze en dan is ’t noch goedkeap.”

„Ik sei fen hûndertsauntich,” herfette Aen Claeses syn petear en lûk mei niget oan it pypke, „en der hâld ik my by. En jy, frou, jy moatte nei Noarch ef sa, om ’e hynstehânnel to learen. Hjir kin ik it wol ôf.”

Aene Wypk krige in kaem as in kalkoense hoanne en makke, dat hja fen rúten kaem. Sjedêr, hja koe hjar bidêsd, slûch mantsje net mear! Dat spriek mar op for mastersfeint en koe opspinne as in hounegiseler en dat, nou-t hy yn fiifentweintich jier fen al dit bûgen en deljaen al dûknekkich waen wie.

Min bilibbet hwat op yen âlde dei, mar ’k scil him opsitten leare! ûnthjitte hja hjarsels.

Yn it simmerkeammerke hânnelen hja al jeuzeljende fierder: Aen Claeses woe ljeafst it measte ha en Pijjes Jans it minste jaen.

„Komoan!” sei Pijjes op ’t lêst en hâldde him de hân foar, „slach ta, it forskil troch,.... Hûndert sechstich en ek gjin sint, gjin heale sint mear.”

„Mar dat doch ’k net!” kriet Aen Claes binaud. „Ho ris.... hy hat de hiele winter ek iten en ik moast in kwelderplak for him hiere en....”

„Dat wite wy wol,” miende Pijjes hwat ongeduldich, „....dwaen ef net. Der binn’ mear goede hynsders yn ’e wrâld. Nou?” en hy hâldde him yetteris de hân foar.

Skrúten sloech Aen Claeses ta en kroaske do nei de skûrre ta om in helter, der ’t hy it inter mei ophelje koe.

Luts wist sa gau fen gjin ûntkommen mear; op ’e rin gean, dat woe hja net, hwat mocht hy dan wol tinke en derom bleau hja stean, der-t hja stie en line fen greatskens en stymskens yn ’e rêch, wylt hja ta ’t finster útseach, de lânnen oer.

„Lutske,” sei Pijjes súntsjes. Gjin andert.

„Lutske,” sei hy noch ris en hja hearde, ho treurich as syn lûd klonk.

„Ik ha gjin hynsders yn ’e hânnel,” biit hja him ta en seach stiif foar hjar út.

„Gien dochs efkes sitten—ik woe sa graech ris efkes mei jo prate,” bigoan hy wer.

„Gien derfor mar nei oaren ta, hear!” andere Luts feninich. „Mei praten is ’t net to dwaen.”

„Hear nei my,” sei hy nou mei oandrang. „Woll’ jy wol leauwe, dat ik der op roan ha, om mei jo to praten, dagen né wiken lang? En nou scil ’k my dizze inkele kâns wer ûntgean litte? Né wrachtsjis net!”

„Jy ha wol gedild,” miende Luts kâldgnyskjend, mar seach him nou dochs efkes oan, hiel tomûk. „Nou, dat ’s ek mar goed. Mei forkeard folk is ’t ek min ploeijen, tominsen, as hja yen stean doarre, o’ net?” Dat o’ net kaem der sa húnjend út, dat it bloed Pijjes Jans bigoan to koaitsen. Hy wie ek net fen stien en dan mei sa ’n moai fanke foar him, dy-t hy eltse minuet noch ljeaver lije mochte en dy-t hy gjin tûmbré groun ôfwinne koe, dan spande it erom, om dimmen en bidaerd al dy faksearjende wirden by de rêch delglide to litten.

„Hwa doar my stean?” frege hy brûkel en kaem in pear stappen tichterby.

„Ik!” rôp Luts en gyng lyk foar him stean. „Hwat miene jy wol? Ha jy jild, ik ha ’t ek en ik lit my net negerje, dat kin ’k jo wol fortelle!”

Hja stie alhiel op iene ein, dat koe min hjar oansjen en Pijjes Jans rekke nou gled mei ’t spul oanklauwd.

„As jy dan perfoarst net wer wolle, Lutske,” sei hy mei in sucht, „dan sit der neat oars op as my der by del to lizzen.... Ik wol ’t earlikwei bikinne, ik ha skild.... ik ha jo net sa aerdich bihânnele, mar ha ’k net genôch boete nou?... Kinne jy net hwat forjaen en forjitte?... Scoe ’t twisken ús nou noait wer sa wirde kinne as alear?” en hy joech him nei de doar. Pijjes Jans bigoan net to smeken, der koe Luts him wol for, der wie hy fierst to greatsk ta. Dos dit wie syn lêste wird? Nou kaem ’t der op oan: hwat scoe hjar lêste wêze?

Kaem ’t troch it glinsterjende Westerljocht, dat ta de glêzen ynkipe? Luts dy seach, dat der triennen yn syn eagen stiene.

„Jy komme yen ek sa forkeard oan,” sei hja en gyng foar ’t finster wei in pear stappen efterût.

„En jy wite net, hwat jy wolle, Lutske,” andere hy bidrukt mei de knop fen ’e doar yn ’e hân. Jierren letter wist Luts it noch, ho-t hy dy giele knop hast stikken knypt hie yn syn stevige hân, krekt as woe hy net oer dy drompel gean, om ’e doar for altyd efter him tichtfalle to litten.

Rimpen draeide hy him yetteris om en gyng nou lyk foar hjar stean „’k Wol skild bikinne, alles wol ’k wol dwaen, mar jy gnyskje derom! Hie ’k net in bytsje better fortsjinne?” frege hy hjar. „To Luts, wêz net sa stymsk,” paeide hy. „Ik mien it sa goed, sa tige goed mei jo.”

„Jy komme yen ek sa forkeard oan,” sei Luts wer en glimke hiel efkes en dat forheldere hjar antlit as in sinnestrieltsje. Och hy wie oars net sa min, dy Pijjes, mar troch forkeard selskip komme sa ’n hopen yn ’e toarnen tolânne, tocht hja.

„As ’k mar wiste, ho ’k it oanlizze moat,” sei Pijjes mei hwat mear moed.

„Ja, ik wit it ek net,” suchte Luts en tipele forlegen mei de skelksbânnen om, it lipke noch in bytke prúl, de wangkjes yette hwat reader, mar de nidige bui al yn ’t oerdriûwen.

Tomûk seach hja him ris gútich oan. Pijjes Jans krige dy loaits yn ’e gaten en sei yetteris for de twadde kear: „Ho moat ik it dan oanlizze, ju?” en hy sloech hjar d’ earm om ’e kante lea en tútte op it ljeave mûltsje om, op de wangkjes, de sêftreade earkes en ’e blonde hierkes, krekt as koe hy der noait genôch fen krije.... „Sa dû?” frege hy dûzich fen lok, „sa dû? myn faem, myn skat?”

Mar it aerdige mûltsje bleau stom en op de wangen gloeide in forskriklik kleurke.

Aene Wypk stie yn ’e doar, mei de hânnen yn ’e siden en ’e mûts op trije hierren.

„Myn goede frede noch ta,” rôp hja gysten, „binn, jimm’ nou alhielendal net wiis? En dat op Snjeontojoun mei in berch hoazstopjen op ’e stoel!” en hja saeide Luts in pear sokken foar de foetten mei gatten as bâlstiennen. „Dû derút,” en hja wiisde op Luts, dy-t biteutere yn in hoekje stean gyng, om hjar hwat to skamjen,.... „en jy?” frege hja Pijjes, dy-t der glimkjende by stie.

„Ik wie fen plan, om myn koft inter mei to nimmen,” sei hy bidaerd. Hy hie ’t wol faker by Aen Claeses tongerjen heard en liet nou alles mar by de rêch delglide yn syn blidens oer it weromfoune lok.

„Jowes?” frege hja skerp.

„Nou!” sei Pijjes Jans, „koft en bitelle mei hûndert sechstich bêste gounen.”

„Nou hâldt it dan doch yn ’e goedigheit op!” rôp Aene Wypk breinroer. „Dat frijt me earst mei myn dochter op ljocht-skjin dei en set dan dy slûche Aen noch for in tweintich goune ôf. Aen! Aen!” galme hja mei hjar swier manljueslûd troch de bûthúsdoar, mar Aen Claeses mei syn lytse kroltsjes en syn nau buiske hie al lang bidaerder contrein opsocht en harke net nei Wypk hjar gerop, likemin as in âld hynsder nei de swipe.

Do smiet hja de toffels út en fleach hoazfoetling yn ’e skûrre.

Pijjes Jans naem syn trekken waer en socht syn forlegen famke yn hjar hoekje wer op. Hwat der bipraet waerde, is sa âld as ’t minskdom sels, mar it scil altyd nij bliûwe, salang der noch jonge geslachten opstiene, dy-t yn ’e bloeitiid fen hjar libben ljeaf-ha.

Beide ha hja dizze joun noait wer forgetten, ek net, do-t hja al lang trouwd wierne en Pijjes Jans it altyd alweroan biwiisde, ho goed hy-t mei syn wyfke foarhie.

En Luts? Hja forgeat, sa’s hja ûnthjitten hie; nea pinfiske hja nei ’t ien ef ’t oare, mar hy soarge ek, dat der neat to freegjen wie. Hja bitrouwde him yn al syn dwaen en litten en is noait bikaeid útkaem.

Hja wierne alles for en troch inoar troch de ljeafde, it ienichste ideaelgefoel, dat it minskdom bybleauwn is yn al syn leed en smerte—de ienichste blom, dy-t der noch for him bloeit en tept wirde kin.

VII.

Alles wie foarby! De frjemde foetstappen ûnthilligen net mear syn túntsje, de frjemde stimmen net mear syn keammerke. Hja hiene taksearre en wardearre, yn ’e bynten kerfd en oer it minne kousolderke krûpt, yn ’e stoellen om môchgatsjes socht en it ienichste bistje bitûmke—nou wierne hja foldien.—It húske fen Sjoerd Meinses wie op ’e bûrden kaem; nimmen hie safolle minslik gefoel, om him stibelearje to wollen, selst Aen Claeses net, ho-t Luts him ek oanpûnde en Sjoerd Meinses syn húske gyng foart, syn bistje, syn bytsje kreas húsrie, for trije jier mei safolle hoop by-inoar koft en hy bleau de joune allinne oer yn it lege hûs, it hûs fen in oar....

Hy suchte net en hy snokte net, hy seach net iens yn ’e lege keamer om, mar bleau stean, der-t er stie. Hwerom ek, hwerta?

Dizze lêste slach hie him fornietige. Mennichien fen ’e geseten ljue krige der letter wol bikrûping oer, dat hja hjar do net hwat mear oan him gelegen lizze litten hiene, mar it brânizer fen ’e gjirrigens skroeide ek al ring hjar herte wer ticht. Elkmis for himsels, tochten hja wysgearich. Hja koene it dochs net helpe, dat der wer in earme noch ûngelokkiger waen wie, as hy al wie. Hwat kin sokken in minskelibben skille, as de jildpong mar fol bliûwt!

Tsjin ’e joun gyng Sjoerd Meinses nei de bûrren ta om ôfrekken mei dizze en gene to hâlden, in skimme fen alear, de klean rûm om ’e meagere lea en skurf, nou ’t der gjin krekte frouljueshân mear wie, dy-t byienhâldend op alles taseach.

„So?” sei dokter, do-t hy der earst hinnegyng mei in swiere mûtse op. „So, Sjoerd Meinses, gien’ sitten. Hiene jy boadskip?” en mei ien blik fen syn skerpe eagen seach hy de wanhoap, dy-t der skreauwn stie yn dy eagen—de smert, hwer it herte yn dit sterke omskot fen forbûke wie.

„Ik scoe de rekken fen Doet bitelje,” sei Sjoerd Meinses mei in sucht en helle de koperen tabaksdoaze út ’e bûs. „Wol dokter it mar ris efkes neisjen, hofolle as ’t is?”

Wylt dokter him omkearde nei syn skriûwtafel ta, fielde Sjoerd Meinses for ’t earst, ho warrich as hy wie. De kreft bijoech him súver alhielendal en hy siet roungear yn ’e greate briedstoel, dy-t dokter him taskouwd hie en seach longerjend nei it pantsjefol kofje, dat doktersfaem op in lyts bledtsje yn ’e keamer brochte. Ungemirken wei drukte dokter nochris op ’e skelle, do-t hy dizze warrige blik yn ’e gaten krige en sei tsjin ’e faem, dy-t der al ringen oankaem: „Noch in kop kofje en in stik koeke, Ant.”

„Bêstich!” andere de tsjinstige en futtele foart op everlastene pantoffeltsjes.

„En nou.... hjir ha ’k it rekkentsje for jo,” sei hy en joech Sjoerd Meinses in foech snipeltsje pompier oer mei in bidroefd bytsje sifers en fiif goune en in dûbbeltsje derûnder.

Sjoerd Meinses krige it oan, biseach it ris, kearde it om en om en sei einliks forslein: „Dat’s in forsin, dokter. It moat grif fyftich goune en in dûbbeltsje wêze. Safolle hie ’k ek al meinaem,” en hy telde twa goudene willemkes, in pompierke en twa ryksdaelders op ’e tafel út, syn lêste jild—as hy mei Gjerrit winkelman en ’e kûper ôfrekkene hie.

Dan koe hy wer fen foaren oan bigjinne en syn hiele libben sparje, om oait wer safolle by-inoar to krijen.

„Hark ris Sjoerd....” sei dokter hastich.... „tochten jy nou einliks, dat ik jimm’ it lêste jild ôfhelje scoe? Wel man, ik scoe my for mysels skamje, sjedêr! It is fiif goune en dermei út en doch nou dat jild mar gau oan kant.”

Sjoerd Meinses wist net, hwat hy scoe. „Ik mien ’t,” sei dokter mei in goelik glimke, „dat jild is mines net.... Kom, drink ris op,” fitere hy him oan, do-t Sjoerd Meinses mei triljende hânnen it jild wer opbirgen hie en nou nei de groun stoareage. „En scill’ jy nou nei jo âld-omke ta, safolle as setboer?” frege hy.

Sjoerd Meinses stiek de holle op. „Der ha’k my al nei set, dokler,” andere hy en krekt ef bisefte hy nou earst, hwat dokter, in nij-ynkomling, dy-t noait hwat fen him hawn hie—joun for him diich—liet hy der hastich op folgje: „Hwat hat dokter in goed dien oan my!.... Wist ik mar, ho-t ik bitankje kin! mar wy minsken ha der to min ta leard, dokter.... om to úterjen, hwat wy fiele.... Mar as dokter ris forlegen is om ’t ien of oar.... ik stien klear for jimm’.”

„Dat’s bêst,” sei dokter. „Fen in man as jo hie ’k sa’n tank forwachte.” Hy wiste, dat Sjoerd Meinses nou altyd for him klear-stean scoe—it wie in man fen syn wird. In bytsje binijd bigoan hy noch ris oer Sjoerd Meinses syn foartgean to praten: „Der wol nei set? Is ’t dan noch net sa fêst?.... Oars wie by in snoar fen my wol in plak as túnman, der kinne jy ek komme op myn forspraek.

„Bêst, tige bêst,” sei Sjoerd Meinses moi rimpen en in fyn kleurke teikene him ôf op syn meagere wangen,.... „mar dat moat mar net, dokter.”

„En hwerom net?” Dokter bigriep der ynienen neat mear fen—hy hie ’t ommers sa goed mei him for en hy naem him ris hwat skerper op.

Der kaem gjin andert, mar hy merkbite, ho-t in lang forkroppe trien oer ’e brúne wangen rôlle en ho-t hy mei in ûnbiskriûwberen langst yn syn moaije eagen nei de aerdige petretsjes op ’e skriûwtafel seach, twa lytse famkes, blond en brún, it oare ik fen heit en mem.

Dokter liet syn eagen der ek oergean en ynienen begriep hy nou, hwat der yn it herte fen dy stille man omgyng.

Hij moast syn lyts beukerke noch ris sjen kinne! syn kraeijerich lûd hearre—mei syn mûtele hântsjes en earmkes yn ’e loft om skermesearjen sjen, dat wie de ûnforbrekbre bân, dy-t him noch oan it doarpke, oan ’e krite boun, mar sa fêst, dat der gjin macht op ierde wêze scoe, dy-t him ek noch dizze lêste treast ûntnaem.

„Né dokter....” sei hy ynienen reslút-wei,.... „ik kin net. Jy binne heit as ik.... miskien lokkiger.... mar dan forstiene wy elkoar.... As ik net mear tominsen it húske sjen kin, der-’t myn wiif en bern húsmanje, der-t ik sa ynnerlike mâl mei bin.... sjêder dokter... dan ljeaver dea!”

Dokter draeide syn holle hwat om. „Earme man,” sei hy hiel sêft en bleau in amerijke mei de hân oan ’e holle sa sitten. Do-t hy him wer omkearde, wie Sjoerd Meinses syn stoel leech; it sêfte jounsizzen fen him hie hy net heard.

De joune let wie Sjoerd Meinses noch yn syn túntsje dwaende.

Ljochtmoanne-waer wie ’t, moai en stil nei in lange wiete rite. Tûzenen drippen trillen noch oan ’t beammen, krekt as hearden hja by it earste fine simmergrien, by de reabrún-skimerjende ikebledden, by de sulverige blêdplûmmen fen ’e wylgenmoezen, dy-t de teare twigen hiel djip nei in poelke tabûgden, dêr ’t de bûlders fen ’e stjelpige rein noch op stiene.

Alles knoppe, geure en bloeide en as in simmeramme fen ’e allerljeaflikste joun wâlle der in swietrook oer ’e fjilden.... sa sêft.... sa myld út al dy jonge blomkes, dy-t tojoune iepengien wierne, fen al dy lêste bledtsjes, dy-t tojoune út it húltsje krûpt wierne, fen al dat blomt, fen al dat krûd, dat it wie, eft alles forroan yn ien hymne fen lof, sûnder wirden, mar forsteanber for ’t herte.

Roerleas stiene de hege esken op ’e diken. Sa nou en dan waeide it as in sucht oer ’e tichte krúnen en dan gyng der in flústring fen ’e hearlike nije dei, dy-t komme scoe oer ’e bledden en dan stiene hja wer sa stil, sa stil—in rige fen foarse, geve reuzen, dy-t it hoarnlegerke ôffreden, dat ienkear Sjoerd Meinses sines wie.

Mei de lod yn ’e hân socht hy de moaijste blompoltsjes út it blomtún foardoar, dy-t hy by de forkeap der útbitinge hie en soârgsum groef hy se der mei de klút út en sette se op ’e platte kroade. Hja bloeiden wer like moai—de beltsjeblommen, de fioeltsjes en it lette piperbeamke, mar de frouljueshân, dy-t se oars oan ’e wite stokjes boun, taelde der net mear nei, om efkes fen ’e moaijsten to rûken ef boartlik wei in kleurich blomke twisken de reade lippen to stekken en dan gútich to freegjen: „Smokst’ ek soks, Sjoerd?”

Alles kaem him wer yn ’t sin: der by dat rigeltsje útbloeide wite wyfkes hie hja triedsjes stopjern spand, dan hingen hja d’ oaren net yn ’e wei—for dy stamroaskes hie hy hjar wite stokjes mei giele knopkes op Sinterklaes foreare, der-t hy hjar tige mei yn ’e klean stutsen hie—der om dy moanne-roaskes, noch fen syn folk, hie hja as skutte in stikkene blompot omhinne set. En hja bloeiden sa moai en sa tankber, as rôpen se de frou werom.

En Sjoerd Meinses, dy dolde en dolde en lei se allegear neist-inoar del op ’e kroade, hwer as syn ienichste bisitting ek noch in doek mei klean en it hoekspyntsje op lei. Dat moast hy wer ha en hy koft it werom, do-t it ôfmine waerde for in drupke. Hwat maelde it him, dat syn âld-omke al fûtere, as hy sok frouljuesgûd yn syn hûs slipte—al scoe de ûnderste stien ek boppe, dit naem hy mei.

En nei in skoftsje wie dit lêste wirk ek dien. Noch ienkear gyng hy stadichwei it lytse hoarnlegerke yn ’t fjouwerkant roun, by de dyk lâns, der hy tocht hie, dat syn lyts jonkje ienkear op boartsje scoe, by it poelke troch, hwer it gealtsje nou bigoan to slaen yn ’e elzen en út to heljen yn sulveren toanen, sa wémoedige-moai, dat it him troch alles hinnegyng. Wie dit sims in ôfskie fen it maitiidssjongerke, dat nea net by him forbâlle wie en altyd alweroan syn nêstje by de daem makke, der ’t it lytse kopke mei de skitterjende eagjes dan ta ’n út seach, as hy de hikke iependraeide....

....Efkes letter wie alles foarby....

In earm man, dy-t frij west hie, kroade mei syn sober kroadtsje wer yn in swiere tsjinst....

Al fierder gyng it, de strietwei lâns, do in sânwei op mei hege toarnbeistrûken oan ’e kanten, al fierder en fierder, moedleas en hopeleas.

By in lyts húske waerde it piipjende rad stil.... „Noch ienkear sjen!” suchte hy, „en dan....” en hy liet de klompen by de kroade stean en roan hoazfoetling by âlde Saepk op ’t hiem. Wie hy net in strúnder? om efkes mei ien eachopslach it lok to sjen, dat hy net bisitte mocht en hwer hy sims wiken, né moannen op tarre moast, om net yn syn lijen to forslaen.

Syn sliepen dy bounzen.... sa slûpte hy foar ’t finster en seach boppe oer ’e heallûkjes hinne! Der siet Saepk mei ’t beukerke op ’e skirte, heal útklaeid, de earmkes en ’e lytse foetsjes bleat, tûzen blonde kroltsjes om it blanke ingelkopke, syn bern, syn skat! En hy moast him fêsthâldde oan ’t kesyn, sa trillen him syn foetten. En derneist, sa tichteby en dochs sa ûnbirikber fier fen him ôf, der siet syn wiif, meager en forfallen op ’e stoel to slûchjen, de wangen biklonken, it halske sa fyn fen meagerens, dat min der hast trochhinne sjen koe, in byld fen jammer en ellinde, in byld fen it stille forkwinen yn ûnforskilligens, yn fordôving.

„Scil der dan noait in ein oan ús lijen komme?” kriet hy yn fortwiveling. „O myn God, Jy kinne it en Jy wolle it, help ús!” bea hy út it djipst fen syn hert en fâldde syn meagere hânnen.

—Ha ik skild?—frege hy himsels wanhopich ôf en tûzenris itselde andert op diselde fraech:—Dû kinst dy frijpleitsje—mar it needlot woe dyn ûnk.—

En hy gyng wer foart op ’e greate boerkerij fen syn âld-omke oan for help en stipe, safolle as setboer, in tsjinst út tûzen, mar for in frij man in twangjok, dat him swier op ’e skouders lei.

Mar hy bleau—hy moast nei de pipen fen ’e âld man dânsje, al syn grisertslúmen fordrage, arbeidzje, luiterje, for baes spylje ef for feint, al nei ’t syn omke it yn ’e holle krige—hy fordroech it allegear sûnder wird, sûnder klacht, mar wie sa gestipt en krekt en wis yn alles as in klok, dy t min opwynt, dat de âld man wûnder mei him op ’t snjit wie.

„Jonge,” sei hy ris op in joun yn ’e haeijing, do-t se fen ’t swyllân op hûs tagyngen, „dû hiest myn soan wêze moatten. Ik hie greatsk op dy west.”

„So,” andere Sjoerd Meinses ûnforskillich wei. „Ja, dat scil ’t wol.”

„Dos ik like dy noch net sa min ta, dast wol ûnder my stean woeste,” tante de âld man mei de sinnigens fen âlde ljue, dy-t foarteamelje kinne as hja hjar hwat yn ’e holle set ha. „En dan hieste ek waerm yn ’e wolle sitten.... in pleats en sa,” liet hy der op folgje, krekt as woe hy him it wetter om ’e tosken rinne litte.

„As min mar lokkich is, dan is ’t lytste klintsje ek noch in parradys,” sei Sjoerd Meinses mei de folste oertúging.

„Dû tinkst wer om ’t wiif,” grânze omke.

„Hwer scoe ’k ek oars om tinke? Myn wiif en myn bern binne my it neiste op ’e wrâld. Dat is sa en dat bliûwt sa,” sei Sjoerd Meinses bidaerd, mar reslút-wei tsjin syn âld-omke, dy-t sa ’n frouljueshater wie, dat hy gjin frouljue yn syn hûs ha woe, bihalve Foeck, in earste mansheld en opskepper, dy-t syn kofje ré-meitsje en syn hoazzen stopje moast. Hja waerde der dild as in needsaeklik kwea en skoudere as.... in frouminsk!

„Scil ’k dy ris hwat fortelle?” sei omke en kaem him hwat tichter op ’e side. „Dat wiif fen dy—dat ’s in forkearden ien. Dokter scoe hjar helpe, dat joech neat, do ha jimm’ Ouwe, dy âlde rakkert, geweken naem en der hat hja hjar kweade kúren net iens for farre litten en....”

„Hâld op!” rôp Sjoerd Meinses en bleau midden op ’t paed stean, sa wyt as in doek mei triljende fûsten. Syn hege gestalte dy siddere as in blêd. „Noch ien wird, omke, en ik gien foart. Tink sa ’s omke wol, mar myn wiif.... ôfbliûwe hear! Hjar lek en brek hjir net oplêze, bigrepen?”

Omke wie alhiel forslein. „Hearink jonge,” stammere hy...., „sa.... sa ha ’k it net miend. Ik woe dy hwat opfleurje, dû moast der net sa swier oer tille, wier net. Der kin for dy ek noch wol ris wer in sinneblinkje komme.”

Sjoerd Meinses lake bitter. „In sinneblinkje?.... Myn sinne wol ’k wer ha!” sei hy. Syn sinne, dat wierne de moaije blaue eagen fen Doet, dy-t him fol ljeafde oanseagen—syn sinneskyn, dat wierne lytse trippelfoetsjes oer ’e flier en in boike, dat op syn knibbel sitte scoe en him oankrûp.... tige, tige tichte—hy koe der sa ’n ûnbidimberen langst nei krije, as hy sims troch ’t haeilân by de mieren lâns gyng, dat hy him hast gjin ried wiste. Mar wachtsje, sei hy dan tsjin himsels, hja scil wer better wirde en ús lok komt ienkear werom!

En yn dy hoop libbe hy.

In setsje gyngen hy en syn omke sûnder in wird to sizzen neist inoar lâns. It siet him heech, dat mirk syn omke wol en hy prakkeseare him hast suf, om Sjoerd Meinses wer oan ’e praet to krijen. Mar dy wie by tiiden sa stymsk as in blok—der koe min yen warrich by prate.

„Hjarren komme!” gûlde Foeck om ’e hússide.

„Ea ja, âlde tange,” sei d’âld omke, „wy rinne ommers al,” en hwat hastiger kamen hja nou op ’e hutte ta.

„So,” sei Foeck, „dat’s hjir ek hwat moaijs yn ’t doarp for skandael, scil’k mar sizze.”

„Meitsje ’t koart,” moanne d’âld man brimstich. Hja scil wer fen ’t iene ef oare op ’e tekst, tocht hy en waerde al hiet fen opkommende nidigens.

„Moai skandael, moai skandael. ’k Bin bliid, dat’k hjir net berne bin yn sa’n moarndersdoarp. Ljochtskjindei en hja moardsje, eft ’t hounen en katten binne.”

„Hofolle binn’ der dan dea?” frege de lytsfeint gekoanstekkerich.

„Ien en dat’s al moaijernoch en dat’s om sa to sizzen mounlers Hinke.”

„Dû liichst, dast swart wirdst, Foeck,” sei d’âld man skerp. Hy hie hjar frouljuespraet neat yn ’e rekken en bigoan bidaerd de sûpenmoallenbrij op to skeppen.

„’t Is wier,” lei Foeck der heftich tsjin yn en skûrde de eagen gril op—„mounlers Hinke ha se formoarde.”

„En hwa dat?” fregen se allegear.

„Nou hwa oars as hjar eigen man,” sei Foeck.

„Dû hâldst op mei dyn mâlle praetsjes, bigrepen?” sei d’âld man. „Min scoe sizze, datst ta de flesse west hiest, sa’n opskûrring makkest ûnder iten.”

De oaren waerden stil, nijsgjirrigens, skrik, binijing lies min op ’e troanjes.

„Der mankeart my neat”, sei Foeck, „mei jo smeule praetsjes. Hwat miene jy wol! Mar de bolrinder dy wie hjir nyskes en dy wist it. It hie al lang gien.... mounlers Hinke hâldde it mei in oaren-ien as hjar eigen man, mar der wie net folle praet fen.... En nou jisterjoune yn ’e harbarge socht hjar man, dy-t faek heal yn ’e sûs is, spul mei in oare kearel en dy forwiet it him by dit en by dat. En do hie hy ’t mâl fel oan.... nou jimm’ kenne him wol.... in earste bolderblast, en trapearde hjar in syn eigen hûs. As in wyld dier moat hy do op hjar ynflein wêze.... en syn trewinkel is sa oankaem, dat hja is der delsiicht.... nou om noait wer oerein to kommen. Is ’t gjin soune en skande yn in kristenlân?” en Foeck wiske mei in tippe fen ’e skelk in trien út ’e eagen.

„Hâld mar op mei dyn gelyp,” kibbe d’âld man noartsk. „Siz ljeaver, der’s wer in dôgeniet minder. It doarp wirdt der better fen, as sa’n ien de kûle yn giet.”

De iene nei d’oare waerde der stil fen by dizze hirde wirden en nimmen frege nei Hinke hjar man, dy-t flucht wie en mounlerinne mei de beide bern oanpiele liet.

It hiele doarpke rekke yn opskûrring. De ljue forkrongen hjar by de finsters fen Hinke en dy’s hûs, der ’t hja Maeije yn kaem wierne, omt mounlerinne en Hinke hjar man sa mâlle min mei-inoar koene, en hjir en der hokken kloftsjes frouljue by-inoar, om ’t ôfgryslike nijs to bipraten en ljeafst noch ôfgrysliker to meitsjen.

It wie krekt sa gien, as âlde Foeck it al oandroegen hie. De sterke fûst fen hjar man hie Hinke sa tramtearre en dat kaem sa oan, dat hja it libben der by ynskeat. De frjeon spile de wyk ta de efterdoar út, oer it mounlehiem en do de lânnen út en do’t mounlerinne ris sjen scoe, hwat der skeanoer hjarres úthinge by Hinke en hjar skoansoan, lei Hinke mei de dea op it antlit oer ’e flier en it âldste bern siet der forweesd by op ’e matte.

Gjin wytnisse koe it libben wer yn ’t omskot roppe; de mûle, dy-t safolle tsjin in oar brouwd hie, wie stom en fjouwer dagen letter droegen hja hjar nei ’t tsjerkhôf.

Sjoerd Meinses hearde it lieden fen ’e klok yn ’t swyllân en hy bûgde syn holle. Hwat hie hjar straf swier west! Mei skande yn ’t grêf, mei de greatste skande, dy-t ea in fatsoenlik frouminsk to lêst lein wirde kin, foracht fen elk-in-ien en bitreure troch gjin inkele. In forlern libben en in fortsjinne lean! Gjin inkele tinktme fen forjowing kaem by him op; it lijen hie him wreed makke en dat lijen wie kaem troch hjar hân, hjar mûle en hjar jild.

Ek wer foarby.... as in streek, dy-t útwiske wirdt, tocht hy stil for him hinne—en as in slaef, dy-t fielt, dat ek ienkear de ûre fen syn frijheit komme scil, stiek hy syn holle op nei de goudene sinne boppe him, hwer de himel blauwe en Hy wennet, dy-t gjinien fen Syn bern op ierde forjitte scil.

VIII.

Alles gyng wer yn ’e âlde basúnje foart; de sjidder gyng oer it lân en d’ieren sûzen, de hokken stiene yn lange rigen op ’e bou en de lêste siedwein ried daverjend de efterhússtriette op. Yn sokke stille kriten wikselt it ôf, mar it foroaret net. Hja binne der net hastiger as hjar foarâlden en net wizer as hjar ginaemten en hjar libben forrint der as in ûrwirk, dat jimmeroan opwoun wirdt en einliks fen âlderdom stûket. Dan kliûwt der ien fen ’e jongerein op it foarhek en nimt de jageline yn ’e hân en rydt in pake ef heit fen ’e bûrljue nei syn rêstplakje by ’t skylpaed ta. En dan rinne der jonger en flugger foeten oer ’e mielling en draeije jonger hânnen de wine by ’t winter en rôllet der ris in laeits troch de greate skûrre—de jongerein, dy-t alles moai en nij fynt, krekt sa lang, dat it ek wer stil wirdt op ’e hirde teskflier en in âld man al wer warrich en slûch syn folk neigiet, dat âld mei him waen is.

En sa giet it der jierren, né ieuwen yn sokke iensume doarpkes. Der meij ris in nije master komme ef in hûs bouwd wirde ef in oaren ien ôfbrutsen—der komt ris in spultsje op ’e bûrden, omt immen de toffels foar ’t bêd set hat, mar oars is it libben der as in stille mar, hweroer mar inkeld ris in fâldsje glydt.

Sjoerd Meinses ried mei de haeiwein en ’e wytfoetsjes derfoar, moi rimpen de bulterige reden lâns nei ’t swyllân ta, om ’e lêste weide hea to heljen.

It wie soel, motsk waer, krekt as forline jier, do’t se mounlers Hinke bilet hiene. Swiere tongerloften dreauwen stadich de bârnende sinne foarby, dy-t skûl gyng yn in damp fen mistige waermte en bywilen foelen der inkele geile drippen en rommele it yn ’e fierte as in warskôging. De hynsders snúfden en switten foar de lege wein en sloegen mei de lange stirten de feninige brimsen fen it appelige hier.

Gjin raeike trille, de wyn wie lizzen gien, de bisten âllen yn ’e fierte en stiene yn tropkes, de poaten hast ûnder wetter, fier yn ’e mar út ef fleagen as wylden troch de finne. It wie krekt, eft de natúer smûgde fen ’e waermte, eft der in flústerjen fen eangstme oer ’e fjilden gyng for ’t swier-waer en dochs ek wer in winsk om frissens nei sa’n lange rite fen droechte, fen Junihiettens.

„Dat moat oanmeitsjen wirde,” sei Sjoerd Meinses heallûd en seach ris nei de loft. Do joech hy de hynsders in lyts tikje mei de jageline en hja fleagen troch de dammen hinne en oer ’e barten, dat de moude der nei stoude.

De sinne krûp nou alhielendal wei; de loft wie ûnderset en it waerde sa neare stil, dat min koe it roppen fen ’e minsken yn ’t bûtlân oan ’e oare kant fen ’e mar skoan hearre. Hearke, d’âld gediende, stie al klear om mei Sjoerd Meinses it hea op to stekken. De oaren hiene hjar ôfjown nei in oar stik lân ta en skripten nou mei mannemacht, mânljue en frouljue, selst âlde Foeck hantearre de riûwe, om it wyndroege hea noch gau yn opperkes to bringen.

„Der komt reinwetter,” sei Hearke en sette him to skrip, do t hy earst de loft ris skouwe hie.

„De loft wirdt danige min,” andere Sjoerd Meinses en skodholle. De wolkens hingen nou as in swiere, skiere massa boppe hjar, mar it tongere net mear en it reinen hâldde ek op. Oeral gyngen tropkes minsken mei de riûwe oer ’t skouder en ’t kofjetsjetteltsje yn ’e hân mei in haest, dy-t in bulte fen fluchten hie, nei hûs. Allinne ien minske kaem noch fen ’e oare kant en gyng yn ’e bui op. Sjoerd Meinses seach ’t, ho-t de oaren stean bleauwen en nei de loft wiisden en it hjar ôfretten, mar hja gyng troch en do laken hja allegearre heech en gnyskjend. Sjoerd Meinses waerde der nitelich om.

„Hwat ek dom, yn sok waer yen noch ôf to jaen,” tocht hy en sei do lûd tsjin Hearke: „Ho scille wy? De hynsders moatte der mar net iens foar wei, wol? Dan binn’ wy safolle to gauwer thús,” en hy makke de jageline mei in pear slaggen om ’e wriûwpeal fêst.

„Dat ’s sa goed, sa kwea,” lei Hearke der tsjin yn ûnder ’t opstekken. „Tochten jy, dat wy ré kamen for de bui? Dat liket der net nei. Sjoch mar ris, de hiele loft is al slúten en derjinsen oer Fônegea reint it al, dat it spielt.”

Sjoerd Meinses seach dy kant ek út. Mei grize streken sûze der de rein al by de loft del en dof en swier rôlle tongerslach op tongerslach nou wer troch de stive loft.

„Ik scil se dan mar útslaen,” sei hy mei omtinken. Hja kinne hjar wol redde sûnder sylbeage oan en wy binn’ dochs to fier fen hûs, om noch droech thús to kommen. Mar hwer scille wy keare?” frege hy, do-t it al tsjusterder en tsjusterder waerde en hja it sûzjen hearre koene fen ’e rein, dy-t neijer kaem. De wyn stiek op en wie nou ûnder de bui. Twisken de tongerloften skimere gjin plakje blau mear—leadgriis kruiden hja tsjin-inoar yn, forienigen hjar en skûrden wer út inoar troch in wynpûst, der ’t de beide wylgen by de daem fen krêken. It lân wie der keal nei de mar út, de lêste útloapers fen ’e elzewallen hâldden in lyts eindsje fen ’e bûrren ôf al op en dan wie in inkele wylgenbeam it ienichste, der ’t yen each oan hingjen bleau.

„Witt’ jy hwat, wy rinne gau nei ’t hok derjinsen ta,” sei Sjoerd Meinses en hy wiisde nei in soarte fen forskûl for ’t fé, dat syn âld-omke der makke hie for de kâlde hjerstnachten, as it sa ûnwarich en kâld oer ’e mar rûzje koe. „Dan bliûwe wy tominsen droech. Der skûlet dat minske fen nyskes ek al.”

Hearke gyng fen ’e wyn ôf efter in hege opper sitten en sei, wylt hy skrilde fen in omrake tongerslach: „Ik bliûw hjir. Yn sa ’n hok, jonge, jonge, it is to gefaerlik.”

Mar Sjoerd Meinses hearde it net mear. Mei in oanrintsje sprong hy oer ’e sleat en roan skean oer it lân op it hok oan. Noch ien sleat...., dan wie hy birgen.

It brûze en sûze om him hinne; de rein streamde mei geweld út de wetterswiere wolkens en ’e wearljocht wie net fen ’e loft. Giele flammen skeaten troch it skiere swirk en dan krêke de tongerslach, eft hy alles forpletterje scoe.

Hast sûnder der bilul fen to hawnen, kaem hy oer de twadde sleat, nou allinne mar in pear ikkers mear....

Ynienen bleau hy stokstiif stean.... Alles om him hinne stie yn ’t fjûr en hy knypte syn eagen ticht for it sterke ljocht.... In swevelrook binaem him hast de azem.... op itselde stuit knettere de tongerslach en sloech de lôge út it hok.

....Dat wiif!.... hja skûlet der.... fleach him troch de holle; hy fielde de rein net mear en ho ’t syn jas al trochplakte op ’e rêch.... hy fleach erop yn. It gefaer telde hy net, hwat tocht hy om in twadde slach, dy-t him treffe koe! Der siet ommers in minsk yn need!

Tûzenen lytse flamkes krûpen al fierder en fierder oer it wiete tek en sochten nei in droech plakje, om ’e lôge noch mear foedsel to jaen, dy-t him sims smeuljende bijoech en dan ynienen knapte it wer lûd en gyng de flamme omhegens en foelen de droeche plankjes forkoale del. In forskrikkelike reek binaem yen hast de azem. Sjoerd Meinses digere der troch hinne.... hy stroffele oer âlde planken en skobben strie yn syn hastigens.... einliks.... der yn ’t healtsjuster lei it minske mei de riûwe noch yn ’e hân langút yn hwat rûchte, bidwelme ef dea, dat wist hy net.

Foarheftich tilde hy se oerein en sûnder ien amerij to forliezen, droech hy se bûtendoar ûnder de krêkjende styltsjes troch, dy-t hjar efkes letter bijoegen. Noch ienkear sloech de lôge derút; do bleau der net oars fen oer as hwat rikjende peallen.

....Dat hie ek net letter kind, tocht Sjoerd Meinses en hy lei it minske sêft op it wiete gêrs del, dat noch trille fen it sûgjen nei de frisse drippen. Yn it Súden waerde it ljochter; der kleare de loft op mei ’n sêftgiele skimer en yn dat ljocht draeide hy de holle fen it frouminsk om, dy’t troch de reek hast net to kennen wie.

En do joech Sjoerd Meinses in gelúd.... in skreau, dat min it wech-en-der-wear heare koe en Harke riboskjende oerein fleach.

....It wie Doet....

De sterke man foel neist hjar del op ’e knibbels en tútte ûnder snokken en tankjen de slútene eagen, it stille antlit fen it wiif, dat hy sa ljeaf hie.... En do sêft.... sa’s in mem docht, naem hy dat meagere hântsje yn sines en fielde yn tûzen soargen nei de pols. Dy gyng noch, mar o sa súntsjes, as in streamke, dat hast útdroege is.

Ynienen fielde hy ’t, dat hy noch jong wie en sterk en soun! Mei nije moed fleach ’t bloed him troch de ieren en hy krige hjar wer yn syn earmen as foar trije jier en droech hjar yn ’e smoute fen in polderdykje.

Der makke hy syn bûsdoek wiet en wiske de reek fen ’e bleke wangen en it moaije foarholtsje, fen de hânnen, dy-t in stik fen ’e riûwe noch stiif beethâlden.

....Lit mar los, dû hast nou wer ien, dy t for dy skrippe en wrotte scil.... sei hy heallûd en as in sucht ûntkaem it him, fol pynlike onwissens.... ast him tominsen noch wer in bytsje ljeaf ha kinste.... Hwent ho scoe dat nou wêze? De stomme lippen en ’e slútene eagen anderen net op dy fraech. Foarsichtich bigoan hy de kroltsjes hwat út de eagen wei to striken, dy lytse kroltsjes, dy-t nou sa wiet en sa rûpsk ûnder ’e wite mûtse weihingen en dy-t hy yn ’t foarige op in winterjoun sa faek twisken syn fingers hâlden hie.

„Doet, Doet,” kriet hy, „hwerom kinst my nou net sjen? Slach dyn eagen op.... ik bin ommers by dy,” en hy wreau hjar hântsjes, dat se mar waerm wirde scoene en hy lei de wiete bûsdoek op ’e foarholle, om hjar mar wer by to krijen.

....As de skrik hjar mar net forlamme hat.... fleach him troch de holle.... O dat net! dat net! rôp hy yn fortwiveling,.... ik ha se ommers krekt en moat ’k se dan sa wer misse?

Hy loek syn jas út en rôlle der in holkjessen fen for it fine kopke, dat hast noch to swier wie for ’t meagere halske. Hwat koe ’t him skille, dat hy kjeld skipe en de rein him mei kâlde strielen by de rêch ynroan.... hy hie Doet ommers werom!

Einliks sloech hja de eagen op en nei him ta en nou wie ’t krekt, eft hja him einliks werkoe. „O Sjoerd,” flústere hja, „bist dochs noch kaem, om dyn lytse Doet to heljen?”

It gyng him troch alles hinne. Wist hja dan net, ho jamk hy by Saepk oankloppe hie en ôfsneutere wie? Wist hja dat net mear ef wie dit it stadige ûntweitsjen út in fordôving, dy-t mei in skrik kaem wie en nou troch in noch greatere schrik fordreauwn?

„Ho bin ’k hjir dochs kaem?” frege hja en seach binijd om hjar hinne. „Hwerom lietst’ my yn sok waer ek rinne, Sjoerd, dû wiest oars altyd sa mâl mei my,” liet hja der in bytsje forwitend op folgje.

„Dû wennest nou ommers al sa lang by Saepk en nou scoest tink ’k hwat to swyljen nei hjar twa mêd ta, net?” andere hy en fielde for ’t earst mei njue, ho ticht dat kopke wer tsjin syn skouder oankrûp.

„Al sa lang by Saepk? It wie krekt as wie ’t in binaude dream,” sei hja en striek hjar oer ’e foarholle as woe hja dy neare gedachten forjeije. „En ik leau ek, dat ik weitsjende dreamde,” liet hja der op folgje. „Jimm’ kamen en gyngen, ik hearde it petear en dochs gyng alles bûten my om. O Sjoerd, it wie sa freeslik, dat sliepen mei de eagen op!” en ’e freez derfor lei hjar noch yn ’e blaue eagen.

Hy helle hjar nei him ta. „Bin ik net by dy, om op to passen, dat soks noait weromkomt,” sei hy mei bitrouen, „en ha wy ús lytse Meinse net? O Doet dû wiste net, hwat ik lit ha, dost’ sa siik wiest!”

„Nou bin ’k wer better en giene wy gau wer nei ús húske ta, nou?” frege hja mei de blidens fen in bern.

„Wis Doet, mar wy moatte noch in skoftsje wachtsje, der wenje tsjinwirdich oare minsken yn,” sa helle hy der om hinne. De wierheit wie to hird, to wreed; hja moast ris wite, ho-t de saken stiene!

„Kom nou mei,” sei hy en holp hjar om oerein to kommen. „Kinst gean, oars moat it famke mar wer droegen wirde,” liet hy der mei it skaed fen in glimke op folgje.

Togearre, hja mei syn foarse earm ta steun, sa roanen hja nou by de dammen om op Hearke ta. It reinen hâlde nou alhiel op; in frisse koelte skodde de lêste drippen fen ’e beammen en troch in wolkengloppe skimere it heldere himelblau twisken de sulveromrânning fen skieppewolkjes, dy-t al fierder en fierder ôfdreauwen nei it Easten ta.

Hearke helle it wietste hea wer fen ’e wein en swile it wer út inoar oer ’t lân. „Wy moatte mar mei in healfoerke nei hûs ta ride,” rôp hy al fen fjirrens, „it oare is sa wiet as hwat,” mar ynienen bistoaren him de wirden yn ’e mûle.

Hie Sjoerd Meinses der net in wiif by him? En syn eigen ek noch wol? En hja kamen inoar yn trije jier net byneist? En der kuijeren hja lyk op him ta, woltomoet en tige ienriedich?

„Hearke, ik doar wol sizze.... hjir is in wûnder bard,” bigoan Sjoerd Meinses earnstich. „Jy wite like goed as ik, ho-t it mei myn wiif gesteld wie en nou is hja my soun en fris weromjoun, ja.... weromjoun meij ’k wol sizze,” en do mei in snok, „ik tocht, dat se for altyd for my forlern wie, myn Doet.”

En hy fortelde, sa goed as hy-t koe, ho-t hy Doet foun hie en d’âld man roanen de triennen ek al oer ’e wangen as in bern. „Jonge, jonge,” sei hy, „hwat in dei, dizze lêste fen Juny!

En hy gyng it lân út en helle de hynsders op, dy-t by de sleatswâllen de earste nije sprútsjes ôfweiden. „Nou beide der mar boppe op,” rette hy, „wy moatte nei hûs, hwent ha gjin droege tried mear oan jimm’,” en hja kladden op it healfoerke hea mei in droech rúnetek oer ’e foetten.

„Hearink, hearink,” sei âlde Foeck, dy-t der troch d’ âld boer op útstjûrd wie, om ris to sjen, hwer Sjoerd Meinses mei de hynsders bleau, „der komme hja oan en jeije as ljue fen ’e hynstemarke!” Mei-ien snjitte hja nei de skûrredoarren ta en staette se iepen. Do gyng hja mei de hânnen yn ’e siden en bare nijsgjirrich op ’e efterhûsstriette stean.

„Ho,” sei Hearke. „Jow dy ôf, Foeck,” rôp hy brûkel. „Hwat dochst der to stean as in tsjamme! Dy bisten binne al spûksjoggerich genôch mei dit tongerige waer.”

Foeck spile de wyk, de hynsders setten wer oan en ’e wein stoude yn ’e skûrrereed op.—

In ûre letter hie Sjoerd Meinses for ’t earst syn lyts jonkje op ’e knibbel.

Gjin pinne kin it lok biskriûwe, dat do dy herten trochstreame. It wie oerweldigjend; it naem alles mei, al it oare forsonk derby yn ’t neat, de soargen for de takomst, for it deiske brea, for de tsjinwirdige ef kommende dagen, for ien amerij bistie dat allegearre net mear. Sa ’n lok ken gjin tiid ef miette!

Alle leed forfleach for ’e glâns yn dy eagen, for de wirden fen forjowing, dy-t der flústere waerden, der ’t wol neat to forjaen, mar o sa’n bulte út to lizzen wie.

En de dei, dy-t folge, wie in Snein, de Snein fen ’e earste July 190... en it wie in simmermoarn, sa’s der mar inkelen komme yn in jier, sa moai, sa stil en sa ljeaflik. En nei tsjerkstiid waerden hja útforsocht by d’âld omke to kofjedrinken mei de jonge, waerde der by sei. Nou Saepk stie al mei him ré op ’e wei en Sjoerd Meinses naem him op ’e earm en kuiere sa for ’t earst mei ’t wiif de strietwei lâns nei de boerkerij ta. Hwat der yn him omgyng, derfor sjitte wirden to koart; dat binn’ fen dy amerijen yn ’t libben, sa seldsum en sa hearlik, dat it minskehert se ek sûnder wirden nea, nea wer forjitte kin. Hja bringe him tichter by syn God.

It wie noch stil op ’e paden; yn ’e bireinde moude stie noch gjin minskeprint. De lêste kantsjeroaskes geuren op ’e diken, de lêste brimmerheideblossoms skitteren goudkleurich twisken it grien.

En der bigoan it gealtsje to sjongen. Hy sloech net troch, mar it wierne inkele noaten fen syn hearlike jounsang, dy-t hy nou noch oan ’e moarn wijde.

„Hark!” sei Doet en bleau stean, „wist it noch fen ús húske en ho-t hy der ek sa sjonge koe? Wy hearre him der nou noait wer, Sjoerd,” en hja krige de triennen yn ’e eagen. Sjoerd Meinses wiste it nou, ho-t dat âlde húske yn ’e diken ek for hjar it parradyske fen hjar libben west hie.

„Dat moasten wy jaen, mar wy ha inoar weromkrige, Doet,” sei hy sa folkomen lokkich, dat der for him neat mear to winskjen oerbleau. Ho fier lei nou dy joun al efter him, dy joun yn ljochtmoanne, do t it gealtsje sa moai trochsloech en yn syn toanen al syn leed bisong.

d’Ald-omke stie al ré by ’t steksdoarke, om nei syn kofjedrinkers út to sjen.

„Nou moat de flach ek op ’e skûrre, net?” pleage hy goelikwei, in bytsje lûder as hy ’t wend wie. Deksel, dy Sjoerd Meinses, sa’n wiif en sa’n jonge, sa’n boike om tige ljeaf to hawnen, for to skrippen en to gearjen en for ’e earste kear yn syn libben kaem de gedachte by him op ef hy miskien net it bêste fen ’t libben forsitten hie.—Bin ’k net lokkich? frege hy himsels.—Op in bytsje nei—wie ’t andert en nou hjoed bigriep hy it, dat dit bytsje just it aldermoaijste útmakke.

„En nou moatst ek wer in hûs ha, tink ik,” sei omke, do-t se sahwat oer ’t waer en ’e wyn útpraet rekken, „en dan kinst deis noch wol ris in skoftsje by my komme, net?”

Sjoerd Meinses sloech daedlik ta. „Wis en siker, omke kin op my rekkenje,” sei hy reslút wei mei d’âlde moed en mei eagen, dy t skitteren fen lok.

„En dû op my!” liet d’âld man der rimpen op folgje. „Ik ha in steedsje yn ’e bûrren en der moatt jimm’wenje. Jild is jild.... jimm’ hoeche ’t measte net to jaen. En dy jonge moat hjir nou en dan ris komme to boartsjen, dat bitingje ik der by.”—

En sa kaem it. Do-t lytse Meinse allinne bitroud wie, futtele hy deis mei syn heit nei omke ta, om d’ âld man mei syn bernepraet en berneboarterijen hwat op to kwikken. Hja rekken sa oan-inoar forkleefd as in pake oan syn bernsbern en ginaemd en do-t d’âld man syn holle dellei, waerde in lyts jongkje mei blonde kroltsjes en blaue eagen skepper en skriûwer op ’e pleats.

En alle jierren alweroan waerden de bjirken grien en foelen de blêdden ôf. Hja kamen en gyngen, dy jierren, ek for dy stille krite, dy-t earne yn ús Fryslân leit, mar nei de twirre, dy-t ek oer it bistean fen inkele minsken dêrre reage, waerde hjar libben wer as in stille mar, hweroer mar komselden in fâldsje glydt....

Der scil in tiid komme, dat it sulver fen ’e âlderdom hjar hollen biflokket en hjar nei in lang libben de warrige foetten dellei wirde nei ’t Easten ta en dan scil fen hjar sei wirde kinne as it bêste, dat ea fen in minske sei wirde kin: hy wie in Fries, in man út ien stik—in hert fen goud.

1901 en 1902.

FOR TSJIBBE GEARTS FEN DER MEULEN.

6 Mei 1904.

De simmertwirre kroeze ’t blau fen mar en poellen,
It gloeijend jounljocht mielle ’t hiele gea mei goud,
It stompe toerke yn ’t beamt’, de húzen yn ’e lichte,
En ’t bûtlân, der it gêrs sa simmersk-lang oer blauwd’....

’t Wie ’t gea wer fen syn jonkheit, der ’t syn earste sangen,
Opbûrrlen út de welle fen syn dichterhert;
Der ’t earste nocht útgeid, fen ’t greatste lok sêft flústre,
Der ’t hert mei ’n droeve toan syn earste leed bilett’....

It blonk sa moai as do—doch—sa ’s de weagen giene
En rôlje aloan en keare nimmernet werom,
Sá seach de Sjonger twa geslachten bloeije en stjerren,
Nou ’t tredde oan ’t bloeijen ta, sa ’s ’n moaije simmerblom.

Dy âlderein lei ’t ôf, dy-t earst syn sangen songen,
For hwa ’t hy skildre hie mei ’t bizich glimke en ’t wird,
Mar as in kostlik goed, forerfd fen heit op soannen,
Sá libben jountiids noch syn teltsjes by de hird.

Dan snûrre yn ’e hoek de wiele warber fierder,
Op ’n knopkestoel siet heit, dy smoute prater dan
En hie ’t der oer; de bern dy waerden slûch fen ’t harkjen,
En letter yn ’e sliep dan laken s’ er noch fen!

Sá joech hy wille en nocht oan trije minskeslachten,
En hwat der kaem en gyng—syn sang foroare net....
Hy wie s’ as d’ âlde beam, hwaens skaed sa lang fornûget,
Hwaens rûzjen yn ’e Moarn—om Middei—Jouns min heart!

De snie fen d’ âlderdom hat ek syn krún biflokke,
Mar ho ’t de stoarm him teistre en ’t leed him ek bisnoeid’,
Hy stiet—sierd mei syn tachtich jier, noch mids de jongren,
As sinneljocht sims noch syn geest it wird trochgloeit!

Dan klinkt der yet in sang for oare, jonger minsken,
Bernsbern fen d’ âlden, der-t hy jong mei wie en blij,
En as hy sjongt fen âld’ne ljeafde en lok en wille
Dan fiele hja dat mei—hja ljeavje sa ’s do sij!

Al gyngen ek geslachten as de mar syn weagen,
Syn each foarby—it Folk, der ’t hy for song, dat bliûwt,
Ut jonger kelen brûzje nou dy ljeave, swiete sangen,
Ut jonger herten ’t bizich teltsje ’t leed fordriûwt.

Sá Sjonger, libbet ’t liet, dyn liet, dat oer dyn harpe rûsde,
Foart, ho-t ek ’t libben kliûwt en ebbet nei syn ein;
Dû bist in soan fen ’t Folk, hast djip yn ’t herte lêzen,
En derom for dat hert de rjuchte toan oanslein.

Dû hast de jonkheit sjoen fen d’ Inkle, fen Geslachten,
Koart wiern’ se mar yn fleur, al wie hjar ’t bloeijen swiet,
Mar hwat der komt en stjert, forgetten wirdt troch oaren;
In jimmernije jonkheit ken ’t swietlûdich—ken dyn Liet!

OANTINKEN.

Ik seach for ’t lêst de fjilden oer,
Der yn ’e fierte stie d’ âld toer,
En by him lâns der streame it Wiid,
....O gouden jeugd! o bernetiid!

Der boarte in bern, der waerd’ hy great,
En wist fen leed en smerte neat;
Nou wit hy alles.... ’t hert waerd’ kâld,
Hy ken de minsken en ’e wrâld.

O koed er wêze noch sa ’s ’t bern!
Mei ’n berneëach dy wrâld bisjen!
Hy hie der skatten wol for oer,
Dat bernelok by d’ âlde toer!

1905.

OANTINKEN.

Dútske wize.
Wirden fen S. K LOOSTERMAN.